Ingezonden persbericht


2009 SCHRIFTELIJKE VRAGEN
55 Vragen van mevrouw G.A. Oskam
(ingekomen 27 april 2009
en antwoorden door het college verzonden op 19 mei 2009)

Vrij recentelijk heeft de gemeente Utrecht twee aanbestedingen van ICT-projecten uitgeschreven. Nederland Open In Verbinding (NOIV) onderzoekt of overheidsinstanties zich aan open standaarden houden. Begin januari en begin maart 2009 heeft NOIV twee brieven gestuurd naar de gemeente over de omstreden aanbestedingen.

In de eerste aanbesteding van de gemeente staat dat alle werkplekcomputers van de gemeente standaard moeten worden voorzien van Microsoft Windows XP met bijbehorende licentie. Dat betekent dat wanneer een leverancier iets anders installeert, zoals Linux, er toch ook Windows XP licentie bij moet zitten. Hierdoor kan een leverancier in de praktijk nooit iets anders dan Windows XP leveren, hij moet er immers toch voor betalen, wat hij er verder ook op zet. Bovendien is het zo dat de leverancier, Microsoft, de actieve ondersteuning van XP per 14 april 2009 staakt en de verwachting is dat de voorraden bij de handel aan XPlicenties binnen enkele weken op zullen zijn.

Verder eist Utrecht dat het .xls formaat van Microsoft Excel moet worden gebruikt. Dit terwijl .xls geen open standaard is. Je hebt er immers Microsoft Excel voor nodig. Er zijn vrije alternatieven voor Excel maar volgens de gemeente is Excel zo gangbaar dat er geen behoefte is aan een vrij type spreadsheet zoals ODF.

In de tweede aanbesteding vraagt Utrecht expliciet om een Oracle-product. Dit kan natuurlijk niet, volgens NOIV. Utrecht verdedigt dit met het argument dat wanneer er een beschrijving van de functionaliteit wordt gegeven in plaats van het vragen om een specifiek product, deze beschrijving veel te vaag zou zijn. Volgens de gemeente is dit een toegestane uitzondering op de regels.

Naar de mening van D66 maakt Utrecht hiermee steeds opnieuw een bewuste keuze om Open Source Software te vermijden. Dit in strijd met het Actieplan Heemskerk en ook in strijd met de ontwikkelingen op het landelijke en het Europese niveau.

In het collegeprogramma 2006 - 2010 van het Utrechts college staat zwart op wit dat de gemeente met ICT en open source software meer gaat werken: "In het kader van het programma ICT-innovatie worden ter ondersteuning van werkprocessen binnen diensten ICT- basisvoorzieningen ingericht. Er komen ICT-basisvoorzieningen ter ondersteuning van het werk binnen alle diensten. Zodra gemeentelijke software aan vervanging toe is, wordt open source software waar mogelijk toegepast. De gemeente werkt daarnaast meer met open standaards. Omdat open source én open standaards nauw samengaan, biedt dit al méér mogelijkheden voor aanbieders van open source software. (punt 14 van hoofdstuk 1 Bewoners en Bestuur, paragraaf Ambtelijke organisatie). In het nieuwe Collegeprogramma 20090-2010 is dit onderwerp in zijn geheel verdwenen.

Dit alles brengt D66 fractie tot het stellen van volgende vragen:


1. Is het college samen met D66 van mening dat om goed op de toekomst voorbereid te zijn, gezien de ontwikkelingen op het landelijk (en Europees) niveau, zoals implementatie van het Actieplan Heemskerk, het noodzakelijk is om een goed uitgewerkte visie op het gebied van open source software te hebben? Zo ja, wat is de visie van het huidige college hierop? Zo nee, waarom niet?

Ja.

Utrecht heeft de volgende visie mbt open source/open standaards:
. Open Source software is software waarvan de broncode openbaar is. Bij aanbestedingen van gewenste functionaliteit worden open source leveranciers nadrukkelijk gevraagd te offreren. De keuze voor een open source leverancier blijft een afweging van prijs-kwaliteit.
. Voor een goed begrip is het belangrijk onderscheid te maken tussen 'open source' en 'open standaards'. Open standaards betreft afspraken over het op uniforme wijze uitwisselen van gegevens tussen applicaties zonder dat hieraan kosten zijn verbonden. Voordeel van open standaards is dat uitwisseling van gegevens tussen afdelingen en systemen makkelijker wordt. Hierdoor wordt dienstverlening aan burgers efficiënter en effectiever. De ICT Architectuur van de gemeente Utrecht is gericht op het creëren van platformonafhankelijke informatiediensten. Het gebruik van open standaards is hierbij een randvoorwaarde.
. Utrecht heeft als grote gemeente meerdere oude systemen in productie waarvan vervanging financieel en organisatorisch niet op korte termijn mogelijk is. Deze oudere systemen vragen soms expliciet om Microsoft formaten en bieden geen mogelijkheid te communiceren met de huidige open standaards zoals ODF (de tegenhanger van Microsoft formaten).Om deze reden zal bij vervanging soms toch de keus op bijvoorbeeld Microsoft producten vallen. Bij vervanging van de oude systemen geldt uiteraard de richtlijn dat deze voldoen aan de afspraken over open source en open standaards
. Onlangs is de standaardisatie van de werkplek afgerond. Dit traject heeft enkele jaren gelopen. Destijds is de keus gemaakt voor een microsoft omgeving. Bij vervanging van werkplekken wordt daarom expliciet microsoft gevraagd. Als de contracten voor de huidige standaard werkplek verlopen wordt een nieuwe aanbesteding gestart. Hierbij wordt uitdrukkelijk rekening gehouden met het uitgangspunt van open source.


