Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Trends in en rondom het
peuterspeelzaalwerk

Eindrapportage

Trends in en rondom het
peuterspeelzaalwerk

Eindrapportage

IJsbrand Jepma en Anne Luc van der Vegt Sardes

Boukje Cuelenaere, Johan Siegert en Vincent Thio ECORYS

Februari 2009

Inhoudsopgave

Voorwoord...............................................................................................................................................3 Samenvatting............................................................................................................................................5 Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk.......................................................................................11
1 Respons en weging..............................................................................................................................11
2 Aanbod en gebruik peuterspeelzaalwerk.............................................................................................13
3 Personeel.............................................................................................................................................22
4 Achtergrondinformatie ouders............................................................................................................26
5 Trends in het peuterspeelzaalwerk......................................................................................................32 Bijlage 1 Verantwoording van het onderzoek........................................................................................41 Bijlage 2 Interviews over trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk: de gemeenten, het peuterspeelzaalwerk, de kinderopvangorganisaties, het basisonderwijs en de landelijke organisaties aan het woord.................................................................................................................47

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 1

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 2

Voorwoord

Het ministerie van OCW, directie Kinderopvang, heeft aan Sardes en ECORYS opdracht gegeven om een onderzoek uit te voeren naar trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk. Welke trends spelen er, op welke schaal en in welk tempo? Wat zijn de oorzaken van deze trends en welke gevolgen hebben deze trends op de middellange termijn? Om daar zicht op te krijgen, zijn alle belangrijke actoren in het werkveld van peuterspeelzalen en kinderdagverblijven meegenomen in dit onderzoek, getiteld "Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk".

Aan dit onderzoek is medewerking verleend door een groot aantal sleutelinformanten van vijf verschillende actoren, te weten: gemeenten, peuterspeelzaalwerkorganisaties, kinderopvangorganisaties, schoolbesturen en landelijke organisaties. Zij hebben via een telefonisch of face to face interview informatie verstrekt over de stand van zaken in en rondom het peuterspeelzaalwerk en inzicht gegeven in de belangrijkste trends uit het verleden, het heden en de toekomst. Daarnaast hebben meer dan 300 instellingen voor peuterspeelzaalwerk via een telefonisch interview gegevens verstrekt over (ontwikkelingen in) het gebruik van de peuterspeelzalen en de gebruikers. Al deze organisaties en personen zijn wij zeer erkentelijk voor hun medewerking aan dit onderzoek.

Vanuit het ministerie van OCW is het onderzoek begeleid door mevr. W. van der Werf (directie Kinderopvang) en mevr. S. Roos (directie Kennis). Gedurende de uitvoering van het onderzoek heeft een klankbordgroep het onderzoek begeleid, bestaande uit mevr. U. Huizinga (ministerie van Jeugd en Gezin), mevr. D. Smeets (ministerie van Financiën), dhr. T. Biesta (Landelijk Platform Peuterspeelzalen), dhr. E. Radius (MOgroep), dhr. G. Jellesma (BOinK), mevr. J. de Jongebaas (Waarborgfonds kinderopvang), mevr. T. van Leeuwen (gemeente Den Haag) en mevr. M. de Bos (gemeente Dordrecht). Ook hen danken wij hartelijk voor de plezierige en constructieve wijze waarop zij de onderzoekers van commentaar hebben voorzien.

Leeswijzer
We beginnen dit rapport over trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk met het bieden van een samenvatting van de belangrijkste bevindingen. Vervolgens presenteren we alle resultaten met betrekking tot de trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk. Omwille van de leesbaarheid is de verantwoording van het onderzoek opgenomen in Bijlage 1. In Bijlage 2 is er voor de geïnteresseerde lezer meer achtergrondinformatie te vinden over de gesignaleerde trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk. Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 3

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 4

Samenvatting

Inleiding
In het Coalitieakkoord is aangekondigd dat het voorschoolse stelsel van kinderopvang, peuterspeelzaalwerk en VVE wordt geharmoniseerd naar wet- en regelgeving, financiering, kwaliteit en toezicht. Sindsdien zijn er diverse beleidsacties geformuleerd die richting geven aan deze harmonisatie, met behoud van de diversiteit binnen het voorschoolse stelsel en de keuzevrijheid van ouders. In 2010 wordt er een nieuw wettelijk kader verwacht voor het voorschoolse stelsel.

Het peuterspeelzaalwerk krijgt de komende tijd te maken met de volgende beleidsacties: VVE. Het uitrollen van de Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) over grote delen van het peuterspeelzaalwerk en de kinderdagopvang, zodat in 2011 alle 2,5 tot 4 jarige doelgroepkinderen (100 procent doelgroepbereik) vier dagdelen per week kunnen deelnemen aan een ontwikkelingsgericht VVE-programma.
Kwaliteit. Het verhogen van het basisniveau van de kwaliteit van alle peuterspeelzalen, in grote lijnen tot het niveau van de kinderopvang brengen (`harmonisatie in kwaliteit'). Vooral de kwaliteit van het (kleine) reguliere peuterspeelzaalwerk zal naar een hoger niveau moeten worden gebracht. Er wordt één landelijk kwaliteitskader ingericht voor het peuterspeelzaalwerk. Nu wordt de kwaliteit nog bewaakt door gemeentelijke verordeningen, waardoor er grote lokale verschillen in de aansturing en uitvoering van het peuterspeelzaalwerk voorkomen. Drempelverlaging. Het realiseren van lage financiële drempels voor (doelgroep)ouders, zodat hun (doelgroep)kinderen eenvoudig kunnen deelnemen aan voorschoolse educatie. Toezicht. Het verbeteren van het toezicht op de peuterspeelzalen, in lijn met de toezichtbeginselen uit de Wet kinderopvang.
Het kabinet investeert in de harmonisatie van de verschillende voorschoolse voorzieningen voor kinderen van 0 tot 4 jaar.

Al deze beleidsacties zorgen er voor dat het peuterspeelzaalwerk zelf en de `omliggende markt' van onder meer kinderopvang en basisonderwijs aan het veranderen is. De vraag dient zich aan hoe de belangrijkste actoren in het voorschoolse veld reageren op het beleid en waartoe dat op korte tot middellange termijn zal leiden. Daarom is de volgende probleemstelling geformuleerd: Hoe ziet het huidige peuterspeelzaalwerk eruit? Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen in de `markt' rond peuterspeelzalen en kinderopvang, voor de toekomst van peuterspeelzaalwerk en welke rol spelen gemeenten, peuterspeelzalen, kinderopvanginstellingen, schoolbesturen en ouders hierbij?

Ten behoeve van het beantwoorden ervan zijn er telefonische en face to face interviews gehouden bij 71 sleutelinformanten van vijf actoren (gemeenten, organisaties voor peuterspeelzaalwerk, organisaties voor kinderopvang, schoolbesturen en landelijke organisaties). Dit vooronderzoek heeft ons inzicht gegeven in de belangrijkste trends, om vervolgens kwantitatief te kunnen toetsen op de schaal waarop deze trends zich voordoen, het tempo waarin deze trends zich voltrekken, de onderliggende verklaringen en de acties die de Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 5

verschillende actoren ondernemen in de veranderende beleidscontext naar een geharmoniseerd voorschools stelsel.

Het hoofdonderzoek heeft dus een kwantitatief karakter. Er is een telefonische enquête gehouden onder instellingen voor peuterspeelzaalwerk. Onderstaande samenvatting bevat de voornaamste resultaten van het onderzoek.

Trends in en rondom peuterspeelzaalwerk
De telefonische enquête is gehouden onder 305 instellingen voor peuterspeelzalen: zelfstandige organisaties voor peuterspeelzaalwerk, brede welzijnsorganisaties, kinderopvangorganisaties en onderwijsinstellingen. In totaal werden 679 instellingen benaderd; de respons op de enquête is
53 procent. Zestig procent van deze instellingen zijn zelfstandige organisaties voor regulier peuterspeelzaalwerk; deze zijn vooral in de kleine gemeenten sterk vertegenwoordigd. Brede welzijnsorganisaties en basisscholen met peuterspeelzaalwerk treffen we met name in grotere gemeenten aan. Kinderopvang met peuterspeelzaalwerk vinden we in grote en kleine gemeenten.
Bijna alle instellingen voor peuterspeelzaalwerk (93 procent) worden door de gemeente gesubsidieerd. De overgrote meerderheid van de instellingen ontvangt een subsidie voor peuterspeelzaalwerk als basisvoorziening (87 procent; veel instellingen ontvangen bovendien subsidie voor het aanbieden van VVE (47 procent).
Op 6 procent van de instellingen is het peuterspeelzaalwerk inmiddels omgezet naar kinderopvang.

Omvang van het aanbod Gemiddeld hebben de geïnterviewde instellingen ruim 7 locaties en
19 groepen. Het aantal locaties per instelling is sterk toegenomen ten opzichte van 2001, volgens onderzoek van Regioplan (2001) hadden de instellingen destijds gemiddeld 2 à 3 locaties. Het aantal groepen per instelling is de afgelopen jaren toegenomen, onder meer als gevolg van fusies tussen instellingen. Welzijnsorganisaties en organisaties voor kinderopvang hebben het meest omvangrijke aanbod, zelfstandige organisaties voor peuterspeelzaalwerk zijn gemiddeld het kleinst.
Een doorsnee peutergroep telt tussen de 15 en 16 leerlingen. Dit verschilt niet naar type instelling; ook is er geen verschil tussen instellingen met en zonder VVE-subsidie. Gemeentegrootte maakt wel verschil: in grote gemeenten zijn de groepen gemiddeld kleiner dan in kleinere gemeenten. Wat betreft de groepsgrootte is er niet een duidelijke trend in vergelijking met een jaar geleden. Ruim een kwart van de instellingen verwacht dat de groepen de komende jaren kleiner zullen worden.
Als we kijken naar de totale capaciteit van het peuterspeelzaalwerk, wordt er wel een duidelijke trend zichtbaar. De capaciteit van zelfstandige organisaties voor peuterspeelzaalwerk ligt iets onder de 200 kindplaatsen (twee dagdelen per week). De capaciteit van de overige typen instellingen is gemiddeld aanzienlijk groter. Tussen 2007 en 2008 is de capaciteit van het peuterspeelzaalwerk gedaald met 1,5 procent. Bovendien is de bezettingsgraad afgenomen, met
3 procentpunten. Als gevolg hiervan is het totale aantal gerealiseerde kindplaatsen in een jaar gedaald met bijna 5 procent, evenveel als in de voorgaande zes jaren (2001- 2007) samen (zie onderstaande tabel).
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 6

Tabel S.1 Ontwikkeling van capaciteit en bezetting peuterspeelzaalwerk 2007-2008,
naar type instelling

Capaciteit Gebruik peuterspeelzaalwerk:
peuterspeelzaalwerk: gemiddeld aantal bezette
gemiddeld aantal beschikbare kindplaatsen per instelling
kindplaatsen per instelling
Type instelling 2007 2008 afname 2007 2008 afname

2007- 2007-

2008 2008
Psz. in zelfstandige reguliere 193 189 2,1% 172 162 5,8%
organisatie (N = 181)

Psz. in welzijnsorganisatie (N = 62) 390 380 2,6% 347 334 3,7%
Psz. in kinderopvang (49) 315 316 -0,3% 277 270 2,5%
Psz. in basisonderwijs (N = 12) 357 347 2,8% 314 301 4,1%
Totaal (N = 304) 260 256 1,5% 231 220 4,7%

Deze daling zal de komende twee jaar worden voortgezet, verwacht twee derde van de
instellingen.

Bij de zelfstandige organisaties voor peuterspeelzalen zien we een sterkere afname van het
gebruik (bijna 6 procent) dan bij andere typen instellingen. De grootste terugval heeft
plaatsgevonden bij instellingen die geen enkele gemeentelijke subsidie krijgen (11,5 procent).
Voor de nabije toekomst verwacht een groot deel van de instellingen (62 procent) een verdere
afname van het gebruik van peuterspeelzaalwerk. De afname in het peuterspeelzaalwerk doet
zich zowel voor bij peuterspeelzalen met subsidie voor voorschoolse educatie (gemiddeld

-4,4%) als bij peuterspeelzalen zonder subsidie voor voorschoolse educatie (gemiddeld -5,1%).

Personeel Het personeelsbestand van het peuterspeelzaalwerk is de afgelopen jaren
geprofessionaliseerd. Bij vrijwel alle instellingen die peuterspeelzaalwerk aanbieden staat er op
elke peutergroep tenminste één professionele leidster. In 2001 werkte 15 procent van de
instellingen voor peuterspeelzaalwerk nog volledig met vrijwilligers (Regioplan, 2001).
Naast de beroepskrachten zijn er nog steeds veel vrijwilligers werkzaam op de peuterspeelzalen.
In totaal bestaat ongeveer een kwart van het personeel uit vrijwilligers. Bij zelfstandige
organisaties voor peuterspeelzaalwerk en welzijnsorganisaties is het percentage vrijwilligers wat
hoger dan bij andere organisaties die peuterspeelzaalwerk aanbieden. Eén op de vijf instellingen
is van plan het peuterspeelzaalwerk de komende jaren verder te professionaliseren: het aantal
betaalde beroepskrachten zal toenemen en het aantal (betaalde of onbetaalde) vrijwilligers zal
afnemen.

De gemiddelde leidster/kind-ratio is voor beroepskrachten 1:10,7. Organisaties met VVE-
subsidie hebben een lagere leidster/kind-ratio dan organisaties zonder deze subsidie, vooral in
de grote steden. De leidster/kind-ratio voor beroepskrachten op VVE-peuterspeelzalen is in de
grote steden 1:8.

Achtergrondinformatie ouders Aan de instellingen voor peuterspeelzaalwerk zijn enkele
vragen voorgelegd over de ouders. Hierbij is alleen gevraagd naar de stand van zaken in 2008;
er is geen trendmatige ontwikkeling in beeld gebracht.
Ruim de helft van de ouders die gebruik maken van peuterspeelzaalwerk (53 procent) behoort
volgens de instellingen tot een `tweeverdienersgezin' en nog eens 10 procent bestaat uit
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 7

alleengaande werkende ouders. Deze ouders zouden in aanmerking komen voor een fiscale
toeslag, wanneer men gebruik zou maken van de kinderopvang. De zogenaamde
`kostwinnergezinnen'(32 procent) en alleengaande niet-werkende ouders (5 procent) zijn in de
minderheid.

Kinderen op een VVE-peuterspeelzaal komen relatief wat vaker uit een kostwinnersgezin. Bij
de VVE-peuterspeelzalen ligt het inkomen en het opleidingsniveau van de ouders gemiddeld
lager.

Aan de instellingen voor peuterspeelzaalwerk is gevraagd naar de belangrijkste motieven van
ouders om gebruik te maken van de peuterspeelzaal. N.B.: deze vragen zijn niet rechtstreeks aan
de ouders zelf gesteld. Volgens de instellingen voor peuterspeelzaalwerk zijn de belangrijkste
motieven: 1) spelen met andere kinderen, 2) goede voorbereiding op de basisschool, 3)
ontwikkelingsstimulering van kinderen. Andere motieven spelen volgens de instellingen slechts
een kleine rol. De mate waarin aandacht is voor ontwikkelingsstimulering geeft volgens veel
peuterspeelzaalinstellingen de doorslag bij de keuze voor peuterspeelzaal of kinderdagverblijf.
Vrijwel alle geënquêteerde organisaties vragen een ouderbijdrage. Meestal is dit een vast
bedrag, gemiddeld 40,- per maand voor twee dagdelen per week. Ongeveer een op de drie
instellingen stelt de hoogte van de ouderbijdrage afhankelijk van het inkomen van de ouders.
Volgens andere recente onderzoeken, door de MOgroep (2007) en Regioplan (2007) zou de
meerderheid van de instellingen een inkomensafhankelijke ouderbijdrage hanteren.
Welzijnsinstellingen zijn het voordeligst voor ouders met een laag inkomen, zelfstandige
organisaties worden meer bezocht door ouders met een hoger inkomen. Op de meerderheid van
de instellingen is de ouderbijdrage de afgelopen jaren gestegen.

Trends in het peuterspeelzaalwerk Van vijf trends binnen het peuterspeelzaalwerk is aan de
instellingen gevraagd of deze trend zich voordoet en vanaf wanneer. In de onderstaande tabel
wordt weergegeven hoeveel procent van de instellingen met deze trends te maken hebben en
volgens hoeveel procent dit een recente trend is (sinds 2007).

Tabel S.2 Trends in het peuterspeelzaalwerk, percentage instellingen waar de trend zich
voordoet

Type instelling trend doet trend doet zich
zich voor voor vanaf 2007

1) Terugloop aantal kinderen 73% 44%

2) Overhevelen/omzetten van peuterspeelzaalwerk naar kinderopvang 16% 12%

3a) Samenwerking peuterspeelzalen onderling 40% 13%

3b) Samenwerking peuterspeelzaalwerk met kinderopvang 41% 23%

3c) Samenwerking peuterspeelzaalwerk met basisonderwijs 74% 9%

Bijna driekwart van de instellingen signaleert een terugloop van het gebruik. Dit is voor veel
instellingen een recente trend. Samenwerking is een veel voorkomende strategie om hiermee om
te gaan. Recentelijk is vooral samenwerking met de kinderopvang toegenomen. Samenwerking
tussen peuterspeelzaalwerk en basisonderwijs komt het meest voor, maar dit is geen recente
trend en vermoedelijk niet zozeer organisatorisch maar onderwijsgerelateerd (bevordering
doorlopende leerlijn). Ongeveer een op de zes instellingen is bezig met het omzetten van
peuterspeelzaalwerk naar kinderopvang.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 8

Andere trends Behalve de geschetste trends, hebben sommige instellingen nog andere trends
genoemd, zoals toename van VVE-locaties; participatie in de brede-schoolontwikkeling;
samenwerking met buitenschoolse opvang; samenwerking met jeugdgezondheidszorg,
logopedisten; opvoedingsondersteuning; vroegsignalering, werken met peutervolgsysteem.
Ongeveer de helft (45 procent) zegt dat het moeite kost om het peuterspeelzaalwerk in stand te
houden, de andere helft vindt van niet. Een klein deel (8 procent) signaleert nu nog geen
problemen, maar verwacht die wel.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 9

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 10

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk

Het kabinet heeft de indruk dat de praktijk van peuterspeelzalen en kinderopvang op dit moment
sterk aan het veranderen is, mogelijk onder invloed van de aangekondigde harmonisatie van de
regelgeving van de kinderopvang, het peuterspeelzaalwerk en VVE. Signalen vanuit het veld
wijzen erop dat er verschillende trendmatige ontwikkelingen gaande zijn. Vraag hierbij is steeds
of, op welke schaal en welk tempo deze trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk zich
openbaren en wat de oorzaken en gevolgen hier volgens de betrokken relevante actoren zijn.

Dit heeft geresulteerd in de volgende probleemstelling:
Hoe ziet het huidige peuterspeelzaalwerk eruit? Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen in de
`markt' rond peuterspeelzalen en kinderopvang, voor de toekomst van peuterspeelzaalwerk en
welke rol spelen gemeenten, peuterspeelzalen, kinderopvanginstellingen, schoolbesturen en
ouders zelf hierbij?

In dit onderzoek naar trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk is een telefonische enquête
gehouden onder organisaties voor peuterspeelzaalwerk. De methodologische verantwoording
van de opzet en uitvoering staat in Bijlage 1. Bij de formulering van de vragen hebben we
gebruik gemaakt van de bevindingen van het vooronderzoek onder 71 sleutelinformanten van
vijf verschillende actoren (gemeenten, organisaties van peuterspeelzaalwerk, kinderopvang-
organisaties, basisonderwijs en landelijke organisaties: zie Bijlage 2).

In de presentatie van de resultaten geven we eerst een beeld van de organisaties die hebben
meegewerkt aan het onderzoek (paragraaf 1), vervolgens beschrijven we ontwikkeling in het
aanbod aan peuterspeelzaalwerk en het gebruik dat hiervan wordt gemaakt (paragraaf 2), het
personeel van de peuterspeelzalen (paragraaf 3) en de ouders die er gebruik van maken
(paragraaf 4). In de laatste paragraaf (paragraaf 5) presenteren we eerst informatie over de
perceptie van sleutelinformanten van de belangrijkste trends binnen het peuterspeelzaalwerk.
Vervolgens bieden we meer kwantitatieve informatie over de schaal waarop en het tempo
waarin deze trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk zich voordoen.

1 Respons en weging

Respons

In totaal zijn 679 instellingen benaderd die peuterspeelzaalwerk aanbieden. Hiervan werden er

360 bereikt (53 procent). Uiteindelijk hebben 305 instellingen hun medewerking aan het
onderzoek verleend. Dat is 45 procent van het aantal benaderde instellingen en 85 procent van
de instellingen die werden bereikt. Slechts 15 procent van de bereikte instellingen uit de
steekproef weigerde om aan het onderzoek mee te werken.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 11

Tabel 1.1 Respons

Abs. %
Respons 305 45%
Weigering (geen tijd) 55 8%
Niet bereikt (geen gehoor, verkeerd telefoonnummer) 185 27%
Vervuiling bestand (instelling onbekend / geen peuterspeelzaal) 134 20%
Totaal 679 100%

Een groot aantal instellingen kon niet worden bereikt. De verklaring daarvoor is dat we niet
konden beschikken over recente populatiegegevens van het peuterspeelzaalwerk. De bestanden
die we hebben gebruikt zijn niet jaarlijks geactualiseerd. Oorzaken van de vervuiling van het
bestand kunnen zijn dat instellingen voor peuterspeelzaalwerk zijn opgeheven, zijn verhuisd of
zijn gefuseerd. De eerste oorzaak wijst op een afname van de vraag naar peuterspeelzaalwerk.
De mate waarin dit het geval is, kunnen we op basis van dit onderzoek niet vaststellen. Het is
wel van belang te beseffen dat instellingen die recent zijn opgeheven, in dit onderzoek niet
bevraagd konden worden. Dit betekent dat de feitelijke terugloop in de omvang van het aanbod
groter zou kunnen zijn dan de berekeningen in dit onderzoek aangeven (zie paragraaf 2).
Hoeveel groter is niet te bepalen, omdat we geen betrouwbare informatie hebben over normale
schommelingen in ontstaan en opheffing van peuterspeelzalen.

