GroenLinks

Mariko Peters: Geen JSF, want waar is de vijand?

Woensdag 22 april 2009, 17:57u - Mariko Peters

Mariko Peters: Geen JSF, want waar is de vijand? Er is geen noodzaak voor een JSF, aldus Mariko Peters. Dat was haar boodschap, vanmiddag, tijdens het debat over de opvolging van de F16's. Hieronder haar bijdrage.

"Waar is de vijand?!"
Bolkestein schonk klare wijn toen hij zich tegenstander van de JSF verklaarde.
Waar is de vijand, wie is de vijand.

De mannetjes op Mars lachen in hun vuistje als ze ons zien klungelen met bezweringen als OCA/S, SEAD/DEAD, NTISR, oftewel: de zes missieprofielen voor het ambitieniveau van de Nederlandse luchtmacht van de toekomst. Darth Vader bestaat niet.

Wie wel bestaan: de Chinese whizz kids die de JSF software al lang gehacked hebben. Piraten in de Golf van Aden, met rubberbootjes en machinegeweren. Bermbommen op de weg naar Chora. Struikrovers bij Peshawar. CO2 grootverbruikers en vervuilers waardoor er binnen zes jaar 375 mln klimaatslachtoffers zijn en binnenkort migratiestromen van een miljard in gang zullen zijn gezet. De makers en kijkers van Fitna Deel 1 waardoor de AIVD Nederland nog altijd een verhoogd veiligheidsrisico toeschrijft. A.Q. Khans, die hun koffertje nucleaire technologie uit Nederland smokkelen. Osama Bin Ladens, die piloten op vliegtraining sturen.

De bedreigingen voor onze collectieve veiligheid komen in gedaanten van klimaatverandering, nucleaire proliferatie, terrorisme. Het contrast met de 20e eeuw van de grote oorlogen tussen staten kan niet groter zijn. Het accent heeft zich verlegd naar burgeroorlogen, guerillaoorlogen, strafacties in dichtbevolkt gebied, aanslagen op burgerdoelen. Met guerilla en terrorisme, propaganda en psychowarfare kun je zelfs de machtigste nucleaire staten aan. Anarchie van de woeste horden, noemt Van Creveld dat. Taliban-klaplopers met 50 dollar uit de papaverteelt op zak. Daar kan geen stealth tegenop.

Waar is de vijand.

De vraag klinkt kinderlijk voor de hand liggend. Beschamend pertinent. We moeten ons niet laten gek maken door de interne processuele logica van de JSF-projectbeheerders en staatssecretaris De Vries. Dan lijkt het bij deze miljardendeal alleen te gaan om goocheltrucs als consortium-buy, business case, bestelsystematiek. Het absurde aan de JSF is dat de discussie over de toekomst van de krijgsmacht, de rol van de diverse krijgsmachtonderdelen en de vijand waar zij op af worden gestuurd nog nooit gevoerd is. De behoeftestelling is nog steeds gebaseerd op koffiedik kijken van ongeveer een decennium geleden toen die op pakweg 85 gevechtsvliegtuigen werd gesteld. Maar een serieuze uitwerking van veiligheidsdreigingen van de toekomst is nooit gedaan. Verder dan prevelformules over "energiezekerheid", "bescherming tegen terrorisme en aanvallen in cyberspace", "indamming van grote vluchtelingenstromen", "weerstand tegen de klimaatcrisis" is het niet gekomen. Wat houdt dat in? Wat doe je daartegen? Wat heb je daarvoor nodig? Misschien een JSF, maar ik vrees van niet, in ieder geval niet in deze aantallen. Een verstandig mens zou eerst de Verkenningen van eind dit jaar afwachten, maar dat doet de regering niet.

Je zou haast denken dat zij ermee rekening willen houden dat Nederland, in een breuk met onze politiek-militaire traditie, mee moet kunnen doen aan een aanval op regionale hindermachten als Iran of een confrontatie met nucleaire supermachten als Rusland of China - de grootschalige aanvalsoorlog tegen een zwaar bewapende vijand. In een meer waarschijnlijk scenario blijven toekomstige inzetmogelijkheden voor de Nederlandse krijgsmacht vooral bestaan uit stabilisatie- en vredesoperaties, contraguerilla-activiteiten, waarbij een grote rol zal zijn weggelegd voor diplomatie en ontwikkeling. De toekomstige Kosovo's. Denk aan Darfur, denk aan Congo. Misschien zelfs Sri Lanka, Birma. Dat zijn de massale slachtingen, vluchtelingenstromen, fragiliteiten en humanitaire rampen die je wil indammen.