2. Wat zijn de plannen van het college en hoe worden ze concreet uitgevoerd, voor wat betreft de voornemens m.b.t. open source software en open standaards in het Collegeprogramma 2006 - 2010? En waarom zijn deze voornemens niet overgenomen in het nieuwe Collegeprogramma 2009-2010?

De visie met betrekking tot open source en open standaards is nog niet uitgewerkt in concrete plannen.

Als medeopsteller van het manifest van de open overheidsorganisatie neemt Utrecht deel aan het Overleg Open Gemeenten. In samenwerking met de leden van dit overleg en het programmabureau NOIV werkt Utrecht aan een software strategie waarin Open Source verankerd is.

De voornemens zijn niet nogmaals geëxpliciteerd in het collegeprogramma 2009/2010. Dit laat echter onverlet dat het college zich inzet om de verdere ontwikkeling en het gebruik van Open Standaards en Open Source Software vorm te geven.

De huidige activiteiten binnen de gemeente Utrecht op het gebied van open source vinden vooral plaats 'onder de motorkap'. Het betreft gefaseerde invoering van bijvoorbeeld een module die het delen van informatie tussen applicaties mogelijk maakt (spin in het web), en de invoering van een afsprakenmodule, die afspraken gemaakt door medewerkers en burgers tussen applicaties synchroniseert. De gebruikers/burgers merken hier nog niet veel van.


3. Hoe worden de beloftes/ voornemens om in de toekomst wel open source software en open standaards te gebruiken concreet vorm gegeven?

Dit gebeurt door:

- Het realiseren van een servicegerichte ICT architectuur. Concreet zal bij nieuwe of vervanging van ICT functionaliteit aangesloten moeten worden op de Utrechtse architectuur en de daarbij gehanteerde standaards.
- Het ontwikkelen en het toepassen van een open source strategie. Zie vraag 2, in 2009 wil het college beschikken over een Open Source Softwarestrategie.
- Aansluiten op landelijk vastgestelde standaards van het forum standaardisatie.


4. En hoe verhoudt het bovenstaande zich met de twee omstreden aanbestedingen?

De aanbestedingen zijn niet bedoeld voor vernieuwing, maar voor vervanging of uitbreiding van de huidige werkplek en database omgevingen en moeten aansluiten bij de reeds bestaande ICT-infrastructuur, zonder dat technische of softwarematige aanpassingen nodig zijn . Naast de eis voor het leveren van het huidige standaard besturingssysteem (OEM XP Pro Nederlandstalig) wordt in de aanbesteding werkplek expliciet als eis gesteld optioneel een Open Source / Linux distributie te leveren.


5. En hoe verhoudt het zich tot de keuze voor Microsoft Excel, Windows XP en Oracle met het feit dat in januari 2010 het verplicht wordt om implementatie van open source software en open standaards te bevorderen?

De keuzes voor bovengenoemde producten komen voort uit het gemeentebrede standaardisatietraject voor een standaard werkplek. De komende jaren zal een nieuwe architectuur met bijbehorende software voor de standaard werkplek ontwikkeld worden. Bij de inrichting van de toekomstige werkplek zullen de principes van Open Standaards en Open Source nadrukkelijk worden toegepast.


6. Excel is een product van Microsoft. Mogen wij er vanuit gaan dat ook spreadsheetdocumenten op basis van ODF zijn toegestaan? En zo niet, waarom niet?

Ja. In de aanbestedingen is expliciet om Excel gevraagd omdat dit het standaard uitwisselingsformaat is voor de applicatie waarin alle ICT-middelen en meldingen geregistreerd worden. De applicatie is niet geschikt om ODF in te lezen.


7. Wordt er op dit moment nog ergens binnen gemeentelijke diensten open source software toegepast? Zo ja, waar en hoe?

Ja:

- Procesdigitalisatie
o Servicebus (BPEL engine, Broker).
o Midoffice (Zakenmagazijn, Gegevensmagazijn)

- Telefonie,

- Spyware filter en spam filter draaien op open source platform
- Afsprakenmodule


8. Wat is de planning concreet? Wanneer gaat gemeente Utrecht open source software toepassen (op groot of klein schaal)?

Er is geen concrete planning. Op basis van het te ontwikkelen werkplekconcept zal er meer duidelijk zijn over de concrete toepassing van Open Source op de werkplek.


