Toespraak minister-president over Europa
Toespraak | 14-05-2009
'Europa laat zich juist in de economische storm die nu over ons heen
raast van zijn beste kant zien.' Dat zei minister-president Balkenende
in een gastcollege aan de Sapienza Universiteit in Rome.
De toespraak is gehouden in het Engels
De kracht van Europa in een veranderende wereld
Mijnheer de rector, professor Frati, dames en heren,
Enkele weken geleden vierde mevrouw Rita Levi-Montalcini haar
honderdste verjaardag, een gebeurtenis die zelfs de Nederlandse
journaals haalde. Haar toespraak bij die gelegenheid sprak mij aan
vanwege het optimisme en de levenskracht die eruit sprak. 'What I did
in the past is not enough', she said, 'there is only the future.' Dat
is op zijn minst een opmerkelijk standpunt voor een honderdjarige
Wat mij vooral raakte was haar hartstochtelijke pleidooi voor het
vasthouden aan waarden. Daarover zei zij onder andere dat 'The younger
generation must believe in something positive. Life deserves to be
lived only if we believe in values (...).' In mijn land kennen we de
uitdrukking dat de wijsheid - la Sapienza - komt met de jaren. Rita
Levi-Montalcini is daarvan het levende bewijs.
Tijdens haar lange en vruchtbare leven heeft deze bijzondere vrouw de
wereld totaal zien veranderen. Toen zij in 1909 werd geboren, was elke
auto nog een bezienswaardigheid en de telefoon een exotisch
communicatiemiddel. Zij moest zich als vrouwelijke student het
mannenbolwerk van de medische wetenschap binnenknokken en bereikte
daarin het allerhoogste toen zij in 1986 de Nobelprijs ontving.
Als kind maakte zij de wereldbrand van de Eerste Wereldoorlog mee, als
jonge vrouw de Great Depression van de jaren dertig en als volwassene
de Tweede Wereldoorlog. In die donkere jaren moest zij als dochter van
Joodse ouders letterlijk zien te overleven in een moorddadig systeem.
Zij zag hoe de Berlijnse muur werd gebouwd en afgebroken. Maar zij
heeft ook een uniek internationaal samenwerkingsverband zien ontstaan
en succesvol zien worden: de Europese Unie.
Mannen als Alcide de Gasperi, Robert Schumann, Konrad Adenauer, Jean
Monnet en andere grondleggers van Europa vonden elkaar op hun diepe
geloof in vier kernwaarden: democratie, vrijheid, solidariteit en the
rule of law. Op die vier fundamenten is het naoorlogse Europa gebouwd.
Op die vier fundamenten moeten we verder bouwen. Ik ben het dus zéér
met mevrouw Levi-Montalcini eens: vasthouden aan waarden is cruciaal -
ook voor de toekomst van Europa.
Stelt u zich eens voor: hoe ziet de wereld eruit als u honderd wordt?
Wordt de 21e eeuw de eeuw van Azië, zoals velen beweren? Het zou
kunnen. Vindt het Afrikaanse continent de weg omhoog? Laten we het
hopen. Maar wat er ook gebeurt, de balans in de internationale
verhoudingen zal anders zijn dan nu. Totaal anders. En Europa heeft in
de zoektocht naar die nieuwe balans een belangrijke rol te vervullen.
Daarover wil ik het vandaag, aan de vooravond van de Europese
verkiezingen in juni, graag met u hebben. Over het Europa dat
zichzelf in de tweede helft van de twintigste eeuw opnieuw uitvond, na
een uiterst woelige periode in zijn geschiedenis. Dát Europa is naar
mijn volle overtuiging een positieve keuze meer dan waard. Een keuze
om te verdedigen wat goed is, te verbeteren wat beter kan en te
versterken wat sterker moet. Die opdracht is naar mijn overtuiging
geworteld in ons gezamenlijke verleden, de actualiteit van het heden
de uitdagingen die ons wachten. Over elk van die drie thema's
-verleden, heden en toekomst - wil ik vandaag kort iets zeggen.
Het verleden: wat Europa bindt
Om te beginnen het verleden. Democratie, vrijheid, solidariteit en the
rule of law zijn géén invented traditions. Europa is als optelsom van
onze gedeelde joods-christelijke en humanistische cultuur ouder dan
het Verdrag van Rome. Veel ouder. Alleen al de historische band tussen
Italië en Nederland levert daarvoor overvloedig bewijs.
Europa, dat is voor mij de intellectuele band tussen grote humanisten
als Lozenzo Valla en Erasmus van Rotterdam.
