Rijksuniversiteit Groningen

'Daarom dan dus'. Kleine woorden, grote effecten

Datum: 24 februari 2009

Oratie: mw.prof.dr. G.C. Wakker, 16.15 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen

Titel: 'Daarom dan dus'. Kleine woorden, grote effecten

Leeropdracht: Oudgriekse taalkunde

Faculteit: Letteren

Oudgriekse teksten zijn geraffineerd geschreven, zo betoogt Gerry Wakker in haar rede ter gelegenheid van de aanvaarding van het ambt als hoogleraar Oudgriekse Taalkunde. Zij laat zien hoe bestudering van Griekse teksten vanuit functioneel(-cognitief) perspectief het mogelijk maakt díe verschijnselen te beschrijven, die in een strikt zinsgebonden benadering niet verklaard kunnen worden. Taal wordt daarbij primair gezien als middel om te communiceren en teksten worden niet losstaand, maar binnen hun communicatieve situatie bestudeerd.

Ter illustratie beschrijft Wakker enkele taalelementen die tekstverbanden signaleren (`cohesieve middelen'). Vaak wordt gesteld dat elke zin in het Grieks met de voorafgaande verbonden wordt, meestal door `dé' (`en', `maar'). Naast `dé' leggen echter ook andere zogenaamde partikels zinsverbanden (`oûn', `toínun', `ára', etc.), maar soms ontbreekt juist elke expliciete zinsverbinding (een verschijnsel dat asyndeton heet). Wakker laat zien dat in het Grieks een spreker heel bewust kiest tussen deze verschillende verbindingswoorden: ze hebben allemaal een eigen betekenis. In sommige contexten lijkt het verschil geminimaliseerd, maar toch kiest een spreker bewust op basis van de betekenis van het partikel en het communicatieve doel dat hij met zijn taaluiting heeft. Zo wordt door de redenaar Lysias `oûn' gebruikt om de overgang naar een volgend, uit het voorafgaand voortvloeiend punt aan te duiden, terwijl `toínun' ook een overgang markeert, maar dan naar een volgend punt dat voor de spreker cruciaal is, maar wellicht onverwacht voor de geadresseerde. Bij het vertalen van Griekse teksten gaan deze verfijnde betekenissen helaas vaak verloren. Zo worden zowel `oûn' als `toínun' vaak vertaald met `dus'. Asyndetische aansluitingen blijken vooral gebruikt als de verbinding duidelijk is, of om aan te geven dat er iets nieuws begint (waarbij het niet nodig is een relatie met het voorafgaande te leggen). Bestudering van Oudgriekse teksten leert ons zo veel, niet alleen over het Grieks, maar ook over talen in het algemeen, over taalstructuren, taalsystemen en effectief (en overtuigend) taalgebruik.