Universiteit Leiden

De betrouwbaarheid van de berichtgeving

Op Nieuwscheckers.nl controleren studenten van de Praktijkstudie Journalistiek en Nieuwe Media de feiten in het nieuws. Kloppen de cijfers, wat is er precies gezegd, hoe betrouwbaar zijn de bronnen? Over één ding zijn ze het eens: een fout is zo gevonden.

Weinig realiteitszin
'Hersenscan sollicitant binnen vijf jaar vanzelfsprekend', kopten verschillende media eind februari op grond van een voorspelling van hoogleraar Willem Verbeke. Een opmerkelijke uitspraak die van weinig realiteitszin getuigt, zo ontdekte studente Renée Konings (20). Ten eerste was deze 'professor in de neuro-economie' in werkelijkheid een gerenommeerde hoogleraar sales- en accountmanagement. Toevallig hield hij er ook een nevenactiviteit op na: een bedrijf zich onder andere bezighoudt met het testen en interviewen van kandidaten voor voor commerciële vacatures, gebaseerd op neurologie. Weinig reacties
Bij Renée gingen meteen de alarmbellen rinkelen. 'Ik heb navraag gedaan bij neurowetenschappers die stuk voor stuk zeggen dat je aan de hand van een hersenscan weinig zinnigs kunt zeggen over iemands persoonlijkheid of talent. Dat sollicitanten over vijf jaar onder de scan gaan is dan ook hoogst onwaarschijnlijk.' Is Renée nu teleurgesteld in de journalistieke praktijk? 'Nee hoor, het verbaast me niks dat er veel onwaarheden zijn te vinden', zegt ze. 'Ik denk dat je als student ook wel weet dat je kritisch naar de media moet kijken. Wat ik wel verbazingwekkend vind, is dat sommige berichten zo weinig reacties uitlokken. In het geval van mijn onderzoek zou je verwachten dat neurowetenschappers en masse zouden opstaan om zich in de discussie te mengen. Het bleef vrij stil, alleen NRC Handelsblad heeft op de hersenscans gereageerd.' Bijvakkenpakket

De Praktijkstudie Journalistiek en Nieuwe Media vormt een bijvakkenpakket dat in de bachelor gevolgd kan worden. Studenten van allerlei opleidingen met een gedeelde interesse voor journalistiek vinden elkaar hier. Nieuwscheckers.nl maakt onderdeel uit van de keuzerichting Wetenschapsjournalistiek. 'Het blog is instructief voor studenten', zegt Peter Burger', docent bij de Praktijkstudie. 'Maar het is ook nuttig voor nieuwsconsumenten en het houdt redacties scherp.' Onjuistheden of vertekeningen zijn zo gevonden, is de ervaring van de studenten. Het is alleen moeilijker om die op eigen kracht onderuit te halen, meent Renée. 'Tegenargumenten zijn vaak lastig te vinden. Je kunt een onderzoek niet zo maar dunnetjes overdoen. Soms willen mensen halverwege niet meer meewerken, ook dat kom je tegen.' Historische misverstanden
Denise Pieters (24), derdejaars studente Geschiedenis, verbaast het niets dat er veel onwaarheden als feiten worden gepresenteerd. 'In een tijd waarin mensen 24 uur per dag nieuws willen consumeren, is weinig tijd voor fact checking', vertelt ze. 'De werkdruk van journalisten is enorm hoog, dat gaat ten koste van gedegen onderzoek.' Zelf nam ze het fenomeen Vrijdag de Dertiende onder de loep. Denise: 'Ik was altijd al geïnteresseerd in historische misverstanden. In verschillende media zag ik terug dat de angst voor vrijdag de dertiende sinds mensenheugenis bestaat. Het zou terugvoeren tot de kruisiging van Jezus en sindsdien verankerd zijn in de samenleving. Dat is nonsens. Niet eerder dan in de negentiende eeuw begint het te leven, en dan vooral omdat de media erover berichten.' Vliegtuigcrash

Journalistiek blijft allang niet meer beperkt tot geschreven tekst. Anco Moritz (22) onderwierp de infographics die naar aanleiding van de vliegtuigcrash bij Schiphol verschenen aan een onderzoek. 'Ik wilde niet zozeer onjuistheden boven water krijgen', zegt de wiskundestudent. 'Ik wilde laten zien hoe infographics vaak ten onrechte een schijn van werkelijkheid kunnen wekken. Een schematische weergave, tabel of grafiek komt altijd betrouwbaarder over dan een lap tekst. Toch zijn het juist infographic-makers die selecteren uit een enorme hoeveelheid aan informatie. Dat leidde onder andere toe dat het RTL Nieuws het vliegtuig van Turkish Airlines aan liet komen vliegen vanaf de Noordzee, in plaats van vanaf Flevoland. Achteraf gezien een misvatting. Ook het AD ging de mist in, en positioneerde het vliegtuig dwars op de polderbaan. De kracht van infographics zit hem in de beknoptheid, maar daarin schuilt natuurlijk ook het gevaar.'
---
Denise was vorige week (vrijdag de dertiende) nog te zien in het televisieprogramma De Leugen Regeert . 'Normaal gesproken, althans in deze fase van de studie, schrijf je toch vooral voor jezelf en je docent. Dat De Leugen Regeert dit oppikt, is een hele opsteker.'
---

(17 maart 2009/Marl Pluijmen)