Wageningen Universiteit en Researchcentrum
- spinozapremie 2009 - over kantelpunten in natuur en samenleving
Boek Marten Scheffer - Spinozapremie
2009 - over kantelpunten in natuur en samenleving
2 jul 2009
Nummer: N14
foto NWO
Marten Scheffer, hoogleraar Aquatische ecologie aan Wageningen
Universiteit ontvangt dit jaar de Spinozapremie voor zijn werk aan de
stabiliteit van complexe systemen, variërend van meren en
koraalriffen tot het klimaatssysteem en samenlevingen. Deze week
verschijnt een boek van zijn hand over deze materie voor breed
publiek.
Schefferâs centrale thema âkantelpuntenâ is op vele terreinen actueel.
De kritische omslag bij zulke kantelpunten komt eigenlijk altijd als
verrassing na langere tijd van kalmte. Zoân schijnbare
onveranderlijkheid kan bedrieglijk zijn. Het klimaat was de afgelopen
tienduizend jaar uitzonderlijk stabiel. Precies in luwte is onze
beschaving ontstaan. Maar het ziet er naar uit dat de rustige tijd van
het klimaat voorbij is. Het klimaat verandert en verrassingen zijn
waarschijnlijk.
Analyse van scherpe klimaatsomslagen in het verre verleden heeft de
rol van kantelpunten aangetoond: kritieke punten waarbij een
verandering zichzelf versterkt en het systeem naar een nieuw regime
stuwt. Scheffer toont aan dat zulke kantelpunten ook zitten in
bijvoorbeeld onze hersenen, ecosystemen, financiële stelsels.
Vergelijk het met een bootje waar een steeds hogere stapel spullen op
het dek wordt geladen. Het evenwicht wordt ongemerkt fragieler totdat
een kleine verstoring het geheel kan doen kantelen. Waar kantelpunten
in complexe systemen zitten weten we meestal niet precies; dat ze
bestaan wel en hoe ze werken soms ook.
Veerkracht
Volgens Scheffer kunnen we twee dingen doen met deze kennis. Enerzijds
kunnen we bouwen aan veerkrachtige systemen. Echter, veerkracht is op
termijn het voordeligst voor de samenleving maar gaat als regel ten
koste van korte termijn efficiëntie en opbrengst. Streven naar
veerkracht vereist een lange termijn visie, en de politieke durf om
daar ook echt op in te zetten.
De tweede belangrijke toepassing gaat om de keerzijde van veerkracht:
als een omslag juist gewenst zou zijn. Een voorbeeld is het ontsnappen
van een gezin aan de âarmoedevalâ. Een microkrediet kan soms net
genoeg zijn voor een zichzelf versterkende verandering naar een betere
toestand.
Ook verandering van attitude in een samenleving is notoir moeilijk op
gang te krijgen. Zeker als de mondiale omstandigheden zo drastisch
veranderen als nu, raakt de samenleving door zoân attitude-impasse
onaangepast. Scheffer laat zien dat wetenschappelijke kennis over âhoe
het beter kanâ belangrijk is, maar meestal niet genoeg. De rol van
charismatische leiders is in zulke periodes essentieel, en ook
bijzondere gebeurtenissen kunnen een omslag in attitude katalyseren.Â
Publicatiegegevens: Critical Transitions in Nature and Society.
Marten Scheffer 2009 Princeton University Press Â
http://press.princeton.edu/titles/8950.html