Peuterspeelzaalwerk wordt aangeboden door verschillende typen organisaties. We geven een
overzicht van de aantallen organisaties uit de responsgroep.

Tabel 1.2 Verschillende typen instellingen voor peuterspeelzaalwerk
Peuterspeelzaalwerk binnen ...
Zelfstandige Welzijns- Kinderopvang Basis- Totaal
reguliere organisatie onderwijs
organisatie

Gemeentegrootte abs. % abs. % abs. % abs. % abs. %
10.000 20.000 42 67% 10 16% 9 14% 2 3% 63 100%

20.000 50.000 92 65% 24 17% 22 16% 4 3% 142 100%

50.000 100.000 21 48% 11 25% 10 23% 2 5% 44 100%

100.000 250.000 12 43% 10 36% 4 14% 2 7% 28 100%
> 250.000 1 9% 6 55% 2 18% 2 18% 11 100%
Totaal 182 60% 62 20% 49 16% 12 4% 305 100%

Het grootste deel van de instellingen die heeft meegewerkt aan het onderzoek bestaat uit
zelfstandige organisaties voor regulier peuterspeelzaalwerk (60 procent). Daarna volgen brede
welzijnsorganisaties (20 procent) en instellingen voor kinderopvang (16 procent).
Onderwijsinstellingen die peuterspeelzalen onder hun beheer hebben zijn er betrekkelijk weinig
(4 procent) in de responsgroep.

Bepaalde typen instellingen komen vaker voor in grote gemeenten, andere meer in kleine
gemeenten. De reguliere organisaties voor peuterspeelzaalwerk zijn vooral in de kleinere
gemeenten sterk vertegenwoordigd. Brede welzijnsorganisaties en basisscholen met
peuterspeelzaalwerk treffen we juist in de grotere gemeenten aan.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 12

Weging

In vergelijking met het recente onderzoek van Regioplan1 zijn de zelfstandige organisaties voor
peuterspeelzaalwerk en de welzijnsorganisaties enigszins oververtegenwoordigd en de
kinderopvang en het basisonderwijs iets ondervertegenwoordigd. Bij de analyses over de totale
groep respondenten is voor deze over- en ondervertegenwoordiging gecorrigeerd. Tevens is
gecorrigeerd voor ondervertegenwoordiging van organisaties in zeer kleine gemeenten
( 250.000 inwoners). Hiervoor hebben we
gebruik gemaakt van gegevens uit de Landelijke Monitor VVE van 2008.2 Door deze weging is
het mogelijk de bevindingen te generaliseren naar de totale populatie van instellingen die
peuterspeelzaalwerk aanbieden.

N.B. In alle navolgende tabellen worden gewogen percentages gepresenteerd. Dit zijn dus niet
de exacte percentages binnen de responsgroep, maar onze berekening van de percentages die
voor de populatie gelden.3

Samenvatting

Van een steekproef van 705 instellingen die peuterspeelzaalwerk aanbieden zijn er 360 bereikt;

305 daarvan hebben meegewerkt aan het onderzoek. Zestig procent van deze instellingen zijn
organisaties zelfstandige organisaties voor regulier peuterspeelzaalwerk; deze zijn vooral in de
kleine gemeenten sterk vertegenwoordigd. Brede welzijnsorganisaties en basisscholen met
peuterspeelzaalwerk treffen we met name in grotere gemeenten aan. Kinderopvang met
peuterspeelzaalwerk vinden we in grote en kleine gemeenten.

2 Aanbod en gebruik peuterspeelzaalwerk

Subsidies

Bijna alle instellingen voor peuterspeelzaalwerk worden door de gemeente gesubsidieerd; 7
procent ontvangt geen subsidie. Het overgrote deel van de instellingen (87 procent) ontvangt
(structurele) subsidie voor het peuterspeelzaalwerk als basisvoorziening. Volgens het onderzoek
van Regioplan uit 2001 ontving destijds 81 procent van de instellingen gemeentelijke subsidie.4
Deze informatie was afkomstig van gemeenteambtenaren; volgens de instellingen zelf ligt het
percentage blijkbaar (inmiddels) hoger. Een mogelijke verklaring voor het verschil is dat een
deel van de ongesubsidieerde instellingen inmiddels is opgeheven. Op basis van de beschikbare
gegevens kunnen we deze veronderstellingen echter niet onderbouwen. We moeten voorzichtig
zijn met gevolgtrekkingen, omdat de informatie over de subsidies in het huidige onderzoek en
het onderzoek van 2001 van verschillende informanten afkomstig is.
Iets minder dan de helft van de instellingen (47 procent) ontvangt subsidie voor het aanbieden
van voorschoolse educatie (VVE). Meestal is dit in combinatie met de subsidie voor

1 Gemmeke, M. & Gent, M. van (2007), Regelgeving en financiering kinderopvang en
peuterspeelzalen. Amsterdam: Regioplan beleidsonderzoek

2 Vegt, A.L. van der, Jepma, IJ. & Kooiman, P. (2008), Landelijke Monitor Voor- en
Vroegschoolse Educatie 2008. Utrecht: Sardes.

3 In Bijlage 1 wordt een verantwoording gegeven van de wegingsprocedure.

4 Weerd, M. de & Vegt, A.L. van der (2001) Peuterspeelzaalwerk in Nederland: de huidige
praktijk. Amsterdam: Regioplan Beleidsonderzoek.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 13

peuterspeelzaalwerk als basisvoorziening (41 procent), maar er zijn ook instellingen die alleen
voor het VVE-aanbod subsidie ontvangen (6 procent). Een klein aantal instellingen krijgt
subsidie in het kader van het Grote Stedenbeleid (GSB) of andere subsidies, bijvoorbeeld in het
kader van het kleine kernenbeleid, voor peuters met een sociaal-medische indicatie of voor
regionale projecten voor ontwikkelingsstimulering.
In de onderstaande tabel maken we een uitsplitsing naar type instelling.

Tabel 1.3 Subsidies, naar type instelling (N = 305)
Peuterspeelzaalwerk binnen ...
zelfst. psz. welzijn kinder- basis- totaal
(N = 182) (N = 62) opvang onderw.
(N = 49) (N = 12) (N = 305)
Peuterspeelzaalwerk als basisvoorziening 90% 81% 82% 72% 87%
Voor- en vroegschoolse educatie (VVE) 38% 68% 49% 59% 47%
Grote stedenbeleid (GSB) 0% 7% 0% 0% 1%
Andere subsidie 5% 6% 3% 16% 6%
Geen subsidie 5% 0% 10% 16% 7%
Totaal 139% 161% 144% 162% 146%

Het grootste verschil tussen de verschillende typen organisaties is zichtbaar bij de subsidie voor
VVE. De meerderheid van de welzijnsorganisaties en instellingen voor basisonderwijs
ontvangen VVE-subsidie (resp. 68 en 59 procent), bij de zelfstandige organisaties is dit een
minderheid (38 procent). Het aantal peuterspeelzaalinstellingen dat VVE-programma's aanbiedt
is overigens aanzienlijk groter dan het aantal instellingen dat hiervoor subsidie krijgt. VVE
wordt aangeboden op ruim twee derde van de instellingen (68 procent), terwijl iets minder dan
de helft (47 procent) hiervoor via de gemeente wordt gesubsidieerd. Het percentage peuterspeel-
zaalinstellingen dat VVE aanbiedt zonder subsidie is het hoogst bij de peuterspeelzalen die
onder een kinderopvangorganisatie vallen (31 procent) en de zelfstandige organisaties voor
peuterspeelzaalwerk (25 procent). Bij welzijnsinstellingen komt dit minder vaak voor (12
procent), bij de onderwijsinstellingen die hebben meegewerkt aan de enquête in het geheel niet.
Of en in welke mate het ongesubsidieerde VVE-aanbod de laatste jaren is toegenomen, kunnen
we op basis van dit onderzoek niet vaststellen.

Wanneer peuterspeelzaalwerk voldoet aan de eisen die gesteld worden aan kinderopvang, kan
de peuterspeelzaal worden omgelabeld en vallen onder de Wet Kinderopvang. Daarmee komen
de ouders die er gebruik van maken in aanmerking voor de kinderopvangtoeslag. Op 6 procent
van de instellingen valt het peuterspeelzaalwerk onder de Wet Kinderopvang. Formeel gezien is
het dan geen peuterspeelzaalwerk meer, maar halvedagopvang.

Samenvatting

87 procent van het peuterspeelzaalwerk wordt structureel gesubsidieerd als basisvoorziening.
In 2001 werd 81 procent van de instellingen structureel gesubsidieerd, volgens onderzoek van
Regioplan onder gemeenten. Daarnaast geven gemeenten incidentele subsidies. Ongeveer de
helft van de peuterspeelzalen ontvangen bovendien subsidie voor het aanbieden van VVE (47
procent). Op 7 procent van de peuterspeelzalen wordt geen enkele vorm van subsidie
ontvangen. Op 6 procent van de instellingen is het peuterspeelzaalwerk omgezet naar
kinderopvang.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 14

Omvang van het aanbod

De grootte van instellingen voor peuterspeelzaalwerk varieert sterk. Aan de instellingen is
gevraagd naar het actuele aantal locaties en groepen. Ongeveer een derde van de instellingen
(32 procent) heeft één locatie zogenaamde `éénpitters' maar er zijn ook instellingen met
rond de vijftig locaties. Het aantal groepen per instelling varieert van één groep tot ruim
honderd groepen. Om een indruk te geven van de variëteit in omvang volgt hieronder in twee
figuren (1.1 en 1.2) een overzicht van het aantal locaties en het aantal groepen. We geven dit
overzicht per type instelling en voor alle instellingen samen.

Figuur 1.1 Aantal locaties peuterspeelzaalwerk per instelling (N = 304)

60%

50%

1 locatie

40%

2-5 locaties

30% 6-10 locaties

11-15 locaties

16-20 locaties

20% > 20 locaties

10%

psz. zelfst. org. psz. welzijn psz. kinderopvang psz. onderwijs psz. totaal

Figuur 1.2 Aantal peutergroepen per instelling (N = 304)

60%

50%

1-5 groepen

40% 6-10 groepen

30% 11-20 groepen

21-50 groepen

51-100 groepen

20% > 100 groepen

10%

psz. zelfst. org. psz. welzijn psz. psz. onderwijs psz. totaal
kinderopvang

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 15

Gemiddeld hebben de geïnterviewde instellingen ruim 7 locaties en 19 groepen. Meestal zijn er
dus verscheidene groepen per locaties. Het aantal locaties en groepen per instelling is
aanzienlijk groter dan bij het onderzoek van Regioplan in 2001.5 Toen hadden de instellingen
gemiddeld 2 à 3 locaties, nu 7.

Er is een sterke samenhang tussen het aantal locaties/groepen en het type instelling, zoals blijkt
uit de grafieken. Welzijnsorganisaties en organisaties voor kinderopvang hebben het meest
omvangrijke aanbod: gemiddeld rond de 10 locaties en ongeveer 30 groepen. Het aanbod van
zelfstandige organisaties voor peuterspeelzaalwerk en basisscholen is doorgaans kleiner. Daar
zien we ook de meeste éénpitters: instellingen met één locatie. Van de zelfstandige organisaties
is 41 procent éénpitter, van de onderwijsinstellingen 38 procent. (Bij de welzijninstellingen en
kinderopvang met peuterspeelzaalwerk zijn deze percentages respectievelijk 8 en 19 procent.)

Op basis van de bovenstaande gegevens kan ook het aantal groepen per locatie worden
berekend (zie figuur 1.3). Het aantal groepen per locatie is het grootst bij de zelfstandige
organisaties voor peuterspeelzaalwerk (gemiddeld 3,7 groepen). Er zijn enkele organisaties met
meer dan 10 groepen per locatie. Bij welzijnsorganisaties zijn er gemiddeld 3,2 peutergroepen
per locatie, bij de kinderopvang 2,8 groepen en bij onderwijsinstellingen 2,4 groepen.
Figuur 1.3 Aantal peutergroepen per locatie

60%

50%

1 groep

40%

1-2 groepen

30% 2-3 groepen

3-5 groepen

20% > 5 groepen

10%

psz. zelfst. org. psz. welzijn psz. psz. onderwijs psz. totaal
kinderopvang

Wat precies de oorzaak is voor de toename van het aantal locaties per instelling, kan op basis
van dit onderzoek niet precies worden vastgesteld. Volgens het Regioplan-onderzoek van 2007
zijn de afgelopen jaren instellingen voor peuterspeelzaalwerk gefuseerd, maar de mate waarin is
niet bekend. De toename van het aantal locaties per instelling kan mede het gevolg zijn van het
het VVE-beleid. In diverse gemeenten is het gebruik van de peuterspeelzaal gestimuleerd, om
het bereik van VVE te verhogen. Dit heeft geleid tot een groei van de deelname aan het
peuterspeelzaalwerk door de VVE-doelgroep: kinderen van ouders met een laag
opleidingsniveau. Welzijnsorganisaties verzorgen een groot deel van het VVE-aanbod; dat is

5 Weerd, M. de & Vegt, A.L. van der (2001) Peuterspeelzaalwerk in Nederland: de huidige
praktijk. Amsterdam: Regioplan Beleidsonderzoek.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 16

mogelijk de reden dat het aantal peuterspeelzalen per welzijnsinstelling is toegenomen. Een
andere mogelijke verklaring is dat de leidster/kindratio bij deze instellingen is aangescherpt; dit
zou betekenen dat het peuterspeelzaalwerk in welzijnsorganisaties professioneler is geworden.

Samenvatting

Organisaties die peuterspeelzaalwerk aanbieden hebben gemiddeld 7 locaties en 19 groepen.
Het aantal locaties per instelling is ruim twee maal zo groot als in 2001. Welzijnsorganisaties
en organisaties voor kinderopvang hebben meer locaties en groepen dan zelfstandige
organisaties voor peuterspeelzaalwerk en basisscholen die peuterspeelzaalwerk aanbieden.

Groepsgrootte

Voor de groepsgrootte van de peuterspeelzalen is geen landelijke norm. Toch zijn er tussen
verschillende typen instellingen nauwelijks verschillen in de gemiddelde groepsgrootte.
Ook wat betreft de onder- en bovengrens die gehanteerd worden, vonden we geen significante
verschillen tussen de typen instellingen. We presenteren hieronder de gemiddelden, uitgesplitst
naar type instelling.

Tabel 1.4 Groepsgrootte peuterspeelzalen: aantal kinderen per groep, naar type instelling
Type instelling gemiddelde gemiddelde gemiddelde
groepsgrootte ondergrens bovengrens
groepsgrootte groepsgrootte
Psz. in zelfstandige reguliere organisatie (N = 181) 15,6 11,8 16,9
Psz. in welzijnsorganisatie (N = 62) 14,9 12,3 16,5
Psz. in kinderopvang (N = 49) 15,3 11,5 16,9
Psz. in basisonderwijs (N = 12) 15,3 12,9 16,6
Totaal (N = 304) 15,4 11,9 16,8

Gemiddeld tellen de peutergroepen tussen de 15 en 16 kinderen. Als we uitgaan van twee
leidsters per groep, tellen de groepen gemiddeld anderhalve peuter meer dan in de
kinderopvang.6 Als we uitgaan van de bovengrens die aan de groepsgrootte is gesteld, is het
verschil tussen peuterspeelzalen en kinderopvang nog groter: bijna drie kinderen op een groep
met twee leidsters. Op de leidster/kind-ratio komen we terug in paragraaf 3.

De groepsgrootte op instellingen met VVE-subsidie (15,3 kinderen) is niet significant kleiner
dan bij de andere instellingen (15,5 kinderen). Op zich zegt dit niet veel; het is vooral de
leidster/kind-ratio die hierbij telt. Zoals gezegd komen we daar op terug in de volgende
paragraaf. Gemeentegrootte maakt wel verschil voor de groepsgrootte. In de grote steden (meer
dan 250 duizend inwoners) is de bovengrens voor de groepsgrootte het laagst. Gemiddeld is de
bovengrens in de grote steden 14,8 kinderen per groep; in de overige gemeenten ligt hij rond de

17 kinderen per groep. Ook de gemiddelde groepsgrootte ligt in de grote steden het laagst: 14,4
kinderen, in de overige gemeenten ongeveer 16 kinderen. Dat de groepen in de grote stad

6 In de kinderopvang is de leidster/kind-ratio voor tweejarigen 1:6 en voor driejarigen 1:8,
gemiddeld 1:7. Een groep van twee- en driejarigen met twee leidsters bestaat dus uit maximaal 14
kinderen.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 17

kleiner zijn, geldt voor alle typen instellingen: zelfstandige organisaties, welzijnsinstellingen,
kinderopvang en onderwijsinstellingen.

Worden de groepen groter of kleiner? Aan de instellingen is gevraagd om een vergelijking te
maken met vorig jaar en om een voorspelling te doen voor de komende jaren.

Tabel 1.5 Vergelijking groepsgrootte met vorig jaar en met de toekomst (N = 304)

---

Vorig jaar

Even groot 58%
Groepen waren kleiner 20%
Groepen waren groter 22%
Totaal 100%
Komende jaren

Even groot 66%
Groepen worden kleiner 28%
Groepen worden groter 6%
Totaal 100%

Vorig jaar waren de groepen soms groter en soms kleiner, de stijgingen en dalingen houden
elkaar vrijwel exact in evenwicht. Voor de nabije toekomst wordt een verkleining van de
groepen verwacht door ruim een kwart van de instellingen. Slechts enkele instellingen
verwachten een groepsvergroting. Wat dit betreft is er nauwelijks verschil tussen de
verschillende typen instellingen.

Aan de instellingen is niet alleen gevraagd naar de grootte van de groepen, maar ook naar de
ontwikkeling van de totale capaciteit en bezetting van de peuterspeelzalen. In het vervolg van
deze paragraaf beschrijven we de recente ontwikkelingen en de verwachte ontwikkelingen voor
de nabije toekomst.

Samenvatting

Gemiddeld tellen groepen op peuterspeelzalen tussen de 15 en 16 kinderen. Dit verschilt niet
naar type instelling; ook is er geen verschil tussen instellingen met en zonder VVE-subsidie.
Gemeentegrootte maakt wel verschil: in grote gemeenten zijn de groepen gemiddeld kleiner dan
in kleinere gemeenten.

De groepsgrootte is gemiddeld niet gestegen ten opzichte van 2007. Ruim een kwart van de
instellingen verwacht een daling van de groepsgrootte in de nabije toekomst.

Ontwikkeling deelname peuterspeelzaalwerk

De capaciteit van een peuterspeelzaal wordt doorgaans uitgedrukt in het aantal kindplaatsen
peuterspeelzaalwerk, dat wil zeggen het aantal kinderen dat geplaatst kan worden als ze
allemaal twee dagdelen per week naar de peuterspeelzaal gaan.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 18

Tabel 1.6 Capaciteit in kindplaatsen peuterspeelzaalwerk per instelling (2 dagdelen per week)
en bezettingsgraad in 2008, bij verschillende typen instellingen
Type instelling Capaciteit Bezetting Bezetting
gem. aantal % bezette gem. aantal
kindplaatsen kindplaatsen kindplaatsen
Psz. in zelfstandige reguliere organisatie (N = 181) 189 86% 162
Psz. in welzijnsorganisatie (N = 62) 380 88% 334
Psz. in kinderopvang (N = 49) 316 85% 270
Psz. in basisonderwijs (N = 12) 347 87% 301
Totaal (N = 304) 256 86% 220

De capaciteit van zelfstandige organisaties voor peuterspeelzaalwerk ligt gemiddeld aanzienlijk
lager dan die van de overige typen instellingen. We zagen in tabel 1.4a al dat de zelfstandige
organisaties ook minder locaties hebben dan de andere typen instellingen.
De beschikbare capaciteit van de peuterspeelzalen wordt meestal niet volledig benut. De
gemiddelde bezettingsgraad is 86 procent.

Om te kunnen vaststellen hoe de capaciteit en bezettingsgraad zich ontwikkelen, is in de
enquête ook gevraagd naar de cijfers over het jaar 2007.