Europa, dat zijn al die generaties Hollandse meesters die eeuwenlang
naar Italië kwamen voor inspiratie en die met het zuidelijke licht in
hun hart en penseel naar huis terugkeerden. 'Roma quanta fuit ipsa
ruina docet', schreef een van hen in de 16e eeuw, vol bewondering.
'Hoe groot Rome is geweest, leren zelfs haar ruïnes.'
Europa, dat is het beroemde boek Olanda van Edmondo de Amicis, die in
de 19e eeuw met verbazing zag hoe de Nederlanders leefden in een land
dat voor een groot deel onder de zeespiegel ligt. 'Nederland is een
verovering van de mensen op de zee', schreef hij vol ontzag.
Maar misschien is de mooiste metafoor voor Europa wel het
legendarische kampioenselftal van AC Milan dat eind jaren '80 en begin
jaren '90 soeverein heerste op de Europese velden. De virtuoze
techniek van Marco van Basten, het robuuste leiderschap en het
superieure inzicht van Franco Baresi, de geniale rushes van Ruud
Gullit, de rust en het overzicht van Frank Rijkaard, de ideeën en de
visie van Arrigo Sacchi - die combinatie leidde tot een hecht en
onverslaanbaar team. Een team dat als geheel sterker was dan de som
der delen.
Dát, dames en heren, was ook precies de ambitie van de zes landen die
in 1957 het Verdrag van Rome ondertekenden, waaronder Italië en
Nederland. En dat moet ook de ambitie van Europa blíjven.
Het heden: de kracht van Europa
De vraag is: heeft Europa die ambitie waargemaakt? Is het geheel
inderdaad sterker dan de som der delen? Daarvoor maak ik de stap naar
het heden en ik geef u meteen u meteen mijn antwoord op die vraag. Ja,
de Europese Unie heeft recht gedaan aan de intentie van haar
grondleggers.
Begrijp me goed. Europa is niet perfect en er is veel dat beter kan en
beter moet. Tegelijkertijd is het onmiskenbaar dat de samenwerking ons
vrede, welvaart en stabiliteit heeft gebracht. De interne Europese
markt, de euro, het EU-lidmaatschap van een groot aantal voormalige
Oostbloklanden, - het zijn in het licht van de roerige Europese
geschiedenis stuk voor stuk prestaties van uitzonderlijk formaat.
Wat ik zie - en velen met mij - is dat Europa zich juist in de
economische storm die nu over ons heen raast van zijn beste kant laat
zien. We hebben als eerste economische blok afspraken gemaakt over
steunmaatregelen voor de financiële sector. Daardoor is de Europese
burger veel acuut financieel leed bespaard gebleven. We zijn niet in
de val getrapt van protectionisme en verstoring van de interne
Europese markt. Ook dat is belangrijk, want ieder voor zich is slecht
voor ons allen. Tot slot zijn we het op de laatste Europese top eens
geworden over de noodzaak van beter toezicht en over een gezamenlijk
economisch stimuleringspakket. Het belang van al deze maatregelen kan
moeilijk overschat worden.
Ik wijs ook op de kracht van de euro, een munt die in veel landen met
de nodige scepsis en een zeker wantrouwen is ontvangen. Ook in
Nederland. Maar die geluiden verstommen in hoog tempo. Steeds minder
Nederlanders denken met weemoed terug aan de gulden. En ik durf ook
aan u te vragen: wie verlangt er in Italië nog terug naar de lire? Wat
mensen zien, en terecht, is dat de euro een sterke en stabiele munt is
en een goed schild tegen protectionisme. In de oude situatie hadden we
nu ongetwijfeld de nodige devaluaties meegemaakt, met alle negatieve
gevolgen van dien voor de waarde van spaartegoeden en pensioenen en
voor de onderlinge handelsrelaties.
Wat ik in deze situatie belangrijk vind, is dat we vasthouden aan die
kracht van Europa. Dat betekent dat we streng moeten zijn, voor
onszelf en soms ook voor anderen. Voor onszelf, omdat de grenzen van
het Stabiliteits- en Groeipact essentieel zijn voor een sterke en
stabiele euro op de langere termijn. Op dit moment lopen de
staatsschuld en het begrotingstekort in alle landen op tot boven de
marges die we met elkaar hebben afgesproken. Ook in Nederland. Dat is
onvermijdelijk, maar het ontslaat ons niet van de plicht om nu al
uitzicht te bieden op naleving van het pact in de toekomst. Dat hebben
we in Nederland gedaan en het is belangrijk om dat ook samen te doen.
Zo houden we Europa financieel gezond.
