Het Utrechts Archief viert verjaardag van de stad


Unieke expositie van geboortekaartje uit 1122

UTRECHT, 20090428 -- Op dinsdag 2 juni is het de stadsverjaardag van Utrecht. Precies op die datum werden in 1122 de twee oorkonden ondertekend waarin de rechten van Utrechters werden bezegeld. De fragiele documenten bevinden zich in Het Utrechts Archief, die speciaal voor deze feestelijke gelegenheid beide oorkonden uit de kast haalt en samen aan het publiek toont.

Niet alleen is dit het oudste in originele staat bewaarde stadsrecht in Nederland, ook vormen beide stukken een combinatie die nu voor het eerst - ook heel kort - te zien is. En dat op een steenworp van de plek waar ze meer dan 887 jaar geleden door keizer Hendrik V werden getekend. Een goede reden voor het archief om alle Utrechters uit te nodigen om dit prachtige geboortekaartje van de stad te komen bekijken. Dit kan van dinsdag 2 juni t/m zaterdag 6 juni in Het Utrechts Archief, Hamburgerstraat 28, Utrecht. En om iedereen ook na school en werk gelegenheid te geven langs te komen is de expositie op dinsdag, woensdag en donderdag ook 's avonds tot 21.00 uur open.

Het Utrechtse stadsrecht
Plaats: Het Utrechts Archief, Hamburgerstraat 28, Utrecht
Datum: dinsdag 2 juni t/m zaterdag 6 juni 2009
Tijd: dinsdag, woensdag en donderdag 10.00 - 21.00 uur,
vrijdag en zaterdag 10.00 - 17.00 uur
Toegang: gratis




Utrecht, met recht een stad
Lezing over Utrechts stadsrecht

Ter gelegenheid van de stadverjaardag houdt historicus Kaj van Vliet op dinsdag 2 juni de lezing Utrecht, met recht een stad. Hierin vertelt hij over de eeuwenoude oorkonden, wat zij bezegelden en wat dat betekende voor stad en stedelingen in de middeleeuwen.

Utrecht, met recht een stad
Plaats: Het Utrechts Archief, Hamburgerstraat 28, Utrecht
Datum: dinsdag 2 juni 2009
Tijd: 20.00 uur
Toegang: gratis

Achtergronden over Utrechtse stadsrecht


Hoe Utrechts aan zijn stadsrechten kwam
De Utrechtse bisschop Godebald had zich in 1122 bij de burgers niet echt geliefd gemaakt. Hij startte enkele grote projecten die veel geld kostten en waarvoor Utrechters hard moesten werken. Voorbeelden hiervan zijn de ontginning van de veengronden in het Kromme Rijngebied en de aanleg van een Dam in de Kromme Rijn. Om te voorkomen dat daardoor de stad Utrecht onbereikbaar werd voor schepen van de Rijn, maakte hij een plan om een acht kilometer lang kanaal te graven van Utrecht naar de Hollandse IJssel bij 't Gein. We kennen het nu als Vaartse Rijn. Toen Godebald van plan was om de Utrechters hier stevig voor te laten betalen, morde het volk.

Keizer Hendrik V resideerde op dat moment in zijn keizerlijk paleis Lofen. Van dit paleis zijn nog resten uit de 11de eeuw te zien in de kelders van de huizen tussen het Domplein en de Vismarkt, onder andere in de kelder van café Het Weeshuis. Vermoedelijk heeft hij willen bemiddelen tussen burgers en bisschop. Het liep echter anders.
Kort na Pinksteren vielen dienstmannen van de Utrechtse bisschop de keizerlijke hovelingen aan. De Utrechtse inwoners schoten de keizer te hulp en wonnen gezamenlijk de strijd. Wegens vermeende medeplichtigheid aan de aanval werd bisschop Godebald gevangengezet. Hij kwam vrij door een enorme som losgeld te betalen. En hij werd bovendien door de keizer gedwongen om de Utrechters voorrechten te geven.


Verzegeld in twee oorkonden
De rechten die Godebald in 1122 onder dwang aan alle inwoners van Utrecht, Muiden en omgeving moest verlenen, werden door keizer Hendrik schriftelijk bekrachtigd in twee oorkonden met zegel. In die `charters' bepaalde de keizer ook dat iedereen die meehielp met de aanleg van de stadswal geen tol hoefde te betalen wanneer ze in Utrecht spullen op de markt kwamen brengen. In de oorkonden staat niet precies welke voorrechten de keizer aan de Utrechters geeft. Waarschijnlijk gaat het om het recht om een stadswal te bouwen, een eigen rechtbank te hebben en de afschaffing van belasting die Utrechters aan de bisschop moesten betalen.
Inhoudelijk zijn beide oorkonden vrijwel hetzelfde, alleen worden in de tweede nog toltarieven bepaald voor handelaren van buiten de stad.

Poorten der Verbeelding
Utrechtse stadspoorten herbouwd door Lieuwe Wynia

Stadsrecht vermeldt eerste stadswal
Met het Stadsrecht uit 1122 krijgt Utrecht ook het recht zich te verdedigen tegen ongewenste gasten. In de oorkonde wordt melding gemaakt van een te bouwen stadswal en dat zij die meehelpen met de bouw ervan ontheffing krijgen van tolrechten. ("Bovendien vergunnen wij allen die de Utrechtse stad moeten versterken met een wal, vrijstelling van welke tol dan ook, zo vaak als zij die stad bezoeken om er waren op de markt te brengen".) Deze eerste aarden wal, met buitengracht, werd in de 13e eeuw versterkt met een stenen muur toen bakstenen op grote schaal konden worden geproduceerd. De ommuurde stad kreeg ook enkele waltorens en verschillende stadspoorten. Deze maakten de stad vanuit vier windrichtingen toegankelijk: in het zuiden de twee Tolsteegpoorten, in het westen de Catharijnepoort, de Weerdpoort in het noorden en de Wittevrouwenpoort aan de oostkant.

Stadspoorten herbouwd door Lieuwe Wynia
De Utrechtse stadspoorten waren eeuwenlang van vitaal belang voor de stad. Ze werden in de 19e eeuw afgebroken en verdwenen uit het stadsbeeld. In de stedelijke herinrichting die er op volgde bleven de contouren van de stadswal bestaan, en nog steeds herkenbaar in de huidige singels en bolwerken.
Gelukkig bleven de stadspoorten op papier bewaard, in honderden tekeningen en prenten die in Het Utrechts Archief liggen.
Nu zijn de poorten terug in de stad! Uit het papier gereconstrueerd door beeldend kunstenaar Lieuwe Wynia. Hij liet zich door de talrijke bronnen inspireren en herbouwde de zes stadspoorten. En.... ze zijn niet meer wat ze geweest zijn. Ze zijn veranderd in de loop der tijd, en zeker ook in de handen van Wynia. Hij maakte ze tot bijzondere bouwwerken, even oorspronkelijk als vervreemdend. De poorten vormen het middelpunt van de nieuwe tentoonstelling in Poorten der Verbeelding, waar ze worden omgeven door de originele, soms eeuwenoude bronnen waarop ze gebaseerd zijn.

Poorten der Verbeelding. Utrechtse stadspoorten herbouwd door Lieuwe Wynia.
Plaats: Het Utrechts Archief, Hamburgerstraat 28, Utrecht
Datum: t/m zaterdag 20 juni 2009
Tijd: dinsdag t/m zaterdag 10.00 uur - 17.00 uur
Toegang: gratis





Ingezonden persbericht