Tabel 1.7 Capaciteit in kindplaatsen (2 dagdelen per week) en bezettingsgraad in 2007,
bij verschillende typen instellingen

Type instelling Capaciteit Bezetting Bezetting
gem. aantal % bezette gem. aantal
kindplaatsen kindplaatsen kindplaatsen
Psz. in zelfstandige reguliere organisatie (N = 181) 193 89% 172
Psz. in welzijnsorganisatie (N = 62) 390 89% 347
Psz. in kinderopvang (N = 49) 315 88% 277
Psz. in basisonderwijs (N = 12) 357 88% 314
Totaal (N = 304) 260 89% 231

Een jaar geleden was de capaciteit van het peuterspeelzaalwerk iets groter: van gemiddeld 260
kindplaatsen is hij gedaald naar 256 kindplaatsen, een afname van 1,5 procent. Daar komt bij
dat ook de bezettingsgraad is afgenomen, met 3 procentpunten. Als we deze gegevens
combineren, is de conclusie dat het totale aantal gerealiseerde kindplaatsen in een jaar is
gedaald met ongeveer 5 procent. Dat is een aanzienlijke afname in korte tijd. Eerder meldden
we al dat Regioplan in 2007 concludeerde dat de capaciteit met 5 procent was gedaald, maar dat
was over een periode van zes jaar, van 2001 tot 2007. De daling van het afgelopen jaar verloopt
dus veel sneller.

Deze afname is niet bij alle instellingen even sterk. Er is een duidelijk verschil tussen
zelfstandige organisaties voor peuterspeelzaalwerk enerzijds en welzijnsorganisaties en
kinderopvang anderzijds. De onderstaande tabel geeft een overzicht van de afname van de
capaciteit, van de bezettingsgraad en de afname van het gebruik die daarvan het resultaat is.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 19

Tabel 1.8 Afname gebruik peuterspeelzaalwerk, bij verschillende typen instellingen
Type instelling Afname Afname Afname
capaciteit bezettings- gebruik
graad
Psz. in zelfstandige reguliere organisatie (N = 181) 2,1% 3,4% 5,8%
Psz. in welzijnsorganisatie (N = 62) 2,6% 1,1% 3,7%
Psz. in kinderopvang (N = 49) -0,3% 2,7% 2,5%
Psz. in basisonderwijs (N = 12) 2,8% 1,3% 4,1%
Totaal (N = 304) 1,5% 3,1% 4,7%

De grootste afname in gebruik van het peuterspeelzaalwerk zien we bij de zelfstandige
organisaties voor peuterspeelzaalwerk. Het gebruik is hier in een jaar tijd met bijna 6 procent
afgenomen. De grootste afname in het gebruik zien we bij instellingen die geen enkele
gemeentelijke subsidie ontvangen; het gebruik is daar met 11,5 procent teruggelopen. Op deze
peuterspeelzalen is het verschil in ouderbijdrage met de kinderopvang erg groot geworden.
In de onderstaande tabel laten we de afname in het gebruik zien voor het peuterspeelzaalwerk in
kleine en grote gemeenten en voor instellingen voor peuterspeelzaalwerk met en zonder VVE-
subsidie.

Tabel 1.9 Afname gebruik peuterspeelzaalwerk, in gemeenten van verschillende grootte
Afname gebruik
Gemeentegrootte

10.000 20.000 (N = 45) 3,3%

20.000 50.000 (N = 111) 5,2%

50.000 100.000 (N = 34) 4,4%

100.000 250.000 (N = 18) 3,8%
> 250.000 (N = 9) 1,2%
Instellingen met en zonder VVE-subsidie

instellingen met VVE-subsidie (N = 149) 4,4%
instellingen zonder VVE-subsidie (N = 154) 5,1%
Totaal (N = 304) 4,7%

Het lijkt erop dat de afname van het gebruik het sterkst is in de middelgrote gemeenten. De
verschillen tussen instellingen in gemeenten van verschillende grootte zijn echter niet statistisch
significant. Ook het verschil tussen instellingen met en zonder VVE-subsidie is niet significant.
De ingezette trend zal de komende twee jaar worden voortgezet, verwacht de meerderheid van
de instellingen. Aan de onderstaande tabel zien we dat slechts een kwart (27 procent) verwacht
dat de deelname gelijk zal blijven. In totaal 62 procent verwacht een afname (bij alle groepen
kinderen of bij specifieke groepen) en 10 procent verwacht dat het aantal kinderen op de
peuterspeelzaal zal stijgen.

Wat de consequenties zijn van deze trends voor de strategische keuzes van de instellingen,
wordt besproken in paragraaf 5, over de trends in het peuterspeelzaalwerk.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 20

Tabel 1.10 Deelname peuterspeelzaalwerk in de toekomst, verwachtingen van de instellingen
(N = 289)

---

Blijft gelijk, voor alle groepen kinderen 27%
Neemt af, voor alle groepen kinderen 40%
Neemt af, voor sommige groepen kinderen 22%
Neemt toe, voor alle groepen kinderen 5%
Neemt toe, voor sommige groepen kinderen 5%
Totaal 100%

Als instellingen een afname verwachten bij een specifieke groep kinderen, bedoelen ze daarmee
meestal de kinderen van tweeverdieners (82 procent van de instellingen). Voor zover een
toename wordt verwacht bij een bepaalde groep kinderen, wordt vooral gedacht aan allochtone
kinderen (51 procent) of aan de VVE-doelgroep als geheel: autochtone en allochtone kinderen
van laagopgeleide ouders (59 procent). In de onderstaande tabel geven we een overzicht van de
groepen waarvoor een afname of toename wordt verwacht.

Tabel 1.11 Verwachte afname of toename, bij bepaalde groepen kinderen (N = 289)
% instellingen % instellingen
dat afname dat toename
verwacht verwacht
(N = 68)* (N = 17)
Kinderen van tweeverdieners 82% 18%
Kinderen van kostwinnergezinnen 9% 0%
Kinderen van eenoudergezinnen 6% 6%
Kinderen van middelbaar/hoog opgeleide ouders 13% 12%
Kinderen van laag opgeleide ouders 10% 24%
Allochtone kinderen 7% 51%
Autochtone kinderen 7% 6%
Kinderen uit de VVE-doelgroep 4% 59%

* De som van de percentages is groter dan 100; respondenten konden meer dan één groep aankruisen.

Wat betreft de verwachtingen met betrekking tot deelname aan peuterspeelzaalwerk in de
toekomst zijn er geen duidelijke verschillen tussen de verschillende typen instellingen hoewel
de ontwikkeling van het afgelopen jaar daar wel aanleiding toe geeft (zie tabel 10). Ook zijn er
geen verschillen tussen instellingen in grote of kleine gemeenten.

Als we de gegevens over gemiddelde capaciteit combineren met gegevens over het aantal
instellingen,7 kunnen we bepalen welk aandeel de verschillende typen instellingen hebben in het
totale aanbod aan peuterspeelzaalwerk in Nederland. In de onderstaande tabel vermelden we per
type instelling a) hoeveel procent van het totaal aantal instellingen tot dit type behoort b)
hoeveel procent van het totale aanbod in Nederland door dit type instellingen wordt verzorgd.

7 Dit doen we op basis van het onderzoek van Regioplan uit 2007. Zie voor details Bijlage 1 van
dit rapport.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 21

Tabel 1.12 Aandeel van verschillende typen instellingen in de totale capaciteit van het
peuterspeelzaalwerk in Nederland

Type instelling pct. van aantal pct. van totale
instellingen voor capaciteit
peuterspeel- peuterspeel-
zaalwerk* zaalwerk**
Psz. in zelfstandige reguliere organisatie (N = 181) 57% 41%
Psz. in welzijnsorganisatie (N = 62) 14% 20%
Psz. in kinderopvang (N = 49) 19% 27%
Psz. in basisonderwijs (N = 12) 11% 11%
Totaal (N = 104) 100% 100%

* Bron: Gemmeke, M. en Gent, M. van (2007), Regelgeving en financiering kinderopvang en
peuterspeelzalen. Amsterdam: Regioplan beleidsonderzoek.

** Berekend door percentages uit onderzoek Regioplan te vermenigvuldigen met het quotiënt van de
gemiddelde capaciteit van een bepaald type instellingen (zie tabel 1.9) en de gemiddelde capaciteit van
alle instellingen samen.

De tabel maakt duidelijk dat hoewel er meer zelfstandige organisaties voor peuterspeelzaalwerk
zijn dan de andere drie typen instellingen samen (namelijk 57 procent), dit type instellingen
minder dan de helft van het aanbod verzorgen (41 procent). Dit komt doordat de andere typen
instellingen gemiddeld twee maal zo groot zijn.

Samenvatting

De capaciteit van zelfstandige organisaties voor peuterspeelzaalwerk ligt met bijna 200
kindplaatsen aanzienlijk lager dan die van de overige typen instellingen (tussen de 300 en 400
kindplaatsen). Samen bieden de zelfstandige organisaties 41 procent van het totale aantal
kindplaatsen in Nederland. De welzijnsorganisaties verzorgen 20 procent van het aanbod,
instellingen voor kinderopvang 27 procent en onderwijsinstellingen 13 procent.
De capaciteit van het peuterspeelzaalwerk is sinds 2007 afgenomen met 1,5 procent. In
diezelfde tijd is de bezettingsgraad afgenomen van 89 procent tot 86 procent. Het totale aantal
gerealiseerde kindplaatsen in een jaar is gedaald met ongeveer 5 procent, evenveel als in de
voorgaande zes jaren samen (2001- 2007).

Bij de zelfstandige organisaties voor peuterspeelzalen zien we een sterkere afname van het
gebruik (bijna 6 procent) dan bij andere typen instellingen. De grootste terugval heeft
plaatsgevonden bij instellingen die geen enkele gemeentelijke subsidie krijgen (11,5 procent).
De meeste instellingen (62 procent) verwachten dat de vraag naar peuterspeelzaalwerk de
komende jaren verder zal afnemen.

3 Personeel

Het personeelsbestand van het peuterspeelzaalwerk is de afgelopen jaren geprofessionaliseerd.
De onderstaande gegevens laten dit duidelijk zien.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 22

Tabel 1.13 Professionele leidsters

Type instelling 0 prof. 1 prof. 2 prof. totaal*
leidster leidster leidsters
Psz. in zelfstandige reguliere organisatie (N = 100) 3% 51% 66% 119%
Psz. in welzijnsorganisatie (N = 30) 0% 58% 68% 126%
Psz. in kinderopvang (N = 21) 0% 53% 71% 125%
Psz. in basisonderwijs (N = 5) 0% 54% 62% 116%
Totaal (N = 153) 2% 53% 67% 121%

* De som van de percentages is groter dan 100, doordat meer dan één antwoord mogelijk was.

Het komt nog zelden voor dat er een peuterspeelzaal volledig op vrijwilligers draait, zonder
professionele leidsters op de groep. We zien dit nog in enkele reguliere peuterspeelzalen, maar
bij de andere typen organisaties staat er op elke groep tenminste één professionele leidster;
meestal zijn het er twee. Er zijn ook organisaties waar op sommige groepen één professionele
leidster staat en op andere groepen twee leidsters.
Het percentage instellingen zonder professionele leidsters is de afgelopen jaren sterk
afgenomen. In 2001 werkte 15 procent van de instellingen voor peuterspeelzaalwerk zonder
beroepskrachten8; anno 2008 geldt dat voor slechts 2 procent van de instellingen.

Op groepen met één professionele leidster wordt doorgaans ook gewerkt met vrijwilligers. Dit
kunnen onbetaalde of betaalde vrijwilligers zijn (Helpende welzijn of voormalige ID-banen).
Voor de verschillende typen organisaties geven we het gemiddelde aantal betaalde
beroepskrachten (minimaal SPW-3 opgeleid, betaalde en onbetaalde vrijwilligers) weer.

Tabel 1.14 Betaalde beroepskrachten (SPW-3), betaalde en onbetaalde vrijwilligers,
gemiddelde percentages per type instelling
Type instelling betaalde betaalde onbetaalde
beroeps- vrijwilligers vrijwilligers
krachten
Psz. in zelfstandige reguliere organisatie (N = 100) 76% 15% 12%
Psz. in welzijnsorganisatie (N = 30) 79% 11% 12%
Psz. in kinderopvang (N = 21) 86% 9% 6%
Psz. in basisonderwijs (N = 5) 82% 5% 16%
Totaal (N = 153) 79% 12% 11%

Ruim driekwart van het personeel op peuterspeelzalen bestaat uit beroepskrachten. Er zijn wel
verschillen tussen de typen instellingen. Zelfstandige organisaties voor peuterspeelzaalwerk
maken relatief wat vaker gebruik van vrijwilligers; bijna een kwart van het personeel in deze
organisaties is vrijwilliger. In de peuterspeelzalen van de kinderopvang is het percentage
beroepskrachten het hoogst en wordt zelden met onbetaalde vrijwilligers gewerkt.
Ook bij deze vraag is aan de instellingen gevraagd of er ontwikkelingen zijn in vergelijking met
vorig jaar en of er in de nabije toekomst veranderingen worden verwacht.

8 Weerd, M. de & Vegt, A.L. van der (2001) Peuterspeelzaalwerk in Nederland: de huidige
praktijk. Amsterdam: Regioplan Beleidsonderzoek.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 23

Tabel 1.15 Samenstelling personeelsbestand vorig jaar en in de toekomst (percentage
instellingen; N = 298)

---

Vorig jaar

Zelfde samenstelling 90%
Andere samenstelling, namelijk: 10%*
minder betaalde beroepskrachten (min. SPW-3) 2%
meer betaalde beroepskrachten (min. SPW-3) 6%
minder betaalde vrijwilligers (Helpende welzijn etc.) 2%
meer betaalde vrijwilligers (Helpende welzijn etc.) 1%
minder onbetaalde vrijwilligers 1%
meer onbetaalde vrijwilligers 1%
Totaal 100%
Komende jaren

Zelfde samenstelling 75%
Andere samenstelling, namelijk: 25%*
minder betaalde beroepskrachten (min. SPW-3) 6%
meer betaalde beroepskrachten (min. SPW-3) 14%
minder betaalde vrijwilligers (Helpende welzijn etc.) 5%
meer betaalde vrijwilligers (Helpende welzijn etc.) 3%
minder onbetaalde vrijwilligers 2%
meer onbetaalde vrijwilligers 3%
Totaal 100%

* De som van de onderstaande percentages is groter dan 13 resp. 20%, doordat meer dan één
antwoord mogelijk was.

Bij de meeste instellingen (90 procent) is er ten opzichte van vorig jaar weinig veranderd. Er is
een lichte trend zichtbaar in de richting van professionalisering: de instellingen die met meer
beroepskrachten werken dan vorig jaar als zijn in de meerderheid.
Voor de nabije toekomst is deze trend nog duidelijker zichtbaar: naar verwachting zal het
peuterspeelzaalwerk de komende jaren verder worden geprofessionaliseerd. Eén op de vijf
instellingen is dat van plan. Meestal komt dat erop neer dat er meer betaalde beroepskrachten
komen en minder (betaalde of onbetaalde) vrijwilligers.
Het percentage instellingen dat een verandering voorziet, is hoger bij welzijnsorganisaties (34
procent) en kinderopvang (32 procent) dan bij zelfstandige instellingen voor peuterspeel-
zaalwerk (20 procent). In afwijking van de algemene trend verwachten zelfstandige organisaties
voor peuterspeelzaalwerk relatief vaak dat het aantal betaalde beroepskrachten zal afnemen.

Samenvatting

Het personeelsbestand van het peuterspeelzaalwerk wordt steeds professioneler. In 2001 werkte

15 procent van de instellingen voor peuterspeelzaalwerk nog niet met beroepskrachten; dat
percentage is gedaald tot 2 procent in 2008.

Ruim driekwart van het personeel op peuterspeelzalen bestaat uit beroepskrachten. In de
peuterspeelzalen van de kinderopvang ligt het percentage beroepskrachten het hoogst.
Eén op de vijf instellingen voorziet een verdere professionalisering van het personeelsbestand.

Leidster/kind-ratio

In paragraaf 2 hebben we gezien dat de gemiddelde groep op de peuterspeelzaal tussen de 15 en

16 kinderen telt. Bij twee leidsters op de groep levert dat een leidster/kind-ratio op van 1:7,5 tot
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 24

1:8. We hebben echter gezien dat op lang niet alle groepen twee professionele leidsters staan.
Bijna een kwart van het personeel bestaat uit vrijwilligers. Op basis van deze gegevens kunnen
we nauwkeuriger de leidster/kind-ratio bepalen voor beroepskrachten. We delen de gemiddelde
groepsgrootte door het aantal professionele leidsters per groep.

Figuur 1.4 Leidster/kind-ratio voor beroepskrachten,
percentage van de instellingen (N = 290)

25%

20%

15%

10%

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 >15

aantal kinderen per leidster

Een leidster/kind-ratio voor beroepskrachten van 1:8 komt het meest voor, bij een vijfde van de
instellingen. Negen of tien kinderen per leidster is ook vrij gebruikelijk. Verder zien we dat een
aanzienlijk percentage (19 procent) een leidster/kind-ratio van 1:15 of groter hanteert. Deze
instellingen hebben groepen van 15 of meer kinderen met één professionele leidster.
De gemiddelde leidster/kind-ratio voor beroepskrachten is 1:10,7. Volgens het recente
onderzoek van Regioplan was de leidster/kindratio in 2007 1:9,2.9 Daarbij is echter geen
onderscheid gemaakt tussen beroepskrachten en vrijwillige leidsters, zodat hij niet goed
vergelijkbaar is met de leidster/kind-ratio uit dit onderzoek.
Een deel van de organisaties met VVE-subsidie heeft een `dubbele bezetting' op de groepen en
daardoor een lagere leidster/kind-ratio dan organisaties zonder deze subsidie. Vooral in de
grotere gemeenten is dit verschil zichtbaar. Daar wordt relatief vaak gewerkt met een dubbele
bezetting, zodat de leidster/kind-ratio voor beroepskrachten tamelijk gunstig is, namelijk 1:8. In
kleinere gemeenten is er geen significant verschil tussen organisaties met en zonder VVE.
Verder zijn er wat betreft de leidster/kind-ratio geen grote verschillen tussen typen organisaties.
In de onderstaande tabel geven we een overzicht.

9 Gemmeke, M. & Gent, M. van (2007), Regelgeving en financiering kinderopvang en
peuterspeelzalen. Amsterdam: Regioplan beleidsonderzoek.
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 25

Tabel 1.16 Leidster/kind-ratio, per type instelling
Type instelling totaal*
Psz. in zelfstandige reguliere organisatie (N = 174) 1:10,9
Psz. in welzijnsorganisatie (N = 57) 1:10,3
Psz. in kinderopvang (N = 47) 1:10,2
Psz. in basisonderwijs (N = 12) 1:10,3
Totaal (N = 290) 1:10,7

De ratio in zelfstandige organisaties voor peuterspeelzaalwerk is iets groter dan bij de overige
typen instellingen, al moeten we er bij vermelden dat het verschil niet statistisch significant is.

Samenvatting

De gemiddelde leidster/kind-ratio voor beroepskrachten is 1:10,7. Volgens het recente
onderzoek van Regioplan was de leidster/kindratio in 2007 1:9,2. Daarbij is echter geen
onderscheid gemaakt tussen beroepskrachten en vrijwillige leidsters, zodat hij niet goed
vergelijkbaar is met de leidster/kind-ratio uit dit onderzoek.
Een deel van de VVE-peuterspeelzalen in de grotere gemeenten heeft een `dubbele bezetting' op
de groep. Gemiddeld is leidster/kind-ratio op deze peuterspeelzalen 1:8.

4 Achtergrondinformatie ouders

Om de trends te kunnen begrijpen en ontwikkelingen in de nabije toekomst te kunnen
voorspellen, is het van belang een beeld te hebben van de klanten van het peuterspeelzaalwerk,
de ouders. Aan de instellingen zijn enkele vragen voorgelegd over gezinssamenstelling,
arbeidsparticipatie, financiële positie, opleidingsniveau en etniciteit. Niet voor alle instellingen
was het mogelijk om hier antwoord op te geven. Dergelijke gegevens worden doorgaans niet
geregistreerd. De gegevens in de onderstaande tabel moeten daarom worden gezien als
schattingen.

Een eerste opvallende bevinding is dat ruim de helft van de klantenkring (53 procent) behoort
tot een `tweeverdienersgezin'. Nog eens 10 procent bestaat uit alleengaande werkende ouders.
Dit betekent dat bijna tweederde van de ouders in principe in aanmerking komt voor een fiscale
toeslag, wanneer men gebruik zou maken van de kinderopvang. De zogenaamde
`kostwinnergezinnen' en alleengaande niet-werkende ouders zijn in de minderheid (samen 37
procent).

Ongeveer de helft van de ouders (44 procent) verdient modaal volgens de respondenten. De
meerderheid van de ouders (68 procent) heeft dan ook een middelbaar of hoog
opleidingsniveau. Tenslotte heeft 85 procent van de ouders een Nederlandse etnische
achtergrond.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 26

Tabel 1.17 Typering van de ouders, percentages, uitgesplitst naar type instelling

Peuterspeelzaalwerk binnen ...
zelfst. welzijn kinder- basis- totaal
psz. opvang onderw.
Gezinssamenstelling en arbeidsparticipatie (N = 214)
Tweeverdienersgezin (beide ouders werken) 55% 49% 50% 53% 53%
Kostwinnersgezin (één van beide ouders werkt) 32% 35% 30% 36% 32%
Éénoudergezin, ouder werkt 10% 10% 15% 8% 10%
Éénoudergezin, ouder werkt niet 4% 7% 5% 3% 5%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Financiële positie (N = 135)

Boven modaal 49% 40% 34% 48% 44%
Modaal 33% 30% 40% 23% 33%
Beneden modaal 19% 31% 26% 28% 23%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Opleidingsniveau (N = 176)

Laag opgeleid 26% 37% 36% 41% 32%
Middelbaar/hoog opgeleid 74% 63% 64% 59% 68%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%
Etniciteit (N = 245)

Autochtoon 91% 74% 85% 70% 85%
Allochtoon 9% 26% 15% 30% 15%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%

In sommige opzichten zijn er verschillen tussen de ouders die gebruik maken van verschillende
typen organisaties voor peuterspeelzaalwerk. Bij de zelfstandige organisaties voor
peuterspeelzaalwerk zijn ouders met een bovenmodaal inkomen sterker vertegenwoordigd dan
bij de andere typen instellingen. Bovendien zijn de ouders bij deze instellingen vaker hoog
opgeleid. Het percentage allochtone ouders (9 procent) is het laagst bij de zelfstandige
organisaties.

