Internationale Leefomgevingsagenda 2009
Voorwoord
De Internationale Leefomgevingsagenda geeft een samenhangend overzicht van de mondiale en
Europese beleidsontwikkelingen op het gebied van de leefomgeving, zoals die zich naar
verwachting in 2009 zullen voordoen en voorzover deze voor Nederland van belang zijn. De
hierin beschreven inzet is elders uitgewerkt.
dr. Jacqueline Cramer drs. M.J.M. Verhagen
Minister van VROM Minister van Buitenlandse Zaken
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 3
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 4
Inhoud
Hoofdstuk 1 Doel, opzet, ontwikkelingen in Europa en mondiaal, strategische verkenning................. 8
A Doel en opzet............................................................................................................................................. 8
1.1.Doel en reikwijdte van de ILA.............................................................................................................. 8
1.2.Context.................................................................................................................................................. 8
B Hoogtepunten in het internationale leefomgevingsbeleid op verschillende schaalniveaus............... 10
1.3. Mondiaal ........................................................................................................................................... 10
1.4. Nederland in Europa......................................................................................................................... 11
1.5 Nederland als bilaterale partner........................................................................................................ 12
1.6. Kennisinbreng vanuit Nederland in internationale beleidsvormende processen............................... 12
Hoofdstuk 2 Klimaat en Energie............................................................................................................... 14
2.1. EU Klimaat- en energiebeleid........................................................................................................... 14
2.1.1. Emissiehandelssysteem (ETS)................................................................................................... 15
2.1.2. Inspanningsverdeling................................................................................................................. 15
2.1.3. CO2-opslag (CCS)...................................................................................................................... 15
2.1.4. Hernieuwbare energie................................................................................................................ 16
2.1.5. Klimaatadaptatie........................................................................................................................ 17
2.2. Transportemissies.............................................................................................................................. 17
2.2.1. Uitstoot broeikasgassen door voertuigen ................................................................................... 17
2.2.2. Uitstoot broeikasgassen door de luchtvaart................................................................................ 18
2.2.3. Uitstoot broeikasgassen zeescheepvaart..................................................................................... 18
2.3. Klimaat en bouw................................................................................................................................ 19
2.4. Mondiaal klimaatbeleid, post-Kyoto ................................................................................................. 19
2.5. Clean Development Mechanism (CDM) en Joint Implementation (JI) ............................................. 20
2.6. Biobrandstoffen................................................................................................................................. 21
Hoofdstuk 3 Lucht en Geluid .................................................................................................................... 24
3.1. Bronnen............................................................................................................................................. 24
3.1.1. Euro VI emissie-eisen voor vrachtwagens.............................................................................. 24
3.1.2. Scheepvaartemissies................................................................................................................... 24
3.1.3. Internalisering externe kosten transport..................................................................................... 25
3.1.4. Luchtvaartemissies..................................................................................................................... 26
3.1.5. Richtlijn Integrale Preventie en Bestrijding van verontreiniging (IPPC)................................... 26
3.1.6. Geluidsnormen voor banden...................................................................................................... 26
3.2. Emissies............................................................................................................................................. 27
3.2.1. Ozon (Montreal-Protocol).......................................................................................................... 27
3.2.2. Mondiale stikstofstrategie.......................................................................................................... 28
3.2.3. Richtlijn nationale emissieplafonds ........................................................................................... 28
3.2.4. Conventie inzake grensoverschrijdende luchtverontreiniging (LRTAP)................................... 29
3.3. Kwaliteit............................................................................................................................................ 29
3.3.1. Richtlijnen luchtkwaliteit........................................................................................................... 29
Hoofdstuk 4 Biodiversiteit, water en bodem............................................................................................ 31
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 5
4.1. Biodiversiteit en Natuurlijke Hulpbronnen........................................................................................ 31
4.2. Waterkwantiteit.................................................................................................................................. 32