Maar nergens lees ik iets over de vele andere luchtmachtbehoeftes die je dan nodig hebt en waar tekort van is: luchttransportcapaciteit, helikopters. Als straks de JSF jaarlijks voor 33% beslag legt op het totale verwervingsbudget van Defensie zal voor de luchtmacht daarvoor geen ruimte meer zijn. Beetje het Betuwelijn scenario, dat andere miljardenproject dat op allerlei milieuproblemen stuitte en uiteindelijk niet in een behoefte blijkt te voorzien. We kunnen de blueprints voor de parlementaire enquetes zo uittekenen.

Vz.

Dit debat had tot op een half uur geleden alle kenmerken van een schijnvertoning. De enige vraag die waar toute Nederland op zat te wachten: wat doet de PvdA.

En nu luidt het verlossende woord: geen testtoestellen. Niks ervan. Eerst weten hoeveel lawaai dat ding maakt. En of de Saab niet stiller is. We wachten de testresultaten netjes af, samen met de andere JSF-partnerlanden, en besluiten pas definitief of we meedoen zodra een vaste prijs bekend is. Ergens in 2012, in een volgende regeerperiode. Geeft tijd om uit te vinden wie de vijand is. Bespaart nu 270 miljoen en stuurt ons niet verder die onomkeerbare fuik in van uiteindelijk 19 miljard.

Of? Is dit toch niet het verlossende woord? Want fractievz Hamer zegt: "Het is ons geen crisis waard."We zijn ook niet uit op een crisis, we willen een inhoudelijke goede afweging kunnen maken voor de belastingbetaler." De PvdA zegt inhoudelijk NEE maar machtspolitiek JA tegen de testtoestellen. Wie begrijpt dit nog.

Vz, ik had allerlei versies van mijn inbreng voorbereid, hield rekening met het scenario nadere vragen van de PvdA, zoeken naar een compromis - één toestel ipv twee, schuiven in de datum voor de eindbeslissing etc - ... Dat komt misschien nog. Eerst moet nog duidelijk worden welke politieke consequenties zij verbindt aan deze keuze die haaks staat op een kabinetsbesluit waar ook de handtekeningen van haar eigen ministers onder staan. "Geen kabinetscrisis," zegt de fractievoorzitter.

Maar de bal ligt vanmiddag voor de helft ook bij het CDA. Blijft die machtspolitiek bedrijven en vasthouden aan de afspraken van het regeerakkoord en dreigt zij dus met een crisis? Of gaat ze voor de inhoud en een verantwoord financieel besluit en ziet ze dus af van de aanschaf van de testtoestellen?

De PvdA heeft het zich van begin af aan niet makkelijk gemaakt, dat begon al bij Kok. Zij is heel kritisch, stelt allerlei heel terechte vragen en eisen, streed voor keiharde moties. Zocht een moeizame weg tussen partijprogramma en regeerakkoord.

Waarom zijn de christendemocraten in dit ongelukkige coalitiehuwelijk niet bereid de lieve vrede te bewaren en water bij de wijn te doen? Desnoods in de achterkamertjes? Zij hebben hier toch niet zoveel te verliezen als de PvdA? Wat is er nou tégen op de ijverige, processuele methode van de PvdA? Die nooit principieel afwijst, maar op relevante informatiebehoeftes wijst? Gewoon eerst harde data over prijs, geluid, alternatieven, betrouwbaar en verifieerbaar, voordat een keuze wordt gemaakt?

Of zet het CDA, met de staatssecretaris voorop, haar ideologische machtspolitieke spel voort? Het spel van:

de heilige huisjes: het mythische vijandbeeld, de heilige samenwerking met de Amerikanen, de heilige kernwapentaak van de luchtmacht, de heilige Amerikaanse deadlines, het heilige restant van het coalitieakkoord.

Van de ficties: dat je perse twee trainingstoestellen moet hebben, dat de JSF onze economie duizenden banen brengt, dat er altijd nog uit kunt stappen, in weerwil van al het tegenbewijs dat je in het gezicht geslingerd wordt.