Welzijnsorganisaties hebben juist relatief veel ouders met een lager dan modaal inkomen en
relatief veel allochtone ouders. De kinderopvang neemt een tussenpositie in.

Er is geen sterke samenhang tussen kenmerken van ouders en de gemeentegrootte. Alleen het
percentage allochtone ouders is significant groter in de grote steden dan in kleinere gemeenten.
Wel zijn er verschillen tussen instellingen die subsidie krijgen om VVE aan te bieden en
instellingen die dat niet doen. Hieronder geven we een overzicht.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 27

Tabel 1.18 Typering van de ouders, percentages, peuterspeelzalen met en zonder VVE

psz met psz totaal
VVE zonder
VVE
Gezinssamenstelling en arbeidsparticipatie (N = 214)
Tweeverdienersgezin (beide ouders werken) 48% 57% 53%
Kostwinnersgezin (één van beide ouders werkt) 35% 29% 32%
Éénoudergezin, ouder werkt 11% 10% 10%
Éénoudergezin, ouder werkt niet 6% 4% 5%
Totaal 100% 100% 100%
Financiële positie (N = 135)

Boven modaal 38% 51% 44%
Modaal 34% 32% 33%
Beneden modaal 28% 18% 23%
Totaal 100% 100% 100%
Opleidingsniveau (N = 176)

Laag opgeleid 34% 26% 32%
Middelbaar/hoog opgeleid 66% 74% 68%
Totaal 100% 100% 100%
Etniciteit (N = 245)

Autochtoon 82% 90% 85%
Allochtoon 18% 10% 15%
Totaal 100% 100% 100%

De kinderen op peuterspeelzalen met VVE komen relatief wat vaker uit een kostwinnersgezin
en minder vaak uit een tweeverdienersgezin. Het inkomen van ouders met kinderen op een
VVE-peuterspeelzaal ligt lager dan bij de overige peuterspeelzalen en ook het opleidingsniveau
is lager. Dit is volgens verwachting, want de doelgroep van VVE bestaat met name uit kinderen
van lager opgeleide ouders. Ongeveer de helft van de doelgroep bestaat uit allochtone kinderen;
de allochtone ouders zijn dan ook sterker vertegenwoordigd bij de VVE-peuterspeelzalen dan
bij de overige peuterspeelzalen.

Samenvatting

Ruim de helft van de ouders die gebruik maken van peuterspeelzaalwerk (53 procent) behoort
volgens de instellingen tot een `tweeverdienersgezin' en nog eens 10 procent bestaat uit
alleengaande werkende ouders. Deze ouders zouden in aanmerking komen voor een fiscale
toeslag, wanneer men gebruik zou maken van de kinderopvang. De zogenaamde
`kostwinnergezinnen'(32 procent) en alleengaande niet-werkende ouders (5 procent) zijn in de
minderheid.

Kinderen op een VVE-peuterspeelzaal komen relatief wat vaker uit een kostwinnersgezin. Bij de
VVE-peuterspeelzalen ligt het inkomen en het opleidingsniveau van de ouders gemiddeld lager.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 28

Keuzemotieven

Waarom kiezen ouders voor het peuterspeelzaalwerk? Aan de vertegenwoordigers van de
instellingen is gevraagd wat volgens hen de belangrijkste keuzemotieven van ouders zijn.

Tabel 1.19 Motieven van ouders om voor peuterspeelzaalwerk te kiezen, volgens de
instellingen (N = 253)

aantal malen genoemd
(pct.)
Spelen met andere kinderen 27%
Goede voorbereiding op de basisschool 26%
Ontwikkelingsstimulering van kinderen 21%
Geeft ouders tijd voor andere activiteiten (opvangfunctie) 5%
Integratie van kind in wijk/buurt/dorp 3%
Leuke activiteiten voor kinderen 2%
Bereikbaarheid (dicht bij huis) 2%
Bekendheid en vertrouwen 2%
Laagdrempelig/toegankelijk 1%
Contact tussen ouders onderling 1%
Anders 10%
Totaal 100%

Zowel het spelen als het leren zijn voor de ouders belangrijk, volgens de instellingen. De
kinderen kunnen met andere kinderen spelen, maar ze worden op de peuterspeelzaal ook
voorbereid op de basisschool en hun ontwikkeling wordt gestimuleerd. Naast deze top drie
spelen andere motieven volgens de instellingen slechts een kleine rol. De opvangfunctie wordt
niet vaak genoemd en maatschappelijke doelen, zoals integratie in de buurt, nog minder vaak.
Praktische overwegingen, zoals bereikbaarheid, bekendheid en vertrouwen, worden zelden
genoemd. Wellicht lijkt dit geen grote rol te spelen omdat de peuterspeelzaal een
buurtvoorziening is en dus per definitie goed bereikbaar.
Bij de interpretatie van deze antwoorden moeten we bedenken dat we niet rechtstreeks de
ouders naar hun motieven hebben gevraagd, maar de instellingen. Bij dit type vragen is de
invloed van sociale wenselijkheid nooit uit te sluiten. De motieven die volgens de instellingen
het belangrijkst zijn voor de ouders lijken perfect aan te sluiten op de doelstellingen van het
peuterspeelzaalwerk. Dit kan wijzen op een bewuste keuze van de ouders voor een instelling die
aan deze doelen werkt, maar het kan ook liggen aan een enigszins gekleurde perceptie van de
instellingen.

De perceptie van de keuzemotieven van ouders is in de verschillende typen instellingen
ongeveer hetzelfde. Er zijn geen significante verschillen gevonden.

Wat geeft de doorslag als ouders de keuze maken tussen de peuterspeelzaal en het
kinderdagverblijf? De instellingen denken dat de mate waarin instellingen werken aan
ontwikkelingsstimulering doorslaggevend is voor ouders. Ook de kosten van de voorziening
spelen volgens veel instellingen een rol, daarna het kunnen combineren van arbeid en zorg.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 29

Tabel 1.20 Doorslaggevende motieven van ouders bij de keuze voor peuterspeelzaalwerk of
kinderopvang, volgens de instellingen (N = 233)
Peuterspeelzaalwerk binnen ...
zelfst welzijn kdv bao totaal
Ontwikkelingsstimulering 33% 25% 32% 32% 32%
Kosten/prijs 16% 24% 27% 20% 18%
Combineren van arbeid en zorg 12% 17% 17% 18% 12%
Openingstijden 7% 9% 9% 5% 8%
Bereikbaarheid 5% 3% 3% 10% 4%
Toegankelijkheid (wachtlijsten) 0% 0% 0% 0% 0%
Anders 27% 21% 13% 15% 26%
Totaal 100% 100% 100% 100% 100%

Wat dit betreft is er wel wat verschil tussen de typen instellingen. Welzijnsinstellingen zijn
minder dan de andere instellingen van mening dat de aandacht voor ontwikkelingsstimulering
doorslaggevend is. Onder de zelfstandige organisaties voor peuterspeelzaalwerk zijn er relatief
weinig die denken dat de kosten en de combinatie van arbeid en zorg zwaar tellen voor de
ouders.

Samenvatting

Volgens de instellingen zijn de belangrijkste motieven van ouders om gebruik te maken van de
peuterspeelzaal: 1) spelen met andere kinderen, 2) goede voorbereiding op de basisschool, 3)
ontwikkelingsstimulering van kinderen. De mate waarin aandacht is voor ontwikkelings-
stimulering geeft volgens veel instellingen voor peuterspeelzaalwerk de doorslag bij de keuze
voor peuterspeelzaal of kinderdagverblijf.

De vragen over keuzemotieven zijn niet rechtstreeks aan de ouders gesteld, maar aan de
instellingen die peuterspeelzaalwerk aanbieden. We moeten de bevindingen daarom met enige
terughoudendheid interpreteren.

Ouderbijdrage

Vrijwel alle geënquêteerde organisaties (99 procent) vragen een ouderbijdrage. Slechts één
organisatie, een onderwijsinstelling, vraagt geen ouderbijdrage. Meestal wordt een vast bedrag
gevraagd. Ongeveer een op de drie instellingen (36 procent) heeft een inkomensafhankelijke
bijdrage, waarbij ouders een hogere bijdrage betalen naarmate hun inkomen hoger is.

Tabel 1.21 Ouderbijdrage vast of inkomensafhankelijk, per type instelling
Type instelling vast bedrag inkomens-
afhankelijk
Psz. in zelfstandige reguliere organisatie (N = 182) 72% 28%
Psz. in welzijnsorganisatie (N = 62) 32% 68%
Psz. in kinderopvang (N = 48) 53% 47%
Psz. in basisonderwijs (N = 11) 80% 20%
Totaal (N = 303) 64% 36%

Als we rekening houden met de gemiddelde omvang van de verschillende typen instellingen, is
de conclusie dat 61 procent van de ouders een vast bedrag betaalt en 39 procent een inkomens-
afhankelijke bijdrage.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 30

Het beeld in de tabel wijkt af van informatie uit andere recente onderzoeken. Volgens Regioplan
hanteert bijna 60 procent van de instellingen voor peuterspeelzaalwerk een
inkomensafhankelijke bijdrage.10 Volgens gegevens van de MO Groep zou zelfs 70 procent een
inkomensafhankelijke bijdrage hanteren.11 Voor deze verschillen hebben we geen verklaring.
We hebben geen reden om aan te nemen dat de antwoorden op deze vraag minder betrouwbaar
zijn; hij is door bijna alle respondenten beantwoord.
We zien forse verschillen tussen de verschillende typen instellingen. Zelfstandige reguliere
organisaties voor peuterspeelzaalwerk en het basisonderwijs hanteren in meerderheid een vast
bedrag. Welzijnsorganisaties werken meestal met een inkomensafhankelijke bijdrage. De
kinderopvang neemt een tussenpositie in.

Tabel 1.22 Ouderbijdrage per maand, vast bedrag, laagste en hoogste bijdrage, gemiddelde
bedragen per type instelling

vast inkomensafhankelijk

Type instelling gemiddelde gemiddelde gemiddelde
vaste laagste hoogste
bijdrage bijdrage bijdrage
Psz. in zelfstandige reguliere organisatie (N = 179) 40,- 25,- 56,-
Psz. in welzijnsorganisatie (N = 60) 45,- 20,- 75,-
Psz. in kinderopvang (N = 46) 48,- 22,- 73,-
Psz. in basisonderwijs (N = 10) 33,- 22,- 83,-
Totaal (N = 170) 42,- 23,- 65,-

Bij de instellingen die een vast bedrag vragen, kost een kindplaats (twee dagdelen per week) de
ouders gemiddeld ruim 40,- per maand. Volgens het Regioplan-onderzoek was dit gemiddeld

36,-. Aangezien er bij deze vraag een nogal hoge non-respons is (44 procent), durven we hier
geen conclusies aan te verbinden.

De vaste bijdrage varieert van 10,- tot bijna 100,- per maand. De verschillen tussen de vier
typen instellingen zijn niet erg groot; peuterspeelzalen van het basisonderwijs vragen gemiddeld
een lagere bijdrage.

Als de bijdrage inkomensafhankelijk is, betalen ouders met een laag inkomen ongeveer 20,-
tot 25,-. Sommige peuterspeelzalen vragen aan ouders met een laag inkomen geen enkele
bijdrage, dit geldt voor het peuterspeelzaalwerk van 2 van de 60 welzijnsorganisaties die deze
vraag hebben beantwoord. Anderzijds is de minimumbijdrage bij sommige instellingen
aanzienlijk, tot rond de 50,- per maand.

Voor de hogere inkomens is de ouderbijdrage gemiddeld 65, - per maand. Dit varieert van
ruim een tientje tot meer dan honderd euro per maand.
Als we de informatie over het percentage instellingen met een inkomensafhankelijke bijdrage
combineren met de informatie over de hoogte van de bedragen, is de conclusie dat
welzijnsinstellingen het voordeligst zijn voor ouders met een laag inkomen. Veel van deze

10 Gemmeke, M. & Gent, M. van (2007), Regelgeving en financiering kinderopvang en
peuterspeelzalen. Amsterdam: Regioplan beleidsonderzoek, p. 20.

11 MOgroep (2007), Kengetallen bedrijfsvoering 2005 en expertmodellen bedrijfsvoering 2007
voor het peuterspeelzaalwerk. Utrecht: MOgroep.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 31

instellingen hebben een inkomensafhankelijke bijdrage en het bedrag voor lage inkomens is ook
iets lager dan van de andere typen instellingen. Zelfstandige organisaties voor
peuterspeelzaalwerk zijn voor ouders met een hoger inkomen het voordeligst.

Op de meerderheid van de instellingen is de ouderbijdrage de afgelopen jaren gestegen,
zoals blijkt uit de onderstaande tabel.

Tabel 1.23 Ontwikkeling ouderbijdrage gedurende afgelopen jaren (N = 156)

---

Gelijk gebleven, voor alle groepen ouders 19%
Hoger geworden, voor alle groepen ouders 72%
Lager geworden, voor bepaalde groepen ouders 5%
Hoger geworden, voor bepaalde groepen ouders 4%
Totaal 100%

Het komt niet vaak voor dat het tarief voor bepaalde groepen wordt aangepast. Tussen de
verschillende typen instellingen zijn er geen significante verschillen, behalve dat alleen van de
welzijninstellingen en de instellingen voor kinderopvang een deel (respectievelijk 12 en 17
procent) het tarief voor lage inkomens heeft verlaagd. Bij de zelfstandige instellingen en de
onderwijsinstellingen komt dit niet voor.

Samenvatting

Vrijwel alle geënquêteerde organisaties vragen een ouderbijdrage. Meestal is dit een vast
bedrag, gemiddeld 40,- per maand. Op ongeveer een derde van de instellingen (36 procent) is
de hoogte van de ouderbijdrage afhankelijk van het inkomen van de ouders. Volgens andere
recente onderzoeken zou bij de meerderheid van de instellingen de ouderbijdrage
inkomensafhankelijk zijn.

Welzijnsinstellingen zijn het voordeligst voor ouders met een laag inkomen, zelfstandige
organisaties voor peuterspeelzaalwerk zijn voordeliger voor kinderen van ouders met een hoger
inkomen. Op de meerderheid van de instellingen is de ouderbijdrage de afgelopen jaren
gestegen.

5 Trends in het peuterspeelzaalwerk

Via gesprekken met 71 sleutelinformanten van vijf verschillende actoren (gemeenten,
organisaties van peuterspeelzaalwerk, kinderopvangorganisaties, basisonderwijs en landelijke
organisaties, zie bijlage 2) is een eerste beeld ontstaan van de trends en ontwikkelingen in en
rondom het peuterspeelzaalwerk. Deze informatie is gebruikt om een beeld te krijgen van wat
van belang was in de enquête op te nemen. Volgens de sleutelinformanten heeft het
peuterspeelzaal anno 2008 te maken met de volgende trends:

1. Terugloop van het aantal kinderen in het peuterspeelzaalwerk.

2. Overhevelen/omzetten van peuterspeelzaalwerk naar kinderopvang.

3a. Samenwerking peuterspeelzalen onderling.

3b. Samenwerking peuterspeelzaalwerk met kinderdagverblijven.
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 32

3c. Samenwerking peuterspeelzaalwerk met basisonderwijs.
De informatie over de trendmatige ontwikkelingen die in de gesprekken met sleutelinformanten
kwalitatief is verzameld, is gebruikt voor het verzamelen van meer kwantitatieve informatie
over de trends via enquêtes onder instellingen voor peuterspeelzaalwerk waarin hieronder
verslag wordt gedaan.

In deze paragraaf geven we per trend eerst weer wat de perceptie is van de sleutelinformanten
en vervolgens wat de bevindingen uit de enquête zijn.

Trend 1. Terugloop van aanmeldingen (regulier) peuterspeelzaalwerk Sinds enige tijd wordt
een terugloop gesignaleerd van het aantal kindaanmeldingen bij peuterspeelzalen. Deze
terugloop is volgens sommige informanten lokaal gesitueerd: de terugloop van het aantal
peuters lijkt vooral merkbaar in het (kleine) reguliere peuterspeelzaalwerk. Het betreft dat deel
wat (nog geen) geen Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) aanbiedt. De belangrijkste
oorzaken zijn volgens sleutelinformanten:

· de kinderopvang is goedkoper geworden;

· er zijn steeds meer vrouwen/moeders blijven/gaan werken, zodat ouders in aanmerking
komen voor de kinderopvangtoeslag (bovendien is zorg en werk eenvoudiger te combineren
bij gebruikmaking van de kinderopvang) en

· er worden in sommige gebieden minder kinderen geboren (demografische ontwikkeling,
`geboortedip').

Dit betekent dat een deel van het bestaande peuterspeelzaalwerk krimpt of gaat inkrimpen. Niet
al het peuterspeelzaalwerk kan en zal blijven bestaan. Overigens: er lijkt niet zozeer sprake van
een (tussentijdse) overstap van peuterspeelzaal naar kinderdagverblijf. Eerder is het zo dat
ouders een andere keuze maken op het moment dat ouders opvang nodig hebben, vaak vanaf de
babyleeftijd. Later maken ze waarschijnlijk niet meer de overstap naar de peuterspeelzaal.

Aan de instellingen voor peuterspeelzaalwerk is gevraagd of zij een terugloop van het aantal
kinderen waarnemen. Bijna driekwart van de instellingen voor peuterspeelzaalwerk (73 procent)
merkt dat de vraag naar peuterspeelzaalwerk terugloopt.

Tabel 1.24 Terugloop van het aantal kinderen in het peuterspeelzaalwerk, percentage
instellingen waar de trend zich voordoet (N = 305)

---

Ja, namelijk: 73%
vanaf 2005 of eerder 11%
vanaf 2006 18%
vanaf 2007 36%
vanaf 2008 8%
Nee, wordt wel verwacht 8%
Nee 19%
Totaal 100%

Deze terugloop is overduidelijk een recente trend. Ruim de helft van de respondenten die de
afname waarnemen, zegt dat de trend is gestart in 2007 of 2008.
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 33

De belangrijkste oorzaken van de trend zijn volgens de respondenten 1) de goedkopere
kinderopvang (63 procent) en 2) een dalend geboortecijfer (42 procent). Andere oorzaken,
grotere arbeidsparticipatie van vrouwen, verhoging ouderbijdrage, uitbreiding van de
kinderopvang, worden door peuterspeelzaalinstellingen zelden genoemd. Het beeld dat de
terugloop lokaal gesitueerd is en dat de afname zich vooral voordoet bij peuterspeelzalen zonder
VVE, wordt niet ondersteund door de resultaten van dit onderzoek.

Trend 2. Overhevelen/omzetten van peuterspeelzaalwerk naar kinderopvang In het licht van
de aangekondigde harmonisatie van het voorschoolse systeem zijn er organisaties voor
kinderopvang die al (delen van) het lokale peuterspeelzaalwerk hebben overgenomen, dan wel
in de toekomst mogelijkerwijs (delen van) het peuterspeelzaalwerk gaan overnemen. Er vinden
onderhandelingen plaats over de overname van (delen van) het peuterspeelzaalwerk door de
kinderopvang.

Tegelijkertijd zijn er ontwikkelingen gaande waarbij het peuterspeelzaalwerk zich laat
omvormen of `omlabelen' naar (halve) dagopvang, ook wel `verlengde peuterspeelzalen'
genoemd. Daartoe zijn er inmiddels verkenningen geweest, of staan er verkenningen op stapel
waaraan vaak gemeenten en organisaties voor peuterspeelzaalwerk en kinderopvang een
bijdrage leveren. Vooral organisaties die zowel kinderopvang als peuterspeelzaalwerk
aanbieden (`dubbelaanbieders') lijken hiermee bezig te zijn.

Aan de instellingen voor peuterspeelzalen is gevraagd of het omzetten van peuterspeelzaalwerk
naar kinderopvang inmiddels speelt in hun organisatie. Volgens 16 procent van de instellingen
is dit het geval.

Tabel 1.25 Overhevelen van peuterspeelzaalwerk naar kinderopvang, percentage instellingen
waar de trend zich voordoet (N = 304)

---

Ja, namelijk: 16%
vanaf 2005 of eerder 2%
vanaf 2006 2%
vanaf 2007 6%
vanaf 2008 6%
Nee, wordt wel verwacht 20%
Nee 64%
Totaal 100%

Ook deze trend is van recente datum. Voor zover instellingen aangeven zich mogelijk om te
labelen naar kinderopvang, is dat meestal pas sinds 2007. Het initiatief voor deze ontwikkeling
ligt volgens de instellingen meestal bij het peuterspeelzaalwerk (50 procent), soms bij de
kinderopvang (12 procent). Er lijkt dus vaker sprake te zijn van een voornemen om het
peuterspeelzaalwerk om te labelen dan van een (voorgenomen) overname door de
kinderopvang. De gemeente of de rijksoverheid speelt bij deze trend volgens de instellingen
zelden een hoofdrol. Dat is opmerkelijk, aangezien het om een recente trend gaat, waarbij het
het overheidsbeleid de aanleiding lijkt te zijn. De overwegingen om dit initiatief te nemen, zijn
vaak van financiële aard, het peuterspeelzaalwerk wil de eigen financiële positie versterken (58
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 34

procent). Kwaliteitsverbetering of beter afstemming van het aanbod op de vraag wordt zelden
als beweegreden genoemd.