4.2.1. Richtlijn Overstromingsrisico's.................................................................................................. 32
4.2.2. Waterschaarste en droogte......................................................................................................... 32
4. 3. Waterkwaliteit................................................................................................................................... 33
4.3.1. Prioritaire stoffen in oppervlaktewater....................................................................................... 33
4.3.2. Aanpak diffuse bronnen van waterverontreiniging in internationaal verband ........................... 33
4.3.3. Herziening Drinkwaterrichtlijn.................................................................................................. 34
4.3.4. Water Supply and Sanitation Technology Platform................................................................... 34
4.3.5. Euro-Mediterranean Partnership (Euro-Med)............................................................................ 35
4.4. Kaderrichtlijn Bodem........................................................................................................................ 35
4.5. Milieu en Landbouw.......................................................................................................................... 36
4.5.1. Nitraatrichtlijn............................................................................................................................ 36
4.5.2. Biocidenverordening.................................................................................................................. 36
Hoofdstuk 5 Afvalstoffen........................................................................................................................... 37
5.1. Afvalbeleid algemeen......................................................................................................................... 37
5.2. Herziening richtlijnen elektronische apparatuur (WEEE/RoHS)...................................................... 37
5.3. Verdrag van Bazel............................................................................................................................. 38
5.4. Sloopschepen..................................................................................................................................... 39
Hoofdstuk 6 Risicobeleid ........................................................................................................................... 40
6.1 Veiligheid............................................................................................................................................ 40
6.1.1. Bescherming vitale infrastructuur.............................................................................................. 40
6.1.2. Richtlijn voor pyrotechnische artikelen..................................................................................... 41
6.1.3. Actieplan zelfgemaakte explosieven.......................................................................................... 41
6.1.4. Evaluatie Seveso-II-richtlijn...................................................................................................... 42
6.1.5. VN-ECE Verdrag van Helsinki.................................................................................................. 42
6.1.6. United Nations Disaster Assessment and Coordination (UNDAC) en de Environmental
Assessment Module (EAM)................................................................................................................. 42
6.2 Chemische stoffen............................................................................................................................... 43
6.2.1. REACH Uitvoeringswet EU-Verordening.............................................................................. 43
6.2.2 Verdrag van Rotterdam............................................................................................................... 44
6.2.3 Verdrag van Stockholm .............................................................................................................. 44
6.2.4. Synergie tussen de chemicaliënverdragen.................................................................................. 45
6.2.5. SAICM: Strategic Approach to International Chemicals Management..................................... 45
6.2.6. UNEP-kwikprogramma.............................................................................................................. 46
6.2.7. Nanotechnologie........................................................................................................................ 47
6.3. Genetisch gemodificeerde organismen (bioveiligheid) ..................................................................... 47
6.3.1. Cartagena Protocol voor Bioveiligheid...................................................................................... 47
6.3.2. Genetisch gemodificeerde organismen (ggo's).......................................................................... 48
6.4. Milieu en gezondheid......................................................................................................................... 48
Hoofdstuk 7 Ruimte en Steden.................................................................................................................. 50
7.1 Ruimte................................................................................................................................................. 50
7.1.1. De Europese Territoriale Agenda............................................................................................... 50
7.1.2. Het groenboek `territoriale cohesie'........................................................................................... 50
7.1.3. Meer greep op de ruimtelijke impact van EU-beleid................................................................. 51
7.1.4. Nederlandse inbreng in de Europese Territoriale Agenda.......................................................... 52
7.1.5. Het European Spatial Planning Observatory Network (ESPON)............................................... 52
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 6
7.1.6. Grensoverschrijdende samenwerking ........................................................................................ 52
7.1.7. INTERREG................................................................................................................................ 53