9. In haar antwoorden op de schriftelijke vragen dd. 23 september 2004, van dhr. Giesberts (GroenLinks) en mevrouw Den Besten (PvdA) heeft het College het volgende gezegd: "Om in de toekomst voorbereid te zijn op Open Source Software is het daarom noodzakelijk om nu te werken aan de introductie van Open standaards. Een van de onderdelen van het programma Modernisering Overheid richt zich op het ontwikkelen van zogenaamde basisregistraties binnen de overheid. Een aspect hierbij is de ontwikkeling van standaard open uitwisselingsformaten. Utrecht is nauw betrokken bij deze ontwikkelingen en zal deze standaards te zijner tijd over gaan nemen in haar ICT infrastructuur."

Hoe ver is Utrecht hiermee opgeschoten? Wat is er concreet bereikt?

In Utrecht vordert de invoering van de basisregistratie voor persoonsgegevens gestaag. Voor de grotere informatiesystemen geldt dat er binnen het datadistributiesysteem gebruik gemaakt wordt van open standaarden bij automatische koppelingen. Systemen van Sociale zaken, Onderwijs, Parkeren en Gemeentebelastingen zijn inmiddels voorzien van de Egem standaard Stuf-bg koppeling. Voor systemen van de GG&GD en van Stadsontwikkeling geldt dat de voorbereiding van het werken volgens deze open standaard in een ver gevorderd stadium is en dat naar verwachting deze in de tweede helft van dit jaar in gebruik worden genomen. Een open standaard voor het WOZ-berichtenverkeer is momenteel in ontwikkeling en naar verwachting kunnen wij ook deze dit najaar binnen Utrecht introduceren. Voor wat betreft de Basisregistratie Adressen en Gebouwen is in het bestek aan de leveranciers expliciet gevraagd naar open standaards en standaard uitwisselingsformaten zoals PDF, STUFF en NOIV adviezen. De beantwoording van onze vragen en de levering van de gevraagde standaarden als onderdeel van de software zijn meegewogen en onderdeel van de selectieprocedure geweest.


10. Op de website van Webwereld (http://webwereld.nl/nieuws/56614/ez-tikt-gemeenten-op-de-vingers.html?source=news_overview) staan twee volgende uitspraken van Frank Heemskerk:

"Indien een gemeente afwijkt van de regel dat ze in principe moeten uitgaan van open standaarden is dat zeer kwalijk. Dat is immers de afspraak die we hebben gemaakt met de mede-overheden", verklaart Heemskerk.

Woordvoerder Edwin van Scherrenburg legt uit dat er simpel het 'comply or explain'-principe geldt. Overheden moeten voldoen aan de richtlijn of met een heel goede uitleg komen waarom dat niet het geval is. "Dat geldt ook voor gemeenten", zegt de woordvoerder. "Daar hebben ze zich aan gecommitteerd."

Vindt u dat

. Het specifiek vragen om MS-Excel formaat omdat dat 'voldoende gangbaar is'

Zie antwoord vraag 6.


. Het specifiek vragen om producten van Oracle in plaats van het specificeren van functionaliteiten omdat 'de gemeente meent dat functioneel specificeren bij de onderhavige aanbesteding een onvoldoende nauwkeurige en begrijpelijke beschrijving van het te leveren product zal opleveren.'

Voor bedrijfskritische applicaties is de gemeente Utrecht grotendeels gestandaardiseerd op Oracle. Het ABU is verantwoordelijk voor de Oracle licenties. Voor de vorming van het ABU lag deze verantwoordelijkheid bij de verschillende applicatie-eigenaren. In de overdracht naar het ABU is duidelijk geworden dat het huidige aantal licenties niet voldoende is. Middels de aanbesteding kunnen de benodigde licenties worden aangeschaft.


. Het eisen van WindowsXP-licenties, zelfs voor werkplekken die een andere besturingssysteem gebruiken omdat 'Het de wens is van de aanbestedende dienst om in één levering de volledige ICT-middelen voor werkplekken verkrijgen.'

voorbeelden van 'een heel goede uitleg' zijn, waarom wij geen open standaarden gaan gebruiken?

De aanbesteding is niet bedoeld voor vernieuwing, maar voor vervanging of uitbreiding van de huidige werkplek. Uitsluitend de apparatuur op de werkplek wordt vervangen, indien deze technisch of economisch is afgeschreven. De gemeente heeft de afgelopen 3 jaar alle werkplekken in de gemeente gestandaardiseerd. Het nu overgaan naar een ander besturingssysteem op de werkplekken brengt hoge kosten en risico's voor dienstverlening en continuïteit met zich mee. Uitgaande van een levenduur van een werkplekconcept van 5 tot 7 jaar is het beter is een natuurlijk moment te zoeken zoals een nieuw werkplekconcept voor het Stadskantoor.


11. Is het college er van op de hoogte dat, volgens mededeling van de fabrikant van XP, Microsoft, is de actieve ondersteuning van XP op 14 april j.l. is gestaakt en dat naar verwachting de voorraden bij de handel binnen enkele weken uitgeput zijn?

Ja.

Het betreft de verkoop van Windows XP als zelfstandig product in de winkels. Deze ontwikkeling is niet van toepassing op de door de gemeente Utrecht gebruikte licenties. De ondersteuning op de door de gemeente Utrecht gebruikte software (Windows XP professional) wordt tot 2014 gegarandeerd.