Met 'streng zijn voor anderen' doel ik vooral op de discussie over het
EU-lidmaatschap van een aantal landen op de Westelijke Balkan. Zoals u
misschien weet, is dit een van de weinige punten waarop Nederland en
Italië het niet in alle opzichten met elkaar eens zijn. We zijn beide
zeer vóór, maar verschillen in onze visie op het tempo. Mijn eerlijke
mening is dat onze interne markt, onze rechtsstaat en onze
democratische principes de belangrijkste assets zijn die we in Europa
bezitten. Dat stelt hoge eisen aan onszelf, maar ook aan nieuwe
lidstaten. Het zou een verkeerd signaal zijn als we niet onder alle
omstandigheden voor de volle honderd procent aan die eisen vasthouden.
Ook dat is cruciaal voor de innerlijke kracht van Europa.
De toekomst: een nieuwe morele agenda
En dan de toekomst. Quo vadis? Wat is onze grootste uitdaging? Het
antwoord van de Europese burger is glashelder. Uit de laatste
Eurobarometer van eind vorig jaar blijkt namelijk dat mensen zich
vooral zorgen maken over de economische situatie. Over hun baan, hun
huis en de toekomst van hun kinderen. Úw toekomst. Die zorgen zijn
terecht en dwingen tot actie.
Het is mijn diepe overtuiging dat we daarbij niet kunnen en mogen
volstaan met maatregelen die alleen de gevolgen van de crisis op korte
termijn bestrijden. We moeten ook de oorzaken aanpakken en zie zitten
een laag dieper. Deze crisis is ontstaan doordat de financiële sector
onverantwoorde risico's nam. Door een ongezonde gerichtheid op
kortetermijnwinsten van aandeelhouders. Door exorbitant leengedrag van
consumenten. En doordat het internationale financiële toezicht
onvoldoende was toegerust.
Ik geloof dat deze crisis ons een unieke kans biedt om de global
economic governance fundamenteel te verbeteren. Of zoals mevrouw
Levi-Montalcini het zei in haar indrukwekkende toespraak: 'Don't fear
difficult moments. The best comes from them.' Ik ben dat voluit met
haar eens. Dit is onze kans to get it right.
Er is bovenal een nieuw moreel perspectief nodig. Een perspectief met
oog voor de langere termijn, dat het toezicht op een nieuwe leest
schoeit en normen stelt voor verantwoord financieel gedrag. Een
perspectief op een rechtvaardige en sociale markteconomie, waarin
winst niet alleenzaligmakend is. En een perspectief dat economie
koppelt aan duurzaamheid en innovatie - een cruciaal punt met het oog
op de klimaatverandering en modernisering van onze economieën .
Italië heeft als voorzitter van de G8 interessante ideeën geopperd
over een nieuwe Global Standard. Op de laatste G20-top in Londen heeft
Bondskanselier Merkel, met steun van Nederland, vergelijkbare plannen
ontvouwd over een wereldwijd 'charter voor duurzame economische
activiteit'. Dat geeft meteen aan dat deze vernieuwing van de morele
agenda niet alleen Europa aangaat. Des te belangrijker is het dat we
op dit punt als collectief opereren en zoveel mogelijk met één mond
spreken. Uw en mijn land zijn in dit opzicht natuurlijke bondgenoten -
zoals zo vaak.
Dames en heren,
Alcide de Gasperi, een van de allergrootste Europeanen van het eerste
uur, zei in 1952 dat 'Optimism is a constructive force when it comes
to realizing a great political and human ideal such as European
integration.' Hij zei dat in een tijd waarin de wonden uit de Tweede
Wereldoorlog nog nauwelijks geheeld waren en veel Europeanen zuchtten
onder het juk van onvrijheid.
Sindsdien is er veel ten goede veranderd. Heel veel. Het is goed om
daar af en toe bij stil te staan. Het is ook goed om daar in de
aanloop naar de Europese verkiezingen de aandacht op te vestigen. De
geschiedenis leert dat optimisme, vastberadenheid en een onwrikbaar
geloof in fundamentele waarden het Europese ideaal stap voor stap
dichterbij heeft gebracht. De toekomst vraagt van ons dat we in die
geest verder gaan.
Ik hoop dat u en vele andere jongeren in Europa begin juni de gang
naar de stembus zult maken en een positieve keuze maakt voor Europa.
Een keuze die het mogelijk maakt om verder te bouwen, zodat ook
toekomstige generaties in een welvarend en stabiel Europa kunnen
leven. Daar gaat het om.
Kortom, een keuze met het hoofd en met het hart. Europa is het waard.
Dank u wel.
Zie ook
* Engelse versie speech
* Persbericht: Bezoek aan Noordrijn-Westfalen en Italië
Ministerie van Algemene Zaken