Trend 3a. Samenwerking van peuterspeelzalen onderling Binnen het peuterspeelzaalwerk
heeft zich in de afgelopen tijd een schaalvergroting voorgedaan en is nog steeds gaande.
Meerdere lokale aanbieders van peuterspeelzaalwerk zijn inmiddels samengegaan tot één (grote)
stichting of gaan daartoe over. De schaalvergroting wordt grotendeels ingegeven door een
krachtenbundeling in bestuurlijke zin (gemeentelijk beleid) en in financiële zin, maar het komt
ook de efficiënte en de economische bedrijfsvoering van het peuterspeelzaalwerk ten goede, zo
is de verwachting.

Aan de instellingen voor peuterspeelzaalwerk is gevraagd of ze samenwerking hebben gezocht
met ander peuterspeelzaalwerk. Iets minder dan de helft van de instellingen (40 procent) zegt
dat dit het geval is.

Tabel 1.26 Samenwerking peuterspeelzalen onderling, percentage instellingen waar de trend
zich voordoet (N = 304)

---

Ja, namelijk: 40%
vanaf 2005 of eerder 20%
vanaf 2006 7%
vanaf 2007 5%
vanaf 2008 8%
Nee, wordt wel verwacht 14%
Nee 46%
Totaal 100%

Deze trend is al op gang gekomen aan het einde van de vorige eeuw, maar de laatste jaren zijn
er steeds meer instellingen die samenwerking nastreven. Het initiatief ligt of bij het
peuterspeelzaalwerk (61 procent) of bij de lokale politiek, die samenwerking als voorwaarde
stelt voor de gemeentelijke subsidie (48 procent). De belangrijkste redenen voor dit initiatieven
zijn professionalisering van de organisatie (30 procent), versterking van de financiële positie (22
procent) en verbetering van de kwaliteit van het aanbod, bij voorbeeld het tot stand brengen van
een doorgaande lijn (26 procent) en professionalisering van het personeel (15 procent). De
eerste twee redenen werden ook al door de sleutelinformanten genoemd, de laatste reden,
verbetering van de kwaliteit van het aanbod, is een toevoeging van de geënquêteerden.

Trends 3b. Samenwerking van peuterspeelzaal en kinderopvang In de praktijk wordt er al
samengewerkt tussen peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. Soms beperkt dit zich tot het
gezamenlijk gebruik maken van het speelgoed voor de binnen- en buitenruimte, maar op andere
plaatsen is de samenwerking in een verder gevorderd stadium. Daar worden de `drieplussers'
(oudste peuters) van het kinderdagverblijf en de peuterspeelzaal bijeengebracht om zo deze
kinderen samen een attractief educatief / ontwikkelingsgericht aanbod te kunnen bieden.

Aan de instellingen voor peuterspeelzaalwerk is gevraagd of ze samenwerken met
kinderopvang. Bijna de helft van de instellingen (41 procent) zegt hieraan te werken.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 35

Tabel 1.27 Samenwerking peuterspeelzalen met kinderopvang, percentage instellingen waar
de trend zich voordoet (N = 304)

---

Ja, namelijk: 41%
vanaf 2005 of eerder 15%
vanaf 2006 3%
vanaf 2007 14%
vanaf 2008 9%
Nee, wordt wel verwacht 20%
Nee 39%
Totaal 100%

Net als bij de vorige trend zien we dat een deel van de instellingen al sinds de jaren negentig
van de vorige eeuw werkt aan samenwerking. Maar voor ruim de helft van de betreffende
instellingen is deze samenwerking een nieuwe ontwikkeling, die pas in 2007 is ingezet. Het
initiatief voor de samenwerking ligt volgens de meeste respondenten bij het
peuterspeelzaalwerk (67 procent). Een kwart (25 procent) zegt dat de gemeente (mede) het
initiatief heeft genomen en ook bij de kinderopvang heeft in een kwart van de gevallen (27
procent) het initiatief gelegen. De kwaliteit is hier wel de belangrijkste reden tot samenwerking
(36 procent). Dat komt overeen met de informatie van de sleutelinformanten, die de
totstandkoming van een educatief/ontwikkelingsgericht aanbod als reden voor samenwerking
noemden. Financiën (20 procent), professionalisering (20 procent) en huisvesting (16 procent)
zijn andere redenen voor samenwerking.

Trend 3c. Samenwerking van peuterspeelzaal en basisonderwijs Tussen het peuterspeel-
zaalwerk en het basisonderwijs bestaat al een lange traditie van samenwerking. Het gaat hier
vermoedelijk vooral om inhoudelijke samenwerking in het kader van de doorlopende leerlijn.
Dit is dus een ander type samenwerking dan de organisatorische samenwerking, zoals bij de
trends 3a en 3b. Mede door het landelijke VVE-beleid is die samenwerking de afgelopen jaren
sterker geworden. De verwachting is de banden in de toekomst nog sterker zullen worden, mede
onder invloed van de verdere uitbreiding van VVE.

Samenwerking met het basisonderwijs is volgens de geënquêteerde instellingen voor
peuterspeelzaalwerk de meest voorkomende vorm van samenwerking. Bijna driekwart van de
instellingen voor peuterspeelzaalwerk werkt samen met basisscholen.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 36

Tabel 1.28 Samenwerking peuterspeelzalen met basisonderwijs, percentage instellingen waar
de trend zich voordoet (N = 303)

abs. %
Ja, namelijk: 115 74%
vanaf 2005 of eerder 88 54%
vanaf 2006 13 8%
vanaf 2007 6 7%
vanaf 2008 3 2%
Nee, wordt wel verwacht 15 8%
Nee 27 18%
Totaal 157 100%

De samenwerking dateert vaak al uit de jaren tachtig of negentig van de vorige eeuw, zoals de
sleutelinformanten al aangaven. Vanaf 2002 neemt het aantal instellingen dat samenwerkt met
de basisschool toe. Het gaat hier niet om een recente trend en er is waarschijnlijk geen verband
met de harmonisatie. Het initiatief voor deze samenwerking ligt bij de lokale politiek (48
procent) en/of bij het peuterspeelzaalwerk (47 procent) en/of het basisonderwijs (31 procent).
Het verbeteren van de doorgaande lijn in de ontwikkeling van kinderen is verreweg de meest
genoemde reden (59 procent). Ook dit komt overeen met de waarneming van de
sleutelinformanten. Het gaat hierbij niet altijd om organisatorische samenwerking, maar vaak
om overdracht van gegevens als kinderen de overstap maken van de peuterspeelzaal naar de
basisschool.

Daarna volgen gezamenlijke professionalisering, vaak in het kader van VVE (14 procent) en
bestrijding van onderwijsachterstanden (12 procent).

Andere trends

Bij de enquête onder instellingen voor peuterspeelzaalwerk hebben we ook gevraagd naar
aanvullingen. Behalve de geschetste trends, hebben sommige instellingen (35 procent) nog
andere trends genoemd. We noemen (zonder naar volledigheid te streven) enkele trends die
meerdere malen werden gesignaleerd:

· toename van VVE-locaties;

· participatie in de brede-schoolontwikkeling;

· samenwerking met buitenschoolse opvang;

· samenwerking met jeugdgezondheidszorg, logopedisten, opvoedingsondersteuning;

· vroegsignalering, werken met peutervolgsysteem.

Toekomst van het peuterspeelzaalwerk

Ten slotte hebben we aan de vertegenwoordigers van de instellingen voor peuterspeelzaalwerk
gevraagd of het de organisatie moeite kost om het peuterspeelzaalwerk in stand te houden. Staat
het peuterspeelzaalwerk onder druk, verkeert het in `zwaar weer'?

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 37

Tabel 1.29 Kost het moeite om het peuterspeelzaalwerk in stand te houden? (N = 303)
Type instelling ja nee, nee,
wordt wel geen moeite
verwacht
Psz. in zelfstandige reguliere organisatie (N = 181) 48% 8% 44%
Psz. in welzijnsorganisatie (N = 61) 51% 13% 36%
Psz. in kinderopvang (N = 49) 38% 8% 54%
Psz. in basisonderwijs (N = 12) 31% 0% 69%
Totaal 45% 8% 47%

Ongeveer de helft zegt dat dit moeite kost, de andere helft vindt van niet. Een klein deel
signaleert nu nog geen problemen, maar verwacht die wel. We merken hierbij op dat de meeste
respondenten de vraag hebben beantwoord vóór de bekendmaking van de kabinetsplannen om
de kwaliteit van het peuterspeelzaalwerk te bevorderen.12
De kinderopvang en het basisonderwijs zijn het meest optimistisch over de toekomst van het
peuterspeelzaalwerk. Zelfstandige organisaties en welzijnsorganisaties verwachten meer
problemen.

Samenvatting

Door sleutelinformanten binnen en rondom het peuterspeelzaalwerk worden de volgende trends
gesignaleerd:

1. Terugloop van het aantal kinderen in het peuterspeelzaalwerk;

2. Overhevelen/omzetten van peuterspeelzaalwerk naar kinderopvang;

3a. Samenwerking peuterspeelzalen onderling;

3b. Samenwerking peuterspeelzaalwerk met kinderdagverblijven;

3c. Samenwerking peuterspeelzaalwerk met basisonderwijs.
De eerste trend, terugloop van het aantal kinderen, doet zich voor bij de meerderheid van de
instellingen (73 procent) en is ook van recente datum: bijna de helft van de instellingen zegt dat
de trend is ingezet vanaf 2007. Ook werken veel instellingen samen met het basisonderwijs (74
procent), maar dat gebeurt al enkele decennia; dit is dus geen recente trend en in de meeste
gevallen onderwijsgerelateerd (doorlopende leerlijn). Samenwerking van peuterspeelzalen
onderling en van peuterspeelzaalwerk met kinderopvang doet zich voor iets minder dan de helft
van de instellingen (respectievelijk 40 en 41 procent). Vooral de samenwerking met
kinderopvang is in veel gevallen van recente datum (23 procent van de instellingen). Omzetten
van peuterspeelzaalwerk naar kinderopvang komt het minst voor; maar toch is 16 procent van
de instellingen hier mee bezig.

12 Brief van 23 mei 2008 van staatssecretaris Dijksma, over harmonisatie en de versterking van het
peuterspeelzaalwerk.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 38

Behalve de geschetste trends, hebben sommige instellingen nog andere trends genoemd, zoals
toename van VVE-locaties; participatie in de brede-schoolontwikkeling; samenwerking met
buitenschoolse opvang; samenwerking met jeugdgezondheidszorg, logopedisten; opvoedings-
ondersteuning; vroegsignalering, werken met peutervolgsysteem.
Ongeveer de helft zegt dat het moeite kost om het peuterspeelzaalwerk in stand te houden, de
andere helft vindt van niet. Een klein deel signaleert nu nog geen problemen, maar verwacht die
wel.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 39

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 40

Bijlage 1 Verantwoording van het onderzoek

Het onderzoek bestaat uit twee onderdelen:

I. Interviews over trends in peuterspeelzaalwerk en kinderopvang bij diverse actoren uit de
voorschoolse sector;

II. Grootschalige enquête onder verschillende soorten peuterspeelzalen naar stand van zaken
peuterspeelzaalwerk en kinderopvang;

Het onderzoek is uitgevoerd in de periode april tot en met juli 2008.

In afzonderlijke paragrafen wordt de aanpak binnen de twee onderdelen uiteengezet.

I. Interviews over trends in en rondom peuterspeelzaalwerk

Selectie van actoren en sleutelinformanten

In het eerste deel voeren we interviews over trends in het peuterspeelzaalwerk met
sleutelinformanten, behorende tot één van de vijf relevante groepen actoren, te weten:
(1) gemeenten;

(2) peuterspeelzaalwerk;

(3) kinderopvang;

(4) basisonderwijs en

(5) landelijke organisaties.

Op voorhand zijn 20 gemeenten13 geselecteerd. Daarbij is variatie nagestreefd in het aantal
inwoners, de verstedelijkingsgraad, de regionale ligging en de aanwezigheid van financiële
middelen in het kader van het onderwijsachterstandenbeleid (OAB/VVE). Tot deze 20
gemeenten behoren de vier grootste gemeenten (G4), acht middelgrote gemeenten (G27) en acht
kleinere gemeenten (plattelandsgemeenten). Door te kiezen voor diversiteit, is beter
gewaarborgd dat we een zo compleet mogelijk beeld krijgen van de relevante trends en de mate
waarin deze spelen.

Binnen deze 20 welgekozen gemeenten is vervolgens gesproken met
(1) een beleidsambtenaar (het hoofd of een beleidsmedewerker Onderwijs en/of Welzijn);
Gemeenten hebben een grote invloed op (het beleid en de praktijk) van peuterspeelzalen.
Immers, zij zijn sinds de decentralisatie verantwoordelijk voor het peuterspeelzaalwerk in
Nederland. We hebben daarom informatie verzameld bij beleidsambtenaren van verschillende
categorieën gemeenten.

(2) een bestuurslid/manager uit het lokale peuterspeelzaalwerk;
Ook bij de selectie van peuterspeelzalen is gestreefd naar een zo groot mogelijke diversiteit. Bij
de selectie van instellingen is onder meer geselecteerd op twee kenmerken van instellingen voor

13 De 20 gemeenten zijn: Alkemade, Amersfoort, Amsterdam, Den Bosch, Den Haag, Emmen,
Heerenveen, Lansingerland, Leiden, Marum, Meerssen, Medemblik, Nijmegen, Rotterdam, Someren,
Utrecht, Vlissingen, Waterland, Zevenaar en Zwolle.
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 41

peuterspeelzaalwerk: 1) het type instelling en 2) het al dan niet ontvangen van gemeentelijke
subsidie voor VVE.

(3) een manager van een kinderopvangorganisatie;

Er zijn op voorhand duidelijke verschillen waarneembaar in de manier waarop organisaties voor
kinderopvang reageren en anticiperen op kabinetsvoornemens en lokaal peuterspeelzaalbeleid.
Er zijn kinderopvangorganisaties die vaak in overleg met de gemeente ernaar streven om
(langzaam maar zeker) het gehele gesubsidieerde peuterspeelzaalwerk in gemeenten `over te
nemen', terwijl binnen andere gemeenten een strijd wordt gevoerd tussen het
peuterspeelzaalwerk en de kinderopvang om ouders en hun kinderen aan zich te binden. In weer
andere gevallen wordt gestreefd naar een symbiose tussen kinderopvang en
peuterspeelzaalwerk. We hebben uit de 20 gemeenten zowel grote, middelgrote als kleine
kinderopvangorganisaties in het onderzoek betrokken.

Binnen zes van deze gemeenten is gesproken met

(4) een bestuurder/schooldirecteur van basisscholen;
In sommige gemeenten krijgt het peuterspeelzaalwerk een inhoudelijke inbedding in het
basisonderwijs. In die gevallen is het relevant om schoolbesturen/directeuren van basisscholen
in het onderzoek in te sluiten. Omdat dit zich op een niet al te grote schaal voordoet, hebben we
ons beperkt tot het betrekken van zes sleutelinformanten.

Voorts is gesproken met

(5) een sleutelinformant van de vijf grootste landelijke (belangen)organisaties in de
voorschoolse sector.

Op landelijk niveau zijn er verscheidene organisaties actief die weten wat er onder hun leden
speelt, de belangen van hun achterban behartigen, signalen uitzenden aan politici en
beleidsambtenaren over ontwikkelingen binnen het voorschoolse stelsel. Voor dit onderzoek
zijn relevant de MOgroep, LPP, De Branchevereniging voor ondernemers in de kinderopvang,
BOinK en het Waarborgfonds kinderopvang. Bij deze organisaties zijn medewerkers werkzaam
die een goed overzicht hebben van de stand van zaken. Zij vormen vaak een spin in het web van
hun deel van de voorschoolse sector. Van elk van deze organisaties hebben we één
sleutelinformant geïnterviewd.

Combinatie van face tot face en telefonische gesprekken
Door middel van het voeren van face to face en telefonische gesprekken in de maanden mei en
juni 2008 inhoudelijke informatie verkregen via de sleutelinformanten. Daarvoor is een half-
gestuctureerd interviewschema gemaakt, met verschillende accenten en invalshoeken per actor.
Dit is gedaan om recht te doen aan de eigen achtergrond van de sleutelinformant en de
inhoudelijke onderwerpen. De onderwerpen die aan bod zijn gekomen, zijn:

· de stand van zaken in en rondom het peuterspeelzaalwerk,

· het gebruik van de voorschoolse voorzieningen,

· de trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk,

· de professionalisering,

· de huisvesting,

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 42

· de financiën en

· de ouders.

In tabelvorm ziet de opzet van het onderzoek er als volgt uit.

Tabel B.1 Overzicht actoren, aantal sleutelinformanten en methode
Actor Aantal sleutelinformanten Methode
(1) Gemeenten 20 Telefonisch interview (N = 20)
(2) Peuterspeelzaalwerk 20 Telefonisch interview (N = 17)
Face to face interview (N = 3)
(3) Kinderopvang 20 Telefonisch interview (N = 17)
Face to face interview (N = 3)
(4) Basisonderwijs 6 Telefonisch interview (N = 6)
(5) Landelijke organisaties 5 Face to face interview (N = 5)

Er is dus in totaal gesproken met 71 sleutelinformanten.

II. Enquête onder instellingen voor peuterspeelzaalwerk naar stand van zaken in en
rondom peuterspeelzaalwerk

Deel I van het onderzoek dient om de diversiteit in trends in kaart te brengen en om een beeld te
krijgen van de factoren die deze trends beïnvloeden. Het tweede deel is bedoeld om zicht te
krijgen op de mate waarin deze trends zich nu al voordoen. Dit deel van het onderzoek levert
een betrouwbaar beeld op van de huidige stand van zaken in en rond het peuterspeelzaalwerk in
Nederland.

Steekproef

Er is een landelijk representatieve steekproef van alle denkbare typen peuterspeelzalen in
Nederland getrokken en uitgenodigd om mee te werken aan het onderzoek. De meest
belangrijke zijn:

· gesubsidieerde en ongesubsidieerde (zelfstandige) peuterspeelzalen;

· peuterspeelzalen met en zonder VVE;

· voorscholen (in de G4).

Bij het trekken van de steekproef hebben we gebruik gemaakt van twee gegevensbestanden: het
adressenbestand van het Landelijk Platform Peuterspeelzalen (LPP) en een actueel
populatiebestand dat is opgebouwd door Logafac. We hebben een steekproef van 679
instellingen voor peuterspeelzaalwerk getrokken en aangeschreven.

Gegevensverzameling

De instellingen voor peuterspeelzaalwerk zijn telefonisch geënquêteerd. Dit is gedaan omdat
deze methode de beste kans levert op een goed respons veel beter dan schriftelijk enquêteren
of via internet.

Om de respons te bevorderen hebben we de volgende maatregelen getroffen:

· Er is een schriftelijke vooraankondigingsbrief naar de instellingen voor peuterspeelzaalwerk
gestuurd, met een aanbeveling van de voorzitter van het LPP om mee te doen aan het
onderzoek.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 43

· Met die vooraankondiging is een overzicht meegestuurd van de onderwerpen waarover
vragen worden gesteld, ter voorbereiding op het telefonische interview.

· Er zijn met het marktonderzoekbureau Desan Research Solutions, waarmee we voor dit deel
hebben samengewerkt, afspraken gemaakt over het bereiken van minimaal 300 `geslaagde
gesprekken'. Verder zijn de volgende specifieke responsverhogende acties uitgevoerd;

- het herhaaldelijk benaderen van de instellingen voor peuterspeelzaalwerk, om zo een
afspraak te kunnen maken met de juiste contactpersoon;

- het installeren van een helpdesk (via e-mail en telefonisch);

- het gebruikmaken van een korte, responsvriendelijke vragenlijst;

- het trainen/instrueren van belenquêteurs door Sardes-onderzoekers;

- het uitvoeren van een pilot t.b.v. een adequate belronde.

Vragenlijst

Aan de vertegenwoordigers van het peuterspeelzaalwerk zijn telefonische vragen gesteld over:

· het aanbod,

· het personeel,

· de capaciteit/het gebruik,

· de typering van de ouders,

· de ontwikkelingen en trends,

· de ouderbijdrage en

· de wensen, behoeften, keuzegedrag en keuzemotieven van ouders.

Met de enquête onder de instellingen voor peuterspeelzaalwerk is ook informatie ingewonnen
over de ouders. Om hiervan een beter beeld te krijgen, bevragen we de ouders ook rechtstreeks.

