Veldnamen terug in het landschap

19/05/2009 13:26

Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM)

P E R S B E R I C H T

Amersfoort 19 mei 2009

VELDNAMEN TERUG IN HET LANDSCHAP

Veldnamen zijn de straatnamen van het platteland. Ieder dorpslandschap kende ooit honderden akkers, weilanden en andere percelen met elk een specifieke naam. Door moderne ontwikkelingen in de landbouw raakten de veldnamen uit beeld. Op initiatief van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Brede Overleggroep Kleine Dorpen in Drenthe komt daar nu verandering in. Tijdens het meerdaagse veldnamenfestival van 2-6 juni in Anloo zullen dorpsbewoners, kunstenaars en wetenschappers samen het cultuurhistorisch belang van veldnamen onder de aandacht brengen van een breed publiek. Ook zal een veldnamenatlas, getiteld Van Jeruzalem tot Ezelakker. Veldnamen als levend erfgoed in het Nationaal Landschap Drentsche Aa worden overhandigd aan de nieuwe Commissaris van de Koningin in Drenthe, dhr. Jacques Tichelaar.

Vraag de inwoners van een Drents dorp naar de veldnamen in hun omgeving en ze branden los. Verhalen over boeren die geschillen kregen als er van onduidelijke afbakening van eigendommen sprake was, of gebeurtenissen die er ooit plaats hebben gevonden. Het landschap van vroeger, met zijn kleinschalige verkaveling, zit nog in hun hoofd.

In onder andere de drie Drentse dorpen Anloo, Gasteren en Anderen, prachtig gelegen in het hart van het Nationaal Beek- en Esdorpenlandschap Drentsche Aa, heeft verstandig natuurbeleid het oude landschap langs de beken vroegtijdig geconserveerd. Veel veldnamen hebben er door kunnen overleven. In de afgelopen decennia is natuurbeheer naast landbouw een belangrijke stuwende activiteit geworden. Staatsbosbeheer heeft als grootste grondeigenaar in het Drentsche Aa-gebied het initiatief genomen oorspronkelijke veldnamen opnieuw in te voeren.

Vernieuwend onderzoek door experts én bewoners

Een groep onderzoekers onder leiding van Hans Elerie en Theo Spek hebben de lokale kennis van dit mentale landschap in de afgelopen twee jaar samen met de bewoners in beeld gebracht, onder andere door de veldnamen te inventariseren en de verhalen erom heen voor het nageslacht op band vast te leggen. Daarbij vormen nieuwe communicatiemiddelen als Google Earth, GPS en GIS een belangrijke rol. Met een mobiele telefoon is het mogelijk satellietbeelden van de omgeving op te roepen en te koppelen aan een op GIS gerelateerde veldnaam. Veldnamen blijken heel veel te vertellen over het vroegere landschap, over de natuur en over bijzondere gebeurtenissen die zich op plekken hebben afgespeeld. Samen met de verhalen die bij deze namen horen, vormen veldnamen een mentaal landschap dat als het ware boven het zichtbare landschap zweeft en de verbinding vormt tussen mensen en hun leefomgeving. Helaas krijgt dit interessante onderdeel van ons immaterieel erfgoed maar weinig aandacht.

Een verrassende conclusie van het onderzoek was ook dat veldnamen en hun betekenissen niet alleen iets van het verleden zijn, maar nog altijd springlevend zijn. Om die reden zijn veldnamen heel geschikt om mensen te betrekken bij het landschap en bij de toekomstplannen in hun leefomgeving. Dat geldt niet alleen voor autochtone bewoners die hun herinneringen willen vasthouden en doorgeven, maar ook voor nieuwkomers die zich hun nieuwe leefomgeving eigen willen maken. Ook in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs kan deze methode een welkome aanvulling zijn op de mogelijkheden om kennis te vergaren over landschap, natuur en erfgoed.

Een derde conclusie is dat veldnamen tot het gezamenlijke kennisveld van professionals en lokale liefhebbers behoren. Ze vormen een vruchtbaar uitgangspunt voor de uitwisseling van vakkennis en lokale kennis. Ook inspireren ze kunstenaars en architecten tot een nieuwe blik op het landschap.

Boek Van Jeruzalem tot Ezelakker

Op 2 juni a.s. verschijnt bij Uitgeverij Matrijs het veelzijdige en rijk geïllustreerde boek over dit fascinerende onderzoeksproject: Van Jeruzalem tot Ezelakker. Veldnamen als levend erfgoed in het Nationaal Landschap Drentsche Aa. Experts uit verschillende wetenschapsvelden geven samen met bewoners, landschapsarchitecten en kunstenaars aan hoe veldnamen een bron van inspiratie kunnen zijn voor het landschap van de toekomst.

Het boek is het resultaat van twee jaar veldwerken, archiefonderzoek, digitaliseren, filosoferen en experimenteren. Bewoners, lokale kenners, ontwerpers, studenten en een keur aan wetenschappers en kunstenaars hebben ieder op hun wijze bijgedragen aan de beeldenatlas. In het boek is een cross-over met diverse kunstenaars en ontwerpers gemaakt. Landschapsarchitecten hebben zich gebogen over de vraag hoe veldnamen een actieve rol kunnen spelen bij nieuwe ruimtelijke ontwerpen. Ze komen in de publicatie met concrete voorstellen en ontwerpen. Fotografen, dichters en grafische kunstenaars hebben zich door het fenomeen veldnamen laten inspireren. Om mensen elders in het land op ideeën te brengen, is een handleiding opgenomen met uitleg over de wijze waarop men met veldnamen aan de slag kan gaan. Het boek biedt talrijke aanknopingspunten voor mensen elders in ons land om actief met veldnamen en plekgebonden verhalen aan de gang te gaan. Het boek is te bestellen via www.matrijs.com.

Veldnamenfestival Anloo

Van 2 t/m 6 juni vindt in en rond de beroemde Romaanse St. Magnuskerk van Anloo een veldnamenfestival plaats. Op dinsdag 2 juni 2009 wordt het festival geopend met de Dag van de Vrolijke Wetenschap, een symposium voor zowel lokale en professionele kenners, met talrijke artistieke intermezzo's. Deskundigen laten zien hoe belangrijk veldnamen zijn voor de oude en de nieuwe dorpscultuur, de archeologie, de ecologie, de taalgeschiedenis, het landschapsontwerp, de kunst en het omgevingsbeleid. Andere onderdelen van het festival zijn een tentoonstelling, openluchttheater, een dichtersfestival, optredens van singer-songwriters, veldnamenexcursies in het fraaie landschap van het Anloërdiepje.

Nadere informatie over boek en festival: www.veldnamendrentscheaa.nl