7.2 Steden................................................................................................................................................. 54
7.2.1. Duurzame steden, uitvoering van het Leipzig Charter............................................................... 54
7.2.2. VN-Habitat................................................................................................................................. 55
7.2.3 Aandachtswijken en integratiebeleid .......................................................................................... 55
7.2.4. Betaalbare stedelijke leefkwaliteit (staatssteun)......................................................................... 56
Hoofdstuk 8 Duurzame Ontwikkeling...................................................................................................... 57
8.1 VN-Commissie voor Duurzame Ontwikkeling.................................................................................... 57
8.2. Europese Duurzaamheidstrategie (EU SDS)..................................................................................... 58
8.3. Lissabon/ Schoon slim sterk .............................................................................................................. 58
8.4. Duurzaam produceren en consumeren.............................................................................................. 58
8.5. Duurzaam Inkopen............................................................................................................................ 59
8.6. Milieu en Handel, non-trade concerns.............................................................................................. 60
Hoofdstuk 9 Horizontale (milieu)onderwerpen....................................................................................... 61
9.1. Burgerrechten.................................................................................................................................... 61
9.1.1. Verdrag van Aarhus................................................................................................................... 61
9.1.2. Mensenrechten en milieubescherming....................................................................................... 61
9.2. Better regulation................................................................................................................................ 62
9.3. Milieueffectrapportage...................................................................................................................... 62
9.3.1. Milieueffectrapportage (MER)................................................................................................... 62
9.3.2. Verdrag van Espoo (grensoverschrijdende MER)...................................................................... 62
9.4. Normalisatie...................................................................................................................................... 63
9.4.1. Generieke regelgeving voor producten en goederen.................................................................. 63
9.4.2. Producten en goederen waarvoor Europese regels gelden......................................................... 63
9.4.3. De Small Business Act (SBA)................................................................................................... 64
9.5. Onderzoek.......................................................................................................................................... 64
9.5.1. Zevende Europees Kaderprogramma......................................................................................... 64
9.5.2. Environmental Technology Action Plan (ETAP) ...................................................................... 65
9.5.3. Strategisch Plan voor energietechnologie (SET-Plan)............................................................... 65
9.6. Monitoring......................................................................................................................................... 66
9.6.1 Gemeenschappelijk milieu-informatiesysteem (SEIS)................................................................ 66
9.6.2. Kopernikus................................................................................................................................. 67
9.6.3. INSPIRE .................................................................................................................................... 67
9.6.4. PRTR.......................................................................................................................................... 67
9.7. Naleving en Handhaving................................................................................................................... 68
9.7.1. Handhaving op Europees niveau................................................................................................ 68
9.7.2. Mondiale handhaving................................................................................................................. 69
9.7.3. Naleving van verdragen............................................................................................................. 70
9.8. EU-Uitbreiding en nabuurschapsbeleid............................................................................................ 70
9.9. Environment for Europe programma................................................................................................ 71
Nawoord...................................................................................................................................................... 73
Afkortingenlijst........................................................................................................................................... 74
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 7
Hoofdstuk 1 Doel, opzet, ontwikkelingen in Europa en mondiaal, strategische verkenning
A Doel en opzet
1.1.Doel en reikwijdte van de ILA
De Internationale Leefomgevingsagenda (ILA) brengt de lopende en komende activiteiten op het
gebied van de internationale duurzame leefomgeving in beeld. Het doel van de ILA is om
verschillende ontwikkelingen in onderlinge samenhang te presenteren. Er wordt geen nieuw
beleid geformuleerd. ILA 2009 is de meest recente in een agendareeks die sinds 2004 naar de
Tweede Kamer worden gezonden. ILA 2009 richt zich op de prioriteiten: klimaatverandering,
biodiversiteit, internationale aspecten van mooi Nederland en `krachtwijken'. Daarnaast komen
Zie ook hoofdstuk 8 voor de samenhang met Duurzaam Inkopen.