Representativiteit en weging

Om na te gaan of de resultaten zouden moeten worden gewogen, hebben we een vergelijking
tussen de respons op dit onderzoek en gegevens die we ontleend hebben aan twee andere
onderzoeken, waarin bij de gemeente navraag is gedaan naar de omvang van het
peuterspeelzaalwerk: de Landelijke Monitor VVE (Sardes) en het recente onderzoek naar
regelgeving en financiering kinderopvang en peuterspeelzalen (Regioplan). Deze onderzoeken
zijn het meest bruikbaar om de omvang van de populatie te bepalen, omdat op gemeenteniveau
is gevraagd naar de totale omvang van het peuterspeelzaalwerk. Idealiter zouden we beschikken
over een landelijke registratie van instellingen, maar die is voor het peuterspeelzaalwerk niet
beschikbaar.

In de Landelijke Monitor VVE is aan vertegenwoordigers van 183 gemeenten gevraagd naar de
omvang van het peuterspeelzaalwerk in de gemeente. De verdeling over gemeenten van
verschillende grootte hebben we in de onderstaande tabel vergeleken met de verdeling in dit
onderzoek. We zien dan dat de peuterspeelzalen in de kleine gemeenten (25.000 inwoners) zijn ondervertegenwoordigd. Door het quotiënt te
berekenen van de percentages van beide onderzoeken, worden wegingsfactoren verkregen. Deze
hebben we bij de analyses gebruikt, om te corrigeren voor onder- en oververtegenwoordiging.
De wegingsfactoren staan in de laatste kolom van de tabel.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 44

Tabel B.2a Aantal en percentage peuterspeelzalen naar gemeentegrootte, Landelijke
Monitor VVE (Sardes) en Trends peuterspeelzaalwerk (dit onderzoek)
Landelijke Landelijke Trends Wegingsfactor
Monitor VVE, Monitor VVE, peuterspeel-
aantal pct. peuterspeel- zaalwerk,
peuterspeelzalen zalen pct. peuterspeel-
zalen
Gemeentegrootte % %
10.000 20.000 590 14,4% 10,9% 1,3

20.000 50.000 1.429 34,8% 40,2% 0,9

50.000 100.000 685 16,7% 18,4% 0,9

100.000 250.000 610 14,9% 18,2% 0,8
> 250.000 662 16,1% 10,2% 1,6
Totaal 4.105 100,0% 100,0%

De onderverdeling in verschillende typen instellingen werd in de Landelijke Monitor VVE niet
gemaakt. Om de representativiteit te bepalen, baseren we ons daarom op het recente onderzoek
van Regioplan, onder 115 gemeenten. Deze gegevens gebruiken we om na te gaan hoe
representatief de huidige onderzoeksgroep is, wat betreft de verschillende typen instellingen. In
de volgende tabel maken we een vergelijking tussen beide onderzoeken.

Tabel B.2b Aantal en percentage instellingen voor peuterspeelzalen naar type, onderzoek
regelgeving en financiering kinderopvang en peuterspeelzalen (Regioplan

2007) en Trends peuterspeelzaalwerk (dit onderzoek)
Regioplan 2007, Regioplan 2007, Trends Wegingsfactor
aantal pct. peuterspeel-
peuterspeelzalen peuterspeelzalen zaalwerk,
pct.
peuterspeelzalen
Type instelling % %
Zelfstandige 984 57,0% 59,7% 1,0
reguliere organisatie

Welzijnsorganisatie 234 13,5% 20,3% 0,7
Kinderopvang 328 19,0% 16,1% 1,2
Basisonderwijs 181 10,5% 3,9% 2,6
Totaal 1.727 100,0% 100,0%

Voor drie van de vier typen instellingen komen de percentages van Regioplan en dit onderzoek
redelijk overeen, maar het basisonderwijs blijkt in onze onderzoeksgroep te zijn
ondervertegenwoordigd. Hiervoor is door middel weging gecorrigeerd.
Er is dus zoveel gewogen op basis van gemeentegrootte en type instelling. De wegingsfactoren
van deze variabelen zijn voorafgaand aan de analyses met elkaar vermenigvuldigd, zodat de
responsgroep een zo goed mogelijke afspiegeling vormt van de populatie.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 45

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 46

Bijlage 2 Interviews over trends in en rondom het

peuterspeelzaalwerk: de gemeenten, het peuterspeelzaalwerk, de
kinderopvangorganisaties, het basisonderwijs en de landelijke
organisaties aan het woord

Om een eerste beeld te krijgen van de trends die zich in en rondom het peuterspeelzaalwerk
voordoen, hebben we gesprekken gevoerd met 71 sleutelinformanten van vijf relevante groepen
actoren. Deze actoren zijn:

1. gemeente;

2. peuterspeelzaalwerk;

3. kinderopvang;

4. basisonderwijs en

5. landelijke organisaties.

De hier gerapporteerde resultaten zijn de opbrengsten van kwalitatief georiënteerde gesprekken.
Het gaat om percepties, meningen, opvattingen, indrukken en verwachtingen van
sleutelinformanten van de relevante actoren. De opbrengsten van dit vooronderzoek zijn
gebruikt voor het uitvoeren van het onderzoek onder 305 instellingen van peuterspeelzaalwerk
waarin een cijfermatige onderbouwing wordt gegeven van de gesignaleerde trends.

Bestuurlijk-organisatorische diversiteit

Diverse bestuurlijke aansturing

In bestuurlijk opzicht is het peuterspeelzaalwerk gedifferentieerd. Binnen de gemeenten zijn
vaak meerdere aanbieders met peuterspeelzaalwerk actief. Een deel van het peuterspeelzaalwerk
is ondergebracht bij een (zelfstandige) stichting voor peuterspeelzaalwerk, dat naast
peuterspeelzaalwerk soms ook andere vormen van dienstverlening aanbiedt. Denk hierbij aan
kinderopvang of welzijnswerk. De zogeheten `voorscholen' (peuterspeelzalen met VVE,
programmatisch gekoppeld met een basisschool) in de grote steden vallen merendeels onder
welzijnsinstellingen.

Daarnaast bestaan er ook nog kleine organisaties voor peuterspeelzaalwerk (zogeheten
`eenpitters' of stand-alones). In enkele gevallen vallen de kleine peuterspeelzalen niet onder een
stichting voor peuterspeelzaalwerk, maar rechtstreeks onder een schoolbestuur. Een deel
hiervan is particulier. Deze peuterspeelzalen vallen soms niet onder een gemeentelijke
verordening en ontvangen daarom ook geen gemeentelijke subsidie voor de instandhouding
ervan. Er bestaan ook kleine peuterspeelzalen die wel onder de gemeentelijke verordening
vallen.

Soms zijn de peuterspeelzalen ondergebracht bij een schoolbestuur, meestal op verzoek van de
gemeente. Overigens, er zijn initiatieven van schoolbesturen met betrekking tot het oprichten
van een aparte stichting kinderopvang, bijvoorbeeld om volledige dagarrangementen aan te
kunnen bieden (dagopvang en buitenschoolse opvang, BSO). Dit kan door een beroep te doen
op het Waarborgfonds, dat borgstellingen aan kredietverschaffers verleent aan ondernemers die
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 47

willen investeren en uitbreiden in de kinderopvang. Op verzoek van de staatssecretaris wordt
het Waarborgfonds ook opengesteld voor het peuterspeelzaalwerk. Bovendien lijkt het erop dat
(grote) schoolbesturen de peuterspeelzalen meer in eigen beheer willen hebben, zodat ze minder
afhankelijk zijn van de stichtingen.

Gemeentelijke verordening

Voor het peuterspeelzaalwerk is normaliter een gemeentelijke verordening van kracht. Deze
wordt regelmatig bijgesteld en de gemeente heeft de neiging daarbij steeds ambitieuzer te
worden. Er zijn gevallen bekend waarin de gemeentelijke verordening steeds strengere
subsidievoorwaarden stelt. Soms zijn die zo streng dat een deel van het peuterspeelzaalwerk
onder druk komt te staan. Het lijkt erop dat dit vooral het (voortbestaan) van het (kleine)
reguliere peuterspeelzaalwerk ondermijnt. Een voorbeeld hiervan is de subsidievoorwaarde dat
de overgrote meerderheid van de peuters uit de eigen wijk moet komen. Het
peuterspeelzaalwerk heeft in steden namelijk een duidelijke wijkfunctie meegekregen.
Peuterspeelzalen vinden het soms lastig om aan deze subsidie-eis tegemoet te komen, omdat
ouders soms goede (praktische) redenen hebben om hun kind in een andere wijk naar de
peuterspeelzaal te laten gaan. Bijvoorbeeld wegens eigen werkzaamheden.

Drie kerntypen peuterspeelzaalwerk

Aanbieders van peuterspeelzaalwerk hebben doorgaans meerdere typen peuterspeelzaalwerk in
beheer. Grofweg zijn er drie typen peuterspeelzaalwerk te onderscheiden (het is overigens uit de
gesprekken niet precies bekend hoe de verhouding tussen de verschillende typen
peuterspeelzalen is, maar het aantal VVE-peuterspeelzalen is momenteel al groot en neemt de
komende jaren alleen maar toe, zo wordt voorspeld). Te weten:

1. VVE-peuterspeelzalen (in de grote gemeenten `voorscholen'): deze peuterspeelzalen werken
idealiter met twee beroepskrachten op minimaal MBO3-niveau (SPW3 of gelijkwaardige
opleiding), zijn meestal drie en soms vier dagdelen per week geopend, er wordt gewerkt met een
VVE-programma, de groepsgrootte is zo'n veertien tot vijftien kinderen, het aandeel
doelgroepkinderen is betrekkelijk groot. Kenmerkend voor de `voorschool' in de grote steden is
dat deze inhoudelijk gekoppeld is aan een basisschool die met hetzelfde VVE-programma
werkt;

2. Plus peuterspeelzalen (bestaan al wat langer, voorlopers op VVE-peuterspeelzalen): deze
peuterspeelzalen tellen vaak één beroepskracht, voor enkele uren per week is er extra
ondersteuning op de groep, bijvoorbeeld voor taalstimulering in het Nederlands, de
groepsgrootte is vijftien tot hooguit twintig kinderen, er zijn doelgroepkinderen, maar naar
verhouding veel minder dan op VVE-peuterspeelzalen;

3. Reguliere peuterspeelzalen: deze peuterspeelzalen hebben meestal één beroepskracht op
minimaal MBO3-niveau, daarnaast is veelal een hulpouder/vrijwilliger/stagiaire op de groep,
niettemin zijn er ook nog delen van het peuterspeelzaalwerk dat grotendeel/volledig wordt
gerund door vrijwilligers, dit komt niet meer voor in de grote en middelgrote gemeenten, alleen
op het platteland, zijn doorgaans twee dagdelen per week geopend, de groepsgrootte is zestien
tot hooguit zo'n twintig kinderen, er zijn weinig doelgroepkinderen.
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 48

Deze driedeling correspondeert in grote lijnen met de drie ambitieniveaus (2, 1 en 0) die
gebruikt worden om het peuterspeelzaalwerk te typeren14.

Welke typen peuterspeelzalen aanwezig zijn in de gemeente, hangt voor een groot deel samen
met de samenstelling van de peuterpopulatie in de wijk, het dorp. Uit de interviews is het
volgende beeld te destilleren. Grote steden die meerdere wijken hebben, zien in die wijken
verschillen in het aanbod van het peuterspeelzaalwerk. Waar veel doelgroepkinderen wonen,
zitten veel VVE-peuterspeelzalen. Waar relatief minder doelgroepkinderen zijn, is naar
verhouding meer regulier peuterspeelzaalwerk. Wijken die `witter' zijn, hebben wat meer
kinderopvang dan peuterspeelzaalwerk.

Stagnatie groei voorscholen

Er zijn signalen dat in de grote steden de animo om te starten met voorscholen afneemt bij
basisscholen. Men is bang dat de school van kleur verschiet ('verzwart'). Bovendien is het
realiseren van een goed vroegschools aanbod in het basisonderwijs volgens gemeenten duur
wanneer er betrekkelijk weinig doelgroepkleuters zijn. De `dubbele bezetting' op de groep en de
scholing van de leerkrachten vergen een flinke investering waar niet alle schoolbesturen achter
(kunnen) staan vanwege de hoge kosten.

Invloed van `krachtwijken' op aanbod peuterspeelzaalwerk
In enkele steden zijn door het Rijk enkele zogeheten Vogelaarwijken (`krachtwijken')
aangewezen. Bij een deel daarvan zijn bijzondere beleidsvoornemens geformuleerd als het gaat
om het verhogen van de kwaliteit van het peuterspeelzaalwerk. De acties die door de gemeente
worden ondernomen op het gebied van het woningaanbod en de specifieke acties die
voortvloeien uit de Vogelaar-plannen, kunnen tot gevolg hebben dat de bevolkingssamenstelling
van de wijk gaat veranderen: minder doelgroepen, meer gemengd wonen. Wat dit betekent voor
het aanbod van de peuterspeelzalen laat zich moeilijk voorspellen.

Elke dorpskern een eigen peuterspeelzaal

In kleine gemeenten wordt het belangrijk gevonden dat elke dorpskern een peuterspeelzaal heeft
en behoudt. De leefbaarheid van de dorpen wordt als belangrijk gezien. Gemeenten hebben
extra financiën over voor het hebben van peuterspeelzalen in de buitengebieden. Soms is dat
niet realiseerbaar en gaan peuters toch naar een zaal buiten de eigen kern.

De beeldvorming over peuterspeelzaalwerk

Er bestaan bij verschillende actoren diverse `beelden' van het peuterspeelzaalwerk. De sector
zelf ziet een duidelijke toegevoegde waarde die het werken met educatieve
stimuleringsprogramma's en ontwikkelingsgerichte activiteiten met zich meebrengt. In die zin
heeft de peuterspeelzaal `een sterk product in huis', aldus het peuterspeelzaalwerk zelf. Als het
aankomt op het voeren van een efficiënte bedrijfsvoering, kijken ze naar hoe de kinderopvang
dit regelt. De kinderopvang is marktgericht, klantvriendelijk en dynamisch. Zelf vindt het
peuterspeelzaalwerk dat de profilering en uitstraling ook beter kan. Het peuterspeelzaalwerk wil

14 SGBO (2004). Handreiking peuterspeelzaalwerk. Den Haag: SGBO.
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 49

bovendien graag een wat grotere armslag hebben om eigen beleid te kunnen voeren. De
kinderopvang opereert in de vrije markt, het peuterspeelzaalwerk is goeddeels gebonden aan
wat de gemeente wil. Dat knelt wel eens. Een voorbeeld: door de gemeentelijke regelingen
mogen ouders van reguliere peuterspeelzalen in gemeenten maar zes uren afnemen. Daar
worden geen werkende ouders mee gelokt. De `concurrentie' met de kinderopvang wordt op
deze manier verloren. Van de kinderopvang wordt gezegd dat ze conjunctuurgevoeliger is dan
het peuterspeelzaalwerk. Als het slechter gaat met de economie, is dat vooral merkbaar in de
kinderopvang.

Gebruik en deelname aan voorschoolse instellingen

Spreiding, toegankelijkheid en laagdrempeligheid

Van het peuterspeelzaalwerk wordt gezegd dat het goed gespreid over de gemeenten is
(`dekkend aanbod'). Er is over het algemeen voldoende aanbod. De toegang is laagdrempelig en
algemeen toegankelijk. "Het is een voorziening dichtbij huis, vertrouwd en kleinschalig", om
één van de peuterspeelzaalaanbieders te parafraseren.

Deelname aan voorschoolse voorzieningen

Op basis van de gesprekken blijkt dat het merendeel van alle kinderen in de voorschoolse
leeftijd van 0 tot 4 jaar binnen een gemeente deelneemt aan een peuterspeelzaal en/of
kinderdagverblijf. Hoe de verhouding is tussen de deelname aan de peuterspeelzaal en de
deelname aan de kinderopvang is niet overal bekend. Een klein deel van de kinderen neemt nog
niet deel aan voorschoolse voorziening, hoewel niet goed bekend is hoe groot deze groep
precies is, mede omdat er ook kinderen zijn die buiten de eigen gemeente/wijk aan voorschoolse
voorzieningen deelnemen. Er lijken zich hierbij verschillen voor te doen naar etniciteit.
Sommige etnische groepen nemen vaker niet deel aan een voorschoolse voorziening,
bijvoorbeeld Antilliaanse kinderen. De groep van niet-deelnemers krijgt steeds meer
beleidsaandacht, er wordt getracht om hen met een sluitende aanpak van werving en toeleiding
binnen de muren van een voorschoolse instelling (met VVE) te krijgen.

`Dubbelgebruik'

`Dubbelgebruik', dat wil zeggen, ouders die met hun kind gebruik maken van zowel de
kinderopvang als de peuterspeelzaal, komt op zeer kleine schaal voor. Er zijn ouders met
driejarige kinderen doe gebruik (willen) maken van zowel de kinderopvang als het
peuterspeelzaalwerk. Anders: peuterspeelzaalwerk tijdens kinderopvanguren. Een deel van de
ouders wil dat kinderen beter worden voorbereid op de basisschool, dat gaat via de
peuterspeelzaal beter, verwacht men.

Wachtlijsten

Wachtlijsten in het peuterspeelzaalwerk komen nagenoeg niet meer voor (tot enkele jaren
geleden soms wel), mede door de terugloop in het aantal aanmeldingen. In grote stadswijken
met veel doelgroepkinderen bestaat er soms een wachtlijst voor deelname aan de voorschool. In
andere wijken met een grotendeels witte bevolking is het moeilijk de spaarzame
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 50

doelgroepkinderen toch te bereiken, mede vanwege de hoge VVE-kosten per kind. Weer andere
wijken zijn aan het `verwitten' en is het moeilijker het afgesproken aantal doelgroepkinderen te
blijven bereiken. De aanwezigheid van een grote groep allochtone kinderen kan een drempel
zijn voor andere ouders.

Professionalisering in het peuterspeelzaalwerk

Professioneel niveau leidsters

Daar waar nog hulpouders/vrijwilligers in dienst zijn, wordt gewerkt aan vervanging door een
beroepskracht. Het is steeds lastiger om aan goede hulpouders/vrijwilligers te komen, de
continuïteit van de uitvoering van de peuterspeelzalen kan er soms onder lijden. Bovendien zijn
deze personen moeilijk te sturen. Dit hoeft niet per-se een beroepskracht met een SPW3-
opleiding te zijn. Zo wordt in een middelgrote gemeente in het nieuwe schooljaar 2008/2009
gestart met een helpende Welzijn op de groep, ter vervanging van de hulpouder/vrijwilliger. Dit
is een professionaliseringsslag in de goede richting, maar tegelijkertijd wordt opgemerkt dat
deze professional niet tegemoet komt aan de eisen vanuit de Wet kinderopvang. Hoewel deze
nieuwe professional te prefereren valt boven een hulpouder/vrijwilliger, ziet het
peuterspeelzaalwerk dit als gemeentelijke kortzichtigheid. Vanuit de kinderopvang is er weinig
waardering voor het werken met hulpouders/vrijwilligers in de peuterspeelzaal.

In een andere, middelgrote gemeente wordt in het komende schooljaar een nieuwe VVE-aanpak
uitgerold. Die komt erop neer dat de vaste tweede leidster op de peutergroep op MBO3-niveau
wordt vervangen door een wijkgebonden hbo-tutor. Het basisonderwijs hecht veel waarde aan
hbo-geschoold personeel, vandaar. Deze nieuwe (ambulante) wijktutor beweegt zich tussen de
peuterspeelzaal en de basisschool. Keerzijde is dat de permanente dubbele bezetting in de VVE-
groepen van de baan is.

Binnen weer een andere, grote gemeente ligt een initiatief om leidsters die met VVE werken in
een hoger salarisschaal te krijgen, CAO Welzijn, schaal 6, dat is nu schaal 5. Werken met VVE
stelt hogere eisen aan de leidsters, dus moet ook beter worden betaald, zo is de redenering. Dit
zal worden betaald uit het VVE-budget. Ook als er in de kinderopvang met VVE wordt gewerkt,
willen ze de hogere salariskosten van leidsters betalen. Het is een kwestie van tijd dat dit de
praktijk is.

Herintredende moeders

Leidsters in de peuterspeelzaal zijn gemiddeld wat ouder dan de leidsters in de kinderopvang, zo
blijkt uit interviews met verschillende actoren. Het zijn vaker herintredende moeders met
kinderen in de schoolgaande leeftijd. Werken in het peuterspeelzaalwerk is voor hen gunstig,
mede omdat de werktijden synchroon lopen met de basisschool. Een deel heeft een hbo-diploma
op zak. Een aantal leidsters stapt over naar de kinderopvang. Dit gaat in de meeste gevallen om
vrouwen die fulltime willen werken en (soms) kostverdiener zijn.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 51

Inzet ID-ers

In het verleden zijn er ID-ers in het peuterspeelzaalwerk terechtgekomen, inmiddels is deze
groep goeddeels uitgestroomd. Sporadisch zijn er nog ID-banen in het peuterspeelzaalwerk,
maar ook deze zullen komen te vervallen. Mogelijk stapt een deel over naar de kinderopvang.
Soms zet de gemeente de bekostiging ID-banen voort.