Van de geheimen en ondoorzichtigheden. Dat je er genoegen mee neemt dat 97% van de verkregen info vertrouwelijk blijft, dat je om informatie moet bedelen, dat de meest relevante informatie niet komt; dat je je blanco cheques onder de neus laat duwen, dat je een vaste prijs zelfs niet wilt opvragen of afwachten, dat je kosten van alternatieven niet wilt weten, of de schouders optrekt bij het risico dat het gat in de begroting niet wordt afgedekt door een sluitende business case.

Een spel waar iedere burger, iedere parlementariër die de belastingcenten moet bewaken normaliter heel wantrouwig van wordt. Van gruwt. Wat is dit voor politieke strategie, waarom dáár eens geen duidelijkheid over gegeven? Waarom die testdingen zo door de PvdA-strot geduwd? Zeg eens AAAAAAAAAA, en dan snel B erin?

"Afspraak is afspraak" hoor ik de staatssecretaris en het CDA dan steeds zeggen.

Daar wil ik het dan met u over hebben.

Afspraak 1.
Eerst moet de business case zijn herijkt. Staat in het regeerakkoord. Fundament van het JSF-dossier. Zonder vastgesteld afdrachtspercentage geen sluitende begroting. Zonder businesscase geen JSF-project. Zonder bindende arbitrageuitspraak gefaald bij de herijking. De staatssecretaris is te vroeg met zijn aanschaf van de testtoestellen, kortom. Afspraak is afspraak. Toch?

Afspraak 2.
Eerst moet een geactualiseerde kandidatenvergelijking plaatsvinden met medeneming van de factor geluid. Regeerakkoord plus motie Pechtold. Als we zes dagen langer hadden gewacht had ik deze afspraak kunnen afvinken. Zes dagen langer had het NLR nog nodig om de geluidscontouren van de JSF vast te stellen, en daarmee duidelijkheid te geven over de vraag of we met de JSF ook een toestel kopen dat überhaupt in Nederland kan vliegen zonder hele dorpen van de kaart te vegen. Om van hele natuurgebieden nog maar niet te spreken. Maar de staatssecretaris heeft de guts niet om de Amerikanen om nog zes dagen uitstel te vragen. So much voor de uitstekende transatlantische banden die aan de wortel van dit JSF-project staan

Afspraak 3
Er moet een onafhankelijke evaluatie komen van de kosten die gemoeid zijn met langer doorvliegen met de F16. Motie Eijsink. Lachertje. Ondanks herhaaldelijk doorvragen niet uitgevoerd. Heeft iets van dienstweigering.

Over de testtoestellen.

* Waartoe verbindt Nederland zich juridisch precies als de contracten voor aanschaf van de twee toestellen wordt ondertekend? Verplichten we ons ook de prijs te betalen van het tweede toestel, terwijl die prijs nog niet bekend is?

* Hoeveel kost dat eerste toestel eigenlijk? Staan die 136 mln $ voor kale stuksprijs, all-in prijs, met of zonder
reserveonderdelen, BTW, long lead items? Komen er ook nog nacalculatiekosten?

* Welke garanties heeft de Stas dat de kosten van deze aanschaf de gebudgetteerde ruimte van 270 mln EUR niet te boven gaan?
* Testprogramma loopt steeds verder achterstand op. Mogelijk nu met nog eens twee jaar tot 2016. Ruim 28 maanden na aanvang van het testschema nog maar 1% van de testvluchten gerealiseerd. Loopt dan de Nederlandse deelname aan de testfase mogelijk ook uit? Wat betekent dat voor het productieschema en het Nederlandse bestelschema, moet dat mogelijk ook vooruit worden geschoven?

Over geluid.

* Friezen zijn niet voor één gat te vangen, dat weet de Stas als geen ander, en Brabanders trouwens ook niet. De omwonenden van vliegbasis Leeuwarden hebben berekend dat de JSF nog maar 4% van het huidige aantal vluchten zal kunnen maken om binnen de geluidscontouren te blijven. Dat kun je niet opvangen door sneller te stijgen omdat het ding zo zwaar is, door minder de naverbrander te gebruiken omdat het zo zwaar is, door in de lucht bij te tanken omdat dat maar minimale extra vliegtijd oplevert, door naar het buitenland uit te wijken omdat daarvoor onvoldoende personeelcapaciteit is of door met meer nachtvluchten omdat daar een straffactor geldt.

