Iraanse vluchtelingen schrijven hybride literatuur
Esfaindyar Daneshvar Tehranizadeh (1974), geboren in Iran, verhuisde op zijn tiende met zijn moeder naar Frankrijk. Zijn vader, schrijver, was al eerder naar Frankrijk vertrokken. Deze achtergrond bepaalde mede Daneshvars promotieonderwerp. Daneshvar kreeg er een Mozaïeksubsidie voor.
---
De lange weg naar Leiden
Het heeft heel wat studies, banen en omzwervingen gekost voordat Daneshvar in Leiden bij Franse Taal en Literatuur terecht kwam. In Frankrijk haalde hij een propedeuse filosofie. Daarna legde hij zich toe op 3D-tekenen en volgende hij een master of Arts and Technology of Image. Toen kwam het dat hij het helemaal gehad had met Frankrijk. Hij verhuisde naar Rotterdam waar hij veel familie had wonen. Na een paar jaar in de grafische industrie (3D-animatie) te hebben gewerkt, wilde hij voor de klas. De meest aantrekkelijke manier was om Frans te studeren. Zo kwam hij in Leiden terecht. Na drie jaar bleek de wetenschap meer te trekken dan het klaslokaal en diende hij een promotievoorstel in.
---
Transculturalisme
'Ik wil dieper ingaan op het soort literatuur dat geschreven werd door Iraniërs die vanaf de jaren tachtig naar Frankrijk zijn gevlucht', zegt Daneshvar. 'Niet alleen mijn vader ging, ook veel kunstenaars en andere schrijvers.' Zijn moeder vond de sfeer na de Islamitische Revolutie te vijandig voor kinderen en emigreerde ook. Daneshvar vervolgt: 'De schrijvers vormen intellectuele voorhoede die nagedacht hebben over de maatschappij waar ze vandaan komen en over de maatschappij waarin ze wonen. Ze zijn niet alleen geïntegreerd in de westerse samenleving, het gaat veel verder dan dat. Ze hebben een hybride literatuur ontwikkeld die tot dan toe afwezig was. Ik vermoed dat in de romans van deze auteurs transculturalisme heeft plaatsgevonden: een symbiose van twee of meerdere culturen, die een nieuwe synthese voortbrengt.'
Nieuwe taal, nieuwe kijk
Met ondersteuning van een Mozaïeksubsidie van NWO voor allochtoon wetenschappelijk toptalent, gaat Daneshvar zijn hypothese nader onderzoeken. 'In dertig jaar is er veel gebeurd', zegt hij. 'Deze mensen hebben een nieuwe taal geleerd. Taal helpt je niet alleen integreren, taal verandert ook de manier waarop je tegen dingen aankijkt. Je denkt via woorden, woorden bepalen je gedachten. Het wereldbeeld van iemand die een nieuwe taal leert, verandert met de taal mee. Dat is een heel spannend proces.'
Roman is typisch westers
Maar waar blijkt de synthese uit, wat is er nieuw aan de literatuur die zijn aandacht heeft? Daneshvar: 'Nieuw is dat Iraanse thema's en onderwerpen als de Islamitische Revolutie zich in westerse genres als de detective, de strip en de roman afspelen. In de Perzische literatuur is van oudsher veel plaats voor lyriek en poëzie. De roman, een typisch westers genre, is veel minder sterk vertegenwoordigd. Het klinkt misschien als een cliché, maar in Iran wordt op nogal mysterieuze wijze naar de wereld gekeken. Thema's als vrijheid of wijsheid komen op zeer indirecte en metaforische wijze aan bod. Als al die kenmerken door elkaar gaan lopen, kunnen er veel tegenstrijdigheden optreden, maar wat uiteindelijk overblijft is altijd een verrijking.'
---
Religie worden
De vermenging is niet alleen vanuit literatuurwetenschappelijk oogpunt interessant. Analyse ervan kan ook de complexiteit van twee heel verschillende culturen die in onze eigen samenleving samenkomen, ophelderen, meent Daneshvar. 'De problemen en uitdagingen waar Iraniërs in Frankrijk voor staan, gelden ook voor bepaalde groepen in de Nederlandse samenleving. Deze mensen kunnen ons iets vertellen over hun culturele achtergrond, hun geloof en tradities. Dat is nieuw en interessant, omdat het voorbij alle clichés gaat. Het biedt een kader waarbinnen we kunnen begrijpen waarom die revolutie heeft plaatsgevonden. Het geeft inzicht in hoe een samenleving eruit ziet waarin religie niet alleen onderdeel is van de cultuur, maar ook van de identiteit. Het kan laten zien hoe mensen letterlijk hun religie kunnen worden.'
---
(26 mei 2009/Marl Pluijmen)
Universiteit Leiden