Krapte arbeidsmarkt

Over de krapte op de arbeidsmarkt voor peuterspeelzaalleidsters doen verschillende verhalen de
ronde, maar in de meeste gevallen bestaat er volgens de sleutelinformanten geen krapte. Binnen
de kinderopvang bestaat er overigens soms wel een krapte, vooral in de grote steden. Op veel
plaatsen is het tamelijk eenvoudig om goede leidsters voor de peuterspeelzalen te krijgen, deels
omdat er een terugloop is in aantallen peuters. In bepaalde gebieden is bovendien nog steeds
werkeloosheid, dus is er een potentieel dat aan de slag kan in de voorschoolse sector. Wel is het
zo dat de banen in het peuterspeelzaalwerk niet omvangrijk zijn, het gaat niet om volledige
dagen, verspreid over meerdere dagen. Voor jong personeel is dit weinig aantrekkelijk.

Als er een krapte is, dan is dit vooral waarneembaar in de wat grotere steden. Daar wordt in
hoog tempo het aantal groepen met VVE uitgebreid. Goed opgeleid personeel met VVE in hun
scholingspakket, is in dit tempo soms lastig te krijgen. Binnen de steden lijken op dit punt
echter verschillen te bestaan.

HKZ

Voorzichtig werkt het peuterspeelzaalwerk aan certificering, bijvoorbeeld in de vorm van HKZ
(Harmonisatie Kwaliteitsbeoordeling in de Zorgsector). Dit is een keurmerk voor kwaliteit en
wordt veel gebruikt in de kinderopvang. In enkele steden is al het gesubsidieerde
peuterspeelzaalwerk, inclusief voorscholen, al HKZ gecertificeerd.

Huisvesting

Beheer en verhuur gebouwen

Gebouwen waarin het peuterspeelzaalwerk is gesitueerd, zijn vaak eigendom van de gemeente.
Het peuterspeelzaalwerk huurt de ruimte van de gemeente. De huurprijzen zijn soms pittig. Om
kosten te drukken, bestaat er samenwerking met de kinderopvang, in het bijzonder de BSO.
Peuterspeelzalen verdienen hierbij aan de (door)verhuur van ruimte aan de BSO. Qua
openingstijden sluit dat goed op elkaar aan: nadat de peuterspeelzaal dicht is, begint de BSO.

Kwaliteit huisvesting

Het peuterspeelzaalwerk wil nog wel eens in (ver)oude(derde) (school)gebouwen zitten, terwijl
de kinderopvang vaker in nieuwbouw zit. Op het platteland zijn peuterspeelzalen ook wel
gevestigd in buurthuizen die voor meerdere doeleinden worden gebruikt. Zodoende voldoet de
huisvesting van de peuterspeelzaal niet altijd aan de eisen die aan kinderopvang worden gesteld.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 52

Ruimtegebrek

Het streven bij het vormen van voorscholen in de grote steden is dat ze fysiek zijn
ondergebracht bij basisscholen. Hier en daar is er echter een ruimtegebrek voor het organiseren
van koppels van VVE-peuterspeelzalen en basisscholen. Zo komt het voor dat peuterspeelzalen
in het verleden zijn ondergebracht bij een basisschool na een groei van de leerlingpopulatie, het
schoolgebouw weer moet verlaten omdat in het lokaal een nieuwe groep leerlingen moet
komen.

Financiën

Financiële positie

Hoe sterk peuterspeelzaalwerk er in financieel opzicht voor staat, is voor een deel afhankelijk
van hoe de gemeente invulling geeft en wil geven aan het peuterspeelzaalwerk. Dit hangt ook
samen met de omvang van het OAB/VVE-budget van de gemeente. Het peuterspeelzaalwerk
binnen gemeenten die geen rijksmiddelen voor het bestrijden van onderwijsachterstanden
ontvangen, staat er algemeen gesproken minder gunstig voor. Gemeenten die betrekkelijk
veel VVE-geld ontvangen, noemen de financiële positie van de VVE-peuterspeelzalen gezond.

Er vinden in verscheidene gemeenten onderhandelingen plaats over de omvang van het
subsidiebudget vanuit de gemeente voor het in standhouden en onderhouden van het lokale
peuterspeelzaalwerk. Een deel verwacht dat de budgetten omhoog gaan, een ander deel heeft
hier een hard hoofd in.

Sommige stichtingen voor peuterspeelzaalwerk beklagen zich over de opstelling van de
gemeente. Daardoor verkeert vooral het (kleine) reguliere peuterspeelzaalwerk hier en daar in
`zwaar weer', zijn er serieuze financiële problemen. De kans bestaat dat de kwaliteit van de
peuterspeelzaal met instemming van de gemeente - moet worden teruggedraaid, bijvoorbeeld
door het bezuinigen op de tweede leidster op de groep door een vrijwilliger. In een enkel geval
ligt hier een slechte bedrijfsvoering aan ten grondslag, bijvoorbeeld door het te lang handhaven
van twee betaalde leidsters op een groep. Grote instellingen met peuterspeelzaalwerk zijn beter
in staat financiële klappen op te vangen, zeggen ze zelf.

Om de kosten van het reguliere peuterspeelzaalwerk te drukken, zijn er in het recente verleden
peutergroepen opgeheven, of gaan vanaf de zomervakantie enkele peutergroepen sluiten. Ook
komt het voor dat enkele groepen op de minst drukke momenten, vooral de woensdag- en
vrijdagmiddag, gaan sluiten. Soms is het noodzakelijk om als ouder vaste combinaties van twee
dagdelen (een ochtend en een middag) af te nemen. Als ouders de vrije keuze hebben, dan
blijven vooral de stoeltjes op woensdag- en vrijdagmiddag onbezet.

Verlaging van de instapleeftijd bij de peuterspeelzalen van 2;6 of 2;3 jaar naar 2 jaar kan ook
een manier zijn om meer financiële middelen aan te boren, zo is gehoord. Door de instapleeftijd
te verlagen wordt immers een nieuwe (jongere) leeftijdsgroep aangeboord waarmee de stoeltjes
bezet kunnen worden.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 53

Ouderbijdrage: verhogen of verlagen?

Vaak betalen ouders enkel voor het gebruik van twee dagdelen per week peuterspeelzaalwerk en
zijn bij deelname aan VVE het derde en vierde dagdelen gratis, maar dat is (nog) niet overal het
geval.

Het is geen optie om de ouderbijdragen te verhogen, zo wordt door velen gezegd. Op sommige
plekken is die al hoog, voor sommige groepen ouders (beter gesitueerden) soms zelfs hoger dan
de kosten die gepaard gaan met deelname aan kinderopvang. Er zijn ouders die de hoge kosten
van de peuterspeelzaal voor lief nemen, omdat ze zo voorrang hebben op de gewilde
basisschool waarmee deze onder één dak zit.

De ouderbijdrage is voor sommige ouders een reden om hun kind niet naar de peuterspeelzaal te
brengen. Bijzondere groepen ouders, vaak van allochtone afkomst, vinden het bovendien
vreemd dat er betaald moet worden voor `spelen'. Daarom wordt voor enkele groepen ouders,
bijvoorbeeld zij die op bijstandsniveau zitten, gewerkt aan het goedkoper of zelfs gratis maken
van de peuterspeelzaal. Her en der is er overleg tussen gemeente en peuterspeelzaalwerk om de
laagste inkomensgroepen ruimer tegemoet te komen (bijv. het vragen van een kleine
symbolische bijdrage). Wanneer het echt nodig is, kan meestal vanuit de bijzondere bijstand een
bijdrage worden geleverd. Dit komt zelden voor.

In grote steden wordt langzaam maar zeker gewerkt aan een `gratis' basisvoorziening voor de
ouders en hun peuters. De ouderbijdragen voor deelname aan de voorschool zijn verlaagd en
worden soms in de toekomst nog verder verlaagd.

In bepaalde grote stadswijken hoeven ouders tegenwoordig al geen ouderbijdrage meer te
betalen voor het reguliere peuterspeelzaalwerk en de VVE-peuterspeelzalen. Voorwaarde hierbij
is dat de ouders verplicht deelnemen aan de ouderactiviteiten, zoals de spelinloop en
opvoedingsondersteunende cursussen. Ouders die niet meedoen, kunnen worden
gesanctioneerd. Zij mogen bijvoorbeeld geen vier dagdelen per week afnemen, maar twee.
Daarmee wil men ook het doelgroepbereik vergroten. Vooralsnog blijft een grotere toeloop van
nieuwe kinderen en kinderen uit de kinderopvang uit. De verwachting is dat deze
basisvoorziening in de nabije toekomst wordt uitgebreid over nog meer wijken in de stad.

VVE-subsidie voor kinderopvang

In de grote gemeenten is het steeds gebruikelijker dat een deel van het VVE-budget wordt benut
voor het verhogen van het doelgroepbereik en de kwaliteit van VVE in de kinderopvang, vooral
in die wijken waar zich veel doelgroeppeuters bevinden. Gemeenten hebben de kinderopvang
nodig om een hoog doelgroepbereik te kunnen realiseren. Hiervoor worden de VVE-
programma's door de ontwikkelaars aangepast voor toepassing in de kinderopvang.

In veel gemeenten die een aanzienlijk VVE-budget krijgen, is het (nog) niet vanzelfsprekend dat
de kinderopvang VVE-subsidie krijgt. Ondanks het feit dat er gemeenten zijn die al jaren
achtereen rijksmiddelen ontvangen om de achterstanden bij peuters te verkleinen bij het begin
van de basisschool, in combinatie met het gegeven dat er ook doelgroepkinderen in de
kinderopvang zitten, krijgt de kinderopvang soms (nog) geen gemeentelijke subsidie voor VVE.
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 54

Hier wordt op gemeentelijk niveau nog over nagedacht. Het peuterspeelzaalwerk ziet in het
verstrekken van VVE-subsidie aan de kinderopvang soms een vergroting van de concurrentie.

Door de lagere concentratie van doelgroepkinderen in de kinderopvang en de grotere spreiding,
zijn de kosten van het invoeren van VVE hoog. Voornamelijk de scholing van leidster kost veel
geld. Er is verloop onder het personeel, waardoor er snel kapitaalvernietiging kan optreden.

Geluiden over duurdere kinderopvang

Zorgen zijn er over de dreiging met betrekking tot het duurder worden van de kinderopvang. Dit
kan betekenen dat er minder vrouwen zullen gaan, of blijven werken. Tegelijk kan dit
(opnieuw) een verschuiving betekenen in kindstromen naar de kinderopvang en het
peuterspeelzaalwerk. Dit kan vervolgens de terugloop van het aantal peuters in vooral het
reguliere peuterspeelzaal doen afvlakken. Of de vraag naar informele kinderopvang via
oma's/opa's, buren en vrienden zal gaan toenemen.

Ouders

Tevredenheid ouders over de kwaliteit van het (educatief) aanbod van het peuterspeelzaalwerk
Voor zover er gegevens over bekend zijn, zijn ouders over het algemeen te spreken over de
kwaliteit van het aanbod van de peuterspeelzalen. Dit blijkt onder meer uit
tevredenheidsonderzoek dat een deel van de peuterspeelzalen geregeld uitvoert. De terugloop in
het peuterspeelzaalwerk heeft niets te maken met ontevredenheid van de ouders, zo wordt zowel
door sleutelinformanten van het peuterspeelzaalwerk als de kinderopvang gezegd.

Wensen en behoeften ouders

Een groep ouders ziet graag dat de openingstijden van peuterspeelzaal worden verruimd. Het
gebruik maken van de peuterspeelzaal is lastig te combineren met een betaalde baan. De
beperkte openingstijden zijn een hinderpaal. Ook voor het kunnen lunchen op de
peuterspeelzaal tussen de middag bestaat belangstelling.

Keuzegedrag

Het keuzegedrag van ouders bij de bepaling of hun kind naar kinderopvang of
peuterspeelzaalwerk gaat, wordt bepaald door een weging van een aantal verschillende factoren.
De belangrijkste factoren zijn:

· werksituatie,

· nabijheid,

· prijs,

· sociaal milieu (kom ik daar gelijkgestemde ouders tegen?),

· bekendheid van de instelling (o.a. mond-op-mond-reclame, in vroegere jaren zelf
deelgenomen als kind).

Daarbij is het zo, dat er in kleine gemeenten, op het platteland, minder valt te kiezen. Vaak is er
enkel een peuterspeelzaal met beperkte openingstijden, de kinderopvang zit in de groter dorpen,
in de meer verstedelijkte gebieden.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 55

Segregatie

Er is sprake van segregatie binnen het lokale peuterspeelzaalwerk (`witte' en zwarte'
peuterspeelzalen) en tussen het peuterspeelzaalwerk (`zwarte peuterspeelzalen') en de
kinderopvang (`witte kinderopvang'), maar lang niet overal. In kleinere gemeenten zijn amper
kinderen van allochtone ouders woonachtig. Tussen de verschillende typen voorzieningen
bestaat hier dan ook geen segregatie langs etnische lijnen. Soms biedt al het
peuterspeelzaalwerk VVE aan, met als gevolg dat er tussen de peuterspeelzalen geen segregatie
in doelgroepen is.

Vrijwel overal waar dit wel wordt geconstateerd, wordt eraan gewerkt om dit om te buigen naar
meer gemengde groepen. Het breed gedragen ideaal is dat de peuterspeelzaal een afspiegeling
vormt van de wijkbevolking. De oplossingen daarbij lopen uiteen, het komt voor dat:

· de voorscholen in de achterstandswijken en de gemengde wijken dezelfde
(aantrekkelijke) faciliteiten krijgen,

· de voorscholen een verschillend aanbod krijgen, al naar gelang de wensen en behoeften
van ouders (vier, drie of twee dagdelen per week),

· alle peuterspeelzalen binnen een gemeente/stichting met VVE (gaan) werken (dus geen
onderscheid tussen reguliere en VVE-peuterspeelzalen),

· de kindaanmeldingen centraal worden geregeld (kunnen sturen van kindstromen).

Arbeidsparticipatie allochtone ouders

Omdat vooral veel allochtone moeders vooralsnog niet werken, zijn ze met hun kinderen
automatisch aangewezen op een VVE-peuterspeelzaal. Deze ouders komen niet in aanmerking
voor een tegemoetkoming in de kosten voor de kinderopvang. Toch valt te beluisteren dat er
ook steeds meer allochtone moeders een part time baan hebben.

Vergroten ouderbetrokkenheid

Waar sprake is van een uitbreiding van het aantal VVE-peuterspeelzalen, wordt vaak ook
stelselmatig gewerkt aan het vergroten van de ouderbetrokkenheid, via informatieve
bijeenkomsten en cursussen in het kader van opvoedingsondersteuning. In voorscholen zijn
soms `ouderkamers' aanwezig waar ouders onder het genot van een kopje koffie met elkaar
kunnen praten, in contact kunnen treden, bijvoorbeeld over opvoedingszaken.

Trends in het peuterspeelzaalwerk

Dit zijn de belangrijkste trends die door de sleutelinformanten worden opgemerkt.

Trend 1. Terugloop van aanmeldingen (regulier) peuterspeelzaalwerk
Over het algemeen wordt een terugloop van het aantal peuters in het peuterspeelzaalwerk
waargenomen. Meerdere actoren maken dit kenbaar. Volgens één van de landelijke organisaties
is er niet zozeer sprake van een (tussentijdse) overstap van peuterspeelzaal naar
kinderdagverblijf, veeleer is er sprake van een andere keuze op het moment dat ouders opvang
nodig hebben. Dat is vaak al vanaf de babyleeftijd. Als het kind de peuterleeftijd heeft bereikt,
maken ze waarschijnlijk niet meer de overstap naar de peuterspeelzaal.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 56

Deze tendens is overigens al een paar jaar gaande. De bezettingsgraad is dalend, het aantal `lege
stoeltjes' neemt toe. De terugloop verschilt per gemeente en per aanbieder van
peuterspeelzaalwerk, zo wordt gezegd. De terugloop van het aantal peuters is vooral
waarneembaar in het reguliere peuterspeelzaalwerk. Door deze terugloop bezinnen meerdere
gemeenten zich op de vraag voor wie ze nog peuterspeelzaalwerk moeten aanbieden.

De oorzaken die hieraan ten grond liggen, zijn volgens de actoren divers. In de eerste plaats
wordt opgemerkt dat vooral het reguliere peuterspeelzaalwerk te maken heeft met een
combinatie van twee factoren: de kinderopvang is goedkoper geworden en er zijn steeds meer
werkende moeders. Vooral in het reguliere peuterspeelzaalwerk zitten relatief veel peuters van
ouders die beiden werken (en dus in aanmerking komen voor een kinderopvangtoeslag). Deze
groep lijkt veel op de groep ouders die gebruik maakt van de kinderopvang. Voor werkende
ouders is het, met het gebruik maken van de kinderopvang voor hun kinderen, eenvoudiger om
zorg en arbeid te combineren. Volgens de kinderopvangsector speelt op de achtergrond mee dat
de kinderopvang door ouders meer en meer geaccepteerd wordt en dat de kosten van deelname
aan de peuterspeelzalen soms hoog zijn ten opzicht van deelname aan de kinderopvang. Dat
laatste vindt het peuterspeelzaalwerk zelf soms ook.
Dit alles betekent dat het vooral het reguliere peuterspeelzaalwerk kinderen `kwijtraakt' aan de
kinderopvang. De reguliere peuterspeelzaal en kinderopvang zijn zo beschouwd min of meer
`communicerende vaten'.

In de tweede plaats wordt ook een (lokale) `geboortedip' als oorzaak aangewezen. Sommige
gemeenten hebben naar eigen zeggen te kampen met een `ontgroening' (minder geboortes) dan
wel `vergrijzing' (meer ouderen) onder hun inwoners. Dat zien de peuterspeelzalen terug bij het
aantal kindaanmeldingen.

Binnen enkele gemeenten wordt erkend dat niet al het nu bestaande lokale peuterspeelzaalwerk
in tact kan blijven. Een deel gaat komend jaar zeker sluiten, een ander deel gaan op middellange
termijn waarschijnlijk sluiten. Het gaat hier vooral om het aanbieden van minder groepen
binnen een instelling voor peuterspeelzaalwerk. Tegelijkertijd is een deel van het
peuterspeelzaalwerk zich aan het hergroeperen. Naast een daling van het aantal
kindaanmeldingen, zijn subsidievoorwaarden, geëxpliciteerd in een gemeentelijke verordening,
ook debet aan het krimpen van het peuterspeelzaalwerk.
Hoewel er sprake is van een algemene terugloop, behoudt de reguliere peuterspeelzaal haar
bestaansrecht. Slechts een enkeling ziet de maatschappelijke rol voor het reguliere
peuterspeelzaalwerk als uitgespeeld.

Elders is vooralsnog geen sprake van een terugloop van het aantal kinderen in het
peuterspeelzaalwerk is, maar dit wordt in de nabije toekomst wel verwacht. Soms verwacht men
zelfs een stijging van het aantal aanmeldingen: er worden veel nieuwe huizen in de gemeente
gebouwd, er komt een VINEX-wijk.

Er is ook sprake van nieuwe aanwas van peuters in de VVE-peuterspeelzalen/ voorscholen.
Doordat gemeenten in toenemende mate gerichte acties opzetten om de deelname aan VVE te
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 57

bevorderen (via o.m. voorlichting van ouders, huisbezoek, inschakelen van consultatiebureau bij
werving en toeleiding), komen er nieuwe kinderen binnen, die anders niet zouden deelnemen
aan een voorschoolse voorziening. Een groot deel van de doelgroep is overigens al `binnen', de
laatste aantallen zijn moeilijker over te halen om deel te nemen, zoveel is duidelijk.

Op een enkele plek is de kinderopvang weliswaar gegroeid, maar niet ten koste van de reguliere
peuterspeelzalen. Dit komt omdat deze ouders van het `grijze circuit' van informele opvang zijn
overgestapt naar formele kinderopvang.

Trend 2. Overhevelen/omzetten van peuterspeelzaalwerk naar kinderopvang
In voorgaande jaren zijn op verschillende plaatsen de mogelijkheden verkend om het
peuterspeelzaalwerk openbaar aan te besteden. Daarbij is in sommige gevallen gekozen voor het
onderwijs, omdat er tussen de kinderopvang en het peuterspeelzaalwerk een te groot verschil
van inzicht bestond en men elkaar bovendien als concurrent zag. Op andere plaatsen wordt dit,
in afwachting op de kabinetsplannen met betrekking tot de harmonisatie, nog verkend. Als de
harmonisatie doorzet, verwachten enkele sleutelinformanten dat het peuterspeelzaalwerk zich
richting kinderopvang zou kunnen gaan bewegen, hoewel het peuterspeelzaalwerk op
onderdelen meer verwant is met het onderwijs, met name op educatief gebied. Niet al het
peuterspeelzaalwerk is voorstander van de overname door kinderopvang, dan wel fusie met
kinderopvang. Het belangrijkste bezwaar is het verlies van de eigen identiteit.

Een andere ontwikkeling is dat sommige kinderopvanginstellingen (delen van het gemeentelijk)
peuterspeelzaalwerk zijn gaan aanbieden, alvast vooruitlopend op de harmonisatie van het
voorschoolse stelsel. Dit is vaak op verzoek van de gemeente of een welzijnsinstelling geregeld.
Een aantal sleutelinformanten signaleert dat de kinderopvang de laatste tijd meer interesse toont
voor het aanbieden van peuterspeelzaalwerk. De indruk bestaat bij enkelen dat dit zich
hoofdzakelijk beperkt tot de gebieden waar relatief veel ouders en kinderen wonen, want daar is
een `grote vraag/markt'.