* Als straks nu ook het NLR-rapport tegenvalt. Hoe kun je straks nog wel binnen de geluidscontouren blijven? Graag concrete illustraties van de stas.

* Hoe denkt de Stas bij zulke geluidsgegevens ooit ook nog aan de voorwaarden voor een vergunning onder de Natuurbeschermingswet te kunnen voldoen?

Over de prijs.

* geen vaste cijfers, stuksprijs behoorlijk gestegen
* Verdubbeling exploitatiekosten

* Pas in redelijkheid in 2012 iets over te verwachten, terwijl de regering nog vasthoudt aan afspraken in het coalitieakkoord om in 2010 al een blanco cheque te tekenen.

* ARK over de informatievoorziening, voor zover daarnaar gekeken: onvolledig, niet actueel, eenzijdig, risicovol, terwijl de risico's onvoldoende zijn gedekt of worden verzwegen.

Over de kandidatenvergelijking.

De Rekenkamer maakt er nogal korte metten mee. Omdat de drie kernaspecten waarop de kandidaten met elkaar vergeleken zijn (prijs, kwaliteit en levertijd) aan vele beperkingen en onzekerheden onderworpen zijn kan de Stas niet de inhoudelijke conclusie trekken dat de JSF het beste multi-role gevechtsvliegtuig is om te voldoen aan de Nederlandse eisen. Dat is een feitelijke bewering die niet wordt gestaafd door de procesconclusies van de auditdiensten.

RAND wijst erop dat een groot aantal factoren die wel van belang zijn voor de uiteindelijke keuze voor de opvolger van de F16, bewust buiten de vergelijking zijn gehouden. Ze noemen: geopolitiek, milieu, buitenlandse betrekkingen. ARK is er ook kritisch op dat de criteria geluid, milieu en arbo zijn weggevallen, waardoor de resultaten van de nieuwe vergelijking niet goed voortbouwen op de oude. [dus niet voldaan aan motie Eijsink]

Vz.

Wij hebben vandaag koninklijk bezoek uit Zweden. Dat geeft de discussie over de kandidatenvergelijking iets van het cachet van een koninklijk drama. De Koninklijke koerier drukt ons nu in openbare documenten het bod van Saab in handen. Vaste prijs. Alles bij elkaar zo'n 10 mld EUR goedkoper dan de JSF. Maar er wordt niet eens serieus naar gekeken. Terwijl ik Obama hier nog niet heb gezien.

De Saab scoort niet alleen beter op prijs, maar ook kwaliteit. Het is beter in intelligence, elektronische datavergaring, verwerking en communicatie. Hét essentiële kenmerk van een nieuwe generatie jachtvliegtuig. Alle andere dingen die het ook kan kun je heel wat vredes- en stabilisatiemissies mee ondersteunen, lijkt me. Stealth daarentegen is een snel verouderende technologie. Saab valt als optie af als we straks voor de JSF-testtoestellen kiezen. Dat is een onverantwoord risico.

Vz, kortom, dit rammelt aan alle kanten, dat is genoegzaam bekend. Er is geen vijand, er is geen prijs, het geluid is geheim en er is geen plan B voor als later blijkt dat het inderdaad veel te veel lawaai maakt, de Algemene Rekenkamer en het Centraal Planbureau - de voornaamste en meest gezaghebbende onafhankelijke adviseurs van de regering - laten geen spaander van het dossier heel, en het is ook nog eens crisis en tijd van bezuinigingen.

Mijn fractie was al tegen de ontwikkelingsfase, tegen de testfase, en is nu tegen de aanschaf van deze toestellen. Dan maar niet geil meetrainen met de Amerikanen. Ik kan er geen traan om laten. Ik gun de kundige Nederlandse vliegers graag het beste, maar deze trip kost de belastingbetaler toch echt teveel onverantwoordbare centen terwijl prima alternatieven gewoon voorhanden zijn. Doen andere JSF-partners ook. Wij hebben bovendien een heel interessant tegenbod liggen van Saab. Dat verdient nadere uitwerking. Daar hebben wij de tijd voor, want wij willen ook de Verkenningen afwachten.

woensdag 22 april 2009