Op uiteenlopende plaatsen zijn (delen van) het peuterspeelzaalwerk al overgenomen door
kinderopvangorganisaties, al voor de invoering van de Wet kinderopvang. Peuterspeelzalen
kunnen interessant zijn voor kinderopvangorganisaties, omdat ze een goede status hebben onder
de ouders. Ze kunnen werken als een soort visitekaartje of `kroonjuweel', aldus enkele
kinderopvangorganisaties.

Indien kinderopvangorganisaties (delen van het) peuterspeelzaalwerk aanbieden, wordt bij
herhaling gezegd dat het aanbrengen van een juridische scheiding gewenst is, omdat zo het
gemeentelijk subsidiegeld behouden blijft voor investeringen in de peuterspeelzalen.

Verder vinden er op dit moment onderhandelingen plaats over fusies tussen peuterspeelzaalwerk
en kinderopvang. Soms wil de gemeente dat de verscheidene aanbieders van het
peuterspeelzaalwerk onder één koepel gaan vallen. De betrokken stichtingen zien soms meer
heil in het samenwerken en op termijn opgaan met de kinderopvang, ze willen geen (vergrote)
concurrentie met de kinderopvang. Het samengaan met de kinderopvang gaat gepaard met een
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 58

professionalisering van het bestuur en een steviger financiële positie, zo wordt gemotiveerd.
Afhankelijkheid van de gemeente brengt dit in veel gevallen onzekerheid over de financiering
en kwaliteitseisen teweeg. Eenmaal onder de Wet kinderopvang is er sprake van financiële
steun van rijkswege en landelijke kwaliteitseisen. Dat geeft stabiliteit.

Kinderopvangorganisaties die ook peuterspeelzaalwerk aanbieden, werken er aan de
peuterspeelzalen `Wet kinderopvang proof' te maken. Dat is geen gemakkelijk opgave, in de
wetenschap dat er verschillende regimes bestaan voor wet- en regelgeving, financiën en
kwaliteit. Ook het verschil in CAO's is lastig.

Zonder sturende hand, wil een enkele gemeente dat het peuterspeelzaalwerk gaat fuseren met de
kinderopvang, teneinde een harmonisatie van onderop een kans te geven. Het initiatief daartoe
legt de gemeente neer bij de lokale kinderopvang, dat al samen met het peuterspeelzaalwerk
onder één stichting ressorteert. Een landelijke organisatie merkt op dat de voorgestelde
bezuiniging in de kinderopvangsector mogelijkerwijs de overname van het peuterspeelzaalwerk
door de kinderopvang kan remmen.

Vrij algemeen gezegd, is er op het platteland weinig animo onder de kinderopvangorganisaties
om (delen van) het peuterspeelzaalwerk over te nemen van de gemeente of een
welzijnsinstelling. In kleine dorpskernen zijn er soms simpelweg te weinig kinderen om
rendabele kinderopvang te draaien. Wel steekt soms zeer flexibel opererende kinderopvang op
kleine schaal op het platteland de kop op, die een deel van de kinderen aan zich bindt.

Een andere verwachting is dat een deel van het peuterspeelzaalwerk zich geleidelijk laat
ombouwen naar (halve) dagopvang, ook wel `verlengde peuterspeelzalen' genoemd. Binnen
meerdere gemeenten hebben op dit punt verkenningen plaats gevonden, of vinden op dit
moment verkenningen plaats. In de praktijk betekent dit dat de peuterspeelzaal een (half) uurtje
eerder opengaat, zodat de werkende ouders hun kinderen al vroeg kunnen brengen. Na sluiting
neemt de kinderopvang de kinderen over.

Ouders kunnen in dit geval kiezen uit een aanbod van verschillend samengestelde
arrangementen. Een (opvang)arrangement varieert naar tijd (aantal dagdelen, omvang van een
dagdeel) en type opvang (zorg, opvang en/of ontwikkelingsstimulering), al naar gelang de
wensen en behoeften van ouders. De keuzevrijheid van de ouders wordt hiermee vergroot. Er
wordt overwogen om deze nieuwe arrangementen deels of geheel onder de Wet kinderopvang te
brengen. Onder ouders lijkt hiervoor draagvlak te zijn, omdat ze dan beter worden bediend in
hun wensen en behoeften.

Als voorbeeld schetsen we hier de concrete activiteiten van een instelling voor
peuterspeelzaalwerk die initiatieven neemt om peuterspeelzaalwerk en kinderopvang te
integreren. De gemeente waarin deze instelling actief is, heeft aangegeven het
peuterspeelzaalwerk zoveel mogelijk te willen onderbrengen bij de Wet kinderopvang
(`omlabeling' van peuterspeelzaalwerk in kinderopvang). Op dit moment is de instelling bezig
met het oprichten van stichting, waarbinnen zogeheten `peuterarrangementen' kunnen worden
aangeboden. Binnen dit arrangement is er sprake van verruimde openingstijden (eventueel met
eten) en mogelijkheid tot afnemen van meer dagdelen. Er wordt nagedacht over het invoeren
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 59

van een systeem met vouchers voor ouders van doelgroepkinderen: die ouders hebben dan een
abonnement om gebruik te maken van een VVE-aanpak. Door het onderbrengen in een aparte
stichting kan de financiering gescheiden blijven van het reguliere peuterspeelzaalwerk en
kunnen ouders met een kinderopvangtoeslag er gebruik van maken. Voor de langere termijn ziet
de zelfstandige stichting ook mogelijkheden voor het aanbieden van naschoolse opvang voor
kinderen van 4 tot 6 jaar. Verder heeft deze stichting voor peuterspeelzaalwerk een
intentieverklaring getekend met de grootste aanbieder van kinderopvang in de gemeente. Hierin
is het gezamenlijk gebruik van accommodaties en gezamenlijke scholing overeengekomen.

Trend 3a. Samenwerking van peuterspeelzalen onderling
In het afgelopen decennium heeft zich in het peuterspeelzaalwerk een schaalvergroting
voorgedaan. Veelal op initiatief van gemeenten zijn verschillende aanbieders van
peuterspeelzaalwerk uitgenodigd om samen te gaan tot één grote stichting. Verscheidene
gemeenten geven te kennen dat ze al het peuterspeelzaalwerk in één hand willen hebben. Niet
overal is dat al gelukt, de schaalvergroting wordt in sommige delen van het land nog steeds
voortgezet.

Met wisselend succes wordt er al samengewerkt tussen instellingen voor peuterspeelzaalwerk.
De krachtenbundeling wordt mede geïnspireerd door het vergroten van de bestuurlijke
slagvaardigheid en het aanbrengen van meer efficiëntie in de bedrijfsvoering van het
peuterspeelzaalwerk. Het vinden van goede bestuurders voor het peuterspeelzaalwerk wordt
steeds lastiger. Bestuurders doen dit werk vaak op vrijwillige basis, terwijl de
verantwoordelijkheden rond financiën en werkgeverschap vrij groot zijn. Daar komt bij dat
bestuurders doorgaans vrij kort blijven, soms zolang hun eigen kinderen op de peuterspeelzaal
zitten (doorgaans anderhalf jaar). Dit geeft continuïteitsproblemen. Om de overhead-kosten te
drukken wordt geprobeerd alle kindaanmeldingen en de financiën centraal te regelen
(`centralisatie'), onder te brengen bij één organisatie.

De schaalvergroting van (al of delen van) het lokale peuterspeelzaalwerk kan een discussie
opleveren over hoe er om wordt gegaan met het aanwezige peuterspeelzaalwerk met
verschillende ambitieniveaus. Wordt het hoogste ambitieniveau richtinggevend? Met het
omhoog brengen van het ambitieniveau is veel geld gemoeid: kleine peutergroepen, twee
leidsters op een groep en scholing. Vraag hierbij is of de lokale politiek dat er voor over heeft.
Er zijn gevallen bekend waarin wordt gesproken over differentiatie van bekostiging op basis van
het ambitieniveau dat de individuele peuterspeelzaal nastreeft.

Het komt voor dat het (kleine) reguliere peuterspeelzaalwerk geen aansluiting wil bij een grote,
reeds gefuseerde organisatie. Soms zoeken ze de aansluiting bij een kinderopvangorganisatie,
alvast vooruitlopend op de harmonisatie binnen het voorschoolse stelsel.

Trend 3b. Samenwerking van peuterspeelzaalwerk met kinderopvang
Op de werkvloer wordt er in pilotvorm zo nu een dan al intensief samengewerkt tussen
peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. Hier en daar beperkt de samenwerking zich tussen het
gezamenlijk gebruik maken van het speelgoed en het samen spelen op het plein, maar binnen
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 60

enkele gemeenten is het peuterspeelzaalwerk en kinderopvang al heel actief op dit punt. Enkele
voorbeelden ter illustratie.

In één van de grootste steden van ons land ondersteunt de gemeente pilots op het gebied van
harmonisatie van de kinderopvang en peuterspeelzaalwerk. Het aantal pilots wordt mogelijk
binnenkort uitgebreid. Als een kinderdagverblijf met een peuterspeelzaal in één gebouw zitten,
is dit een goede voorwaarde voor een dergelijk initiatief.

Op een peuterspeelzaallocatie met VVE, in een betrekkelijk zwarte wijk, staat een
kinderdagverblijf met relatief veel allochtone kinderen. Voor deze kinderopvang is er vooral
veel vraag voor de ochtend. Dat is omdat een deel van de ouders op (inburgerings)cursus is.
's Middags is er minder vraag naar de kinderopvang (er mag daar een halve dag worden
afgenomen). Het kinderdagverblijf heeft met de peuterspeelzaal afgesproken dat de kinderen die
alleen 's ochtends opvang nodig hebben, naar de peuterspeelzaal gaan. De voordelen daarvan
zijn dat het kinderdagverblijf haar bezetting voor hele dagopvang kan vergroten en dat de
allochtone peuters een VVE-programma kunnen volgen op de peuterspeelzaal.

Op een andere peuterspeelzaallocatie, die met een kinderdagverblijf onder één dak zit in een
overwegend witte wijk, is sprake van onderbezetting. Daarom wordt de peutergroep gemengd
met een kinderopvanggroep. Door verschillende leidster/kind-ratio's moet er een leidster van
het kinderdagverblijf mee. De leidsters worden als het ware `uitgewisseld'.

Binnen weer een andere organisatie wordt er geëxperimenteerd met combinatiegroepen van
peuterspeelzaal en kinderdagverblijf. Daar draaien de driejarige peuters van het
kinderdagverblijf mee op de peuterspeelzaal, want het educatieve aanbod van de peuterspeelzaal
is voor hen leuker.

Trend 3c. Samenwerking van peuterspeelzaalwerk met basisonderwijs
Tussen de peuterspeelzaal en de basisschool bestaat vaak al een lange traditie van
samenwerking, maar deze heeft de laatste jaren een intensivering gekregen, mede onder invloed
van het VVE-beleid. Een intensivering van de samenwerking met basisscholen vindt ook zijn
uitdrukking in het gebruik maken van `warme overdracht' en overdrachtdossiers van kinderen
die de overstap maken van de peuterspeelzaal naar de basisschool. Samenwerking met
peuterspeelzalen kan interessant zijn voor basisscholen in verband met het veilig stellen van de
instroom. De banden tussen peuterspeelzalen en basisscholen zullen in de toekomst alleen maar
sterker worden, zo valt te verwachten.

Het peuterspeelzaalwerk en de kinderopvang gaan samen ook steeds vaker op gaan in een
schoolgebouw. In sommige gemeenten zit al meer dan de helft van al het peuterspeelzaalwerk
bij een school in het gebouw. Vooral in de aandachtwijken is de brede school een belangrijke
ontwikkeling. Sommige gemeenten hebben al een lange traditie opgebouwd als het gaat om het
inpandig maken van peuterspeelzalen en basisscholen. Als er nieuwbouw wordt gepleegd, komt
de brede school/multifunctionele accommodatie in beeld. In oudbouw is het lastig om de
kinderopvang, de peuterspeelzaal en de basisschool onder één dak te krijgen.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 61

Ouders vinden het vrijwel altijd prettig als de peuterspeelzaal in of bij de basisschool zit, zeker
wanneer ouders meerdere kinderen in diverse leeftijdgroepen hebben, onder wie schoolgaande
kinderen.

Door ontwikkeling van de brede school kan het peuterspeelzaalwerk en ook kinderopvang
versplinterd raken. Elke brede school wil eigen voorschoolse voorzieningen. Bestaande
voorschoolse instellingen worden dan in sommige gevallen opgeknipt. Zowel voor de
peuterspeelzalen als kinderdagverblijven is dat niet altijd aantrekkelijk. De situatie doet zich
daarbij voor dat veel kinderdagverblijven enkel verticale groepen aanbieden, met een deel
peuters. Dit bemoeilijkt het aanbieden van VVE, dat in horizontale groepen (2-4 jaar)
eenvoudiger te organiseren is.

Andere trends

Naast de belangrijkste trends die hierboven zijn genoemd, worden er ook nog andere trends in
en rondom het peuterspeelzaalwerk gesignaleerd.

Ombouwen van reguliere peuterspeelzaal naar VVE-peuterspeelzaal/voorschool
Door de jaren heen is een groot deel van al het peuterspeelzaalwerk uitgerust met VVE en/of
omgebouwd tot voorscholen. Deze ontwikkeling gaat in een onverminderd tempo door, totdat
(bijna) alle peuterspeelzalen met VVE werken. Verwacht wordt dat in een periode van twee tot
vijf jaar duidelijk meer regulier peuterspeelzaalwerk wordt omgebouwd tot VVE-
peuterspeelzalen. Dit is overeenkomstig de kabinetsdoelstellingen.

Ook in de wijken waar zich naar verhouding minder doelgroepkinderen bevinden, worden
VVE-activiteiten gestart. Er wordt uitgedragen dat VVE goed is voor alle kinderen, ouders en
leidsters. Uitbreiding van de ouderactiviteiten staat eveneens hoog op de agenda. Dit betekent
onder meer dat het aanbod van het peuterspeelzaalwerk van twee naar vier dagdelen wordt
uitgebreid, in lijn met de landelijke eisen in 2011. Er is twijfel of alle ouders wel willen dat hun
kinderen vier dagdelen naar een VVE-peuterspeelzaal gaan. Variatie met betrekking tot
intensiteit van het gebruik (aantal dagdelen) van het voorschools aanbod wordt gewenst.

Als deze ontwikkeling zich krachtig doorzet, dan ontstaat er minder diversiteit in het
voorschoolse aanbod en dus minder keuzevrijheid voor ouders. Op wat langere termijn kan
volgens een landelijke belangenorganisatie een tweedeling op de loer liggen: aan de ene zijde
VVE-peuterspeelzalen en aan de andere zijde kinderopvang.

Professionalisering

In de afgelopen jaren is een ware professionaliseringsgolf door het peuterspeelzaalwerk in
Nederland gegaan. In het algemeen is de afgelopen tijd stevig ingezet op het verhogen van het
ambitieniveau. Bovendien zijn op grote schaal leidsters geschoold in een VVE-programma, in
dat deel van het peuterspeelzaalwerk dat met VVE is gaan werken. Deze professionalisering
gaat onverminderd door. Het streven naar een hoger ambitieniveau van het peuterspeelzaalwerk
en de VVE-scholing van leidsters staat onophoudelijk hoog op de ontwikkelagenda. Over het
Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 62

algemeen is er daardoor veel waardering ontstaan voor de pedagogische kwaliteit van het
peuterspeelzaalwerk, bij verschillende actoren.

Interesse kinderopvang voor VVE

Een trend die niet onbesproken mag blijven, is dat de kinderopvang een steeds grotere interesse
heeft in elementen van de peuterspeelzaal en VVE. Ontwikkelingsstimulering wordt steeds
meer geïntegreerd en geïmplementeerd in de kinderopvang. De kinderopvang ziet de
meerwaarde in van VVE, het methodisch werken. Ze kan hiermee het aanbod van de
kinderopvang educatiever, ontwikkelingsrijker maken. In veel gevallen is daar een duidelijke
behoefte aan, want er komen ook in de kinderopvang (steeds meer) doelgroepkinderen voor.

Een kinderopvangorganisatie die enkele locaties in achterstandswijken heeft van een
middelgrote stad, merkt op dat het realiseren van kinderopvang in achterstandswijken moeilijk
werken is en er minder valt te verdienen. Desondanks ziet deze kinderopvangorganisatie een
missie voor zichzelf met betrekking tot achterstandsbestrijding, waaronder het aanbieden van
VVE.

De consequentie van de groeiende belangstelling van de kinderopvang voor het methodisch
werken en VVE is dat het aanbod van de kinderopvang en het peuterspeelzaalwerk op termijn
naar elkaar toegroeien.

Verbreding van zorg in peuterspeelzalen

Een te verwachten volgende stap in het verdergaande professionaliseringsproces van het
peuterspeelzaalwerk is het actief worden van zorgadviesteams (ZAT's of VAT's, voorschoolse
adviesteams) of andere zorgverbredingsvormen op peuterspeelzalen. Dit gebeurt nu nog maar
op heel kleine schaal en dan vooral in de wat grotere steden. Zo zijn er in een grote stad
zorgconsulenten actief op voorscholen die de leidsters ondersteunen. Dat is iemand die
contacten legt en onderhoudt met aanpalende organisaties voor maatschappelijk werk en
consultatiebureaus. Deze consulent is er in de praktijk ook voor ouders van kinderen die extra
zorg nodig hebben. Structurele samenwerking met JGZ lijkt ook steeds gebruikelijker te
worden.

Harmonisatie

Over de rol van de gemeente bij de ontwikkelingen in en rondom de peuterspeelzalen wordt
verschillend gedacht. Dit lijkt sterk lokaal bepaald. Zo zijn er actoren die de gemeente verwijten
dat deze geen regierol opeist om meer lijn te brengen in het voorschoolse stelsel, te veel een
afwachtende houding aanneemt, niet vooruitdenkt en geen heel meer ziet in de peuterspeelzaal
en derhalve `maar uitlevert' aan de kinderopvang. Anderen zeggen juist dat de gemeente haar
regierol goed uitoefent. Ze volgt een duidelijke lijn, neemt initiatief en staat open voor
initiatieven uit het werkveld. De gemeente neemt de proceskosten voor haar rekening die
worden gemaakt in de verkenningen rondom de harmonisatie.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 63

Er wordt door verschillende actoren duidelijkheid gewenst in de operatie harmonisatie van wet-
en regelgeving en financiën van het peuterspeelzaalwerk, kinderopvang en VVE15. Door de
aankondiging is er onrust in het veld. De betrokken partijen weten niet goed waar ze aan toe
zijn. Daardoor wordt er soms afwachtend gereageerd op de plannen voor harmonisatie. Van de
centrale overheid worden fundamentele keuzen verwacht. Soms wordt de gemeente verweten
dat ze geen regisserende rol opeisen. Het veld is terughoudend in het formuleren en doorvoeren
van beleidsacties. Toekomstbestendig beleid voor het peuterspeelzaalwerk is lastig te
formuleren in de context van de aankondiging van hogere kosten voor ouders bij gebruik van de
kinderopvang en de onduidelijkheid over de wijze waarop en het tempo waarin de harmonisatie
gestalte zal worden gegeven. Meer interactie met het werkveld wordt wenselijk bevonden. Het
gevaar bestaat anders dat er onwerkbare regelingen komen. Vertrouwen in de kracht van het
veld op prijs gesteld.

Toekomst: naar geïntegreerde voorzieningen?

Verscheidene actoren voeren een pleidooi voor (meer) geïntegreerde voorzieningen als
toekomstideaal. In de kern gaat het om twee soorten voorzieningen, die overigens ook materieel
en inhoudelijk in elkaar geschoven kunnen worden.

Kindercentrum 0 tot 4 jaar

Door verschillende actoren wordt gepleit voor de vorming van kindcentra (in allerlei
praktijkvarianten) die toegankelijk is voor alle 0 tot 4 jarigen. Meer eenvormigheid in het
voorschoolse stelsel wordt toegejuicht. Buitenlandse voorbeelden, vooral die in Scandinavië,
strekken tot voorbeeld.

Geïntegreerde basisvoorziening 0 tot 12 jaar

Aan de andere kant wordt een gratis geïntegreerde basisvoorziening voor 0-12 als ideaal gezien.
De brede school is hiervoor en goed concept. Hierin is plaats voor kinderopvang,
peuterspeelzaalwerk, dagarrangementen en basisonderwijs, voor kinderen met een achterstand
zijn er programma's op maat. Deze voorziening staat onder één centrale leiding met een
geïntegreerd doorlopend pedagogisch-didactisch beleidsplan. Er zijn meerdere gemeenten
waarbinnen deze ontwikkelingsweg wordt gevolgd. Daarbij wordt het peuterspeelzaalwerk en
de kinderopvang binnen een concept van educatie/onderwijs van 0-12 gebracht. Binnen dit
concept wordt ook gewerkt aan extra voorzieningen en activiteiten in het kader van de BSO,
kunst, cultuur en sport, bibliotheek en JGZ. Daarmee is ook het gemak van de ouders gediend.

15 Een deel van de sleutelinformanten is geïnterviewd vóór de brief van het ministerie van OCW
van 23 mei 2008 over dit onderwerp.

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 64

Colofon

Titel: Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk
Auteurs: IJsbrand Jepma en Anne Luc van der Vegt (Sardes)
en Boukje Cuelenaere, Johan Siegert en Vincent Thio (ECORYS)
Project: Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk; Sardesprojectnummer TR0689
Opdrachtgever: Ministerie van OCW, directie Kinderopvang
Datum: februari 2009

Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk 65

dinsdag 17 maart 2009