Zie het origineel
2.4. Mondiaal klimaatbeleid, post-Kyoto
Klimaatverandering is een mondiaal probleem dat om een mondiale oplossing vraagt. Het actief
bijdragen aan het tot stand komen van nieuwe ambitieuze internationale klimaatdoelstellingen
voor de periode na 2012 is één van de beleidsprioriteiten van het kabinet. Bij de klimaattop eind
2007 op Bali de 13de bijeenkomst van partijen van het VN-Klimaatverdrag - is een doorbraak in
de internationale klimaatdiscussie bereikt. Na moeizame besprekingen hebben partijen
afgesproken onderhandelingen over post-2012-afspraken te starten, die eind 2009 in
Kopenhagen in een klimaatakkoord moeten uitmonden. De overeengekomen
onderhandelingsagenda is opgebouwd uit vier centrale bouwstenen mitigatie, adaptatie,
technologie en financiering - en een overkoepelend thema "gedeelde toekomstvisie". De
Nederlandse inzet voor de Baliconferentie, zoals beschreven in de brief aan de Tweede Kamer
van 21 september 2007, is vrijwel geheel gerealiseerd13. De Tweede Kamer is geïnformeerd over
de resultaten van de conferentie en over wat die resultaten betekenen voor de Nederlandse
inzet.14
De uitvoering van het actieplan van Bali is in 2008 ter hand genomen in een aantal speciale
vergaderingen van de Partijen (in Bangkok, Bonn en Accra). De vergaderingen stonden vooral in
het teken van het verzamelen en verhelderen van standpunten en uitwisseling van ideeën en
voorstellen. Alle bouwstenen zijn steeds aan de orde gekomen, waarbij de inhoudelijke nadruk
lag op de sectorale benadering van klimaatbeleid, maatregelen tegen ontbossing, technologie en
13 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 30 495, nr. 3
14 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 30 495, nr. 4
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 19
de rol van private en publieke financiering. Daarnaast is het onderwerp differentiatie van
inspanningen steeds duidelijker op tafel gekomen. De ontwikkelde landen erkenden dat zij het
voortouw moeten nemen, maar onderstreepten ook dat ontwikkelingslanden in een nieuw
akkoord niet over één kam kunnen worden geschoren - ook de sterke en snelgroeiende
ontwikkelingslanden zullen mitigatieacties moeten ondernemen. De EU heeft vooral op het terrein
van technologie en financiering nog een flinke slag te maken en zal dus in de komende periode
haar standpunten moeten specificeren in concrete voorstellen. Dit geldt vooral voor de uitwerking
van de beoogde financiële architectuur en de leidende principes voor financiering van het
internationale klimaatbeleid, een kernpunt in de onderhandelingen. Nederland speelt hierbij een
aanjagende rol en draagt zeer actief bij aan de invulling van de EU-positie over die financiële
architectuur. Het vormgeven van een coherente, efficiënte en eerlijke financiële architectuur als
solide basis voor een nieuw klimaatakkoord blijft voor Nederland een speerpunt, ook in 2009.
Over de bouwsteen adaptatie is constructief gesproken in de onderhandelingssessies. Op veel
onderdelen is een grote mate van overeenstemming; dat betreft capaciteitsopbouw, uitwisseling
van kennis, en het uitvoeren van urgente implementatieprojecten.
Naast de onderhandelingen over het Bali Actieplan onder het Raamwerkverdrag, werden ook
onder het Kyoto-Protocol de onderhandelingen voortgezet. Die sessies hebben zich gericht op de
verbeteringen die nodig zijn in de instrumenten voor ontwikkelde landen (Annex I-landen) om
emissiereductieverplichtingen te bereiken, zoals regels rond het meetellen van landgebruik- en
bosbouwsectoren en het gebruik van de flexibele mechanismen, zoals het Clean Development
Mechanism en emissiehandel tussen landen.
Begin december 2008 heeft in Poznan (Polen) de vierde onderhandelingsronde plaatsgevonden,
in de context van de 14de conferentie van partijen. Over de Nederlandse inzet voor die
bijeenkomst is de Tweede Kamer in november per brief geïnformeerd.
Het kabinet heeft voor de periode 2008-2011 500 miljoen gereserveerd voor hernieuwbare
energie in ontwikkelingslanden. In de beleidsnotitie "Milieu en hernieuwbare energie in
ontwikkelingssamenwerking" is de Nederlandse inzet toegelicht.15 Deze inzet is erop gericht om
ontwikkelingslanden toegang te geven tot een energievoorziening die duurzaam is. Daarmee
hoopt Nederland een bijdrage te leveren aan armoedebestrijding, klimaatbeleid en stabiliteit.
2.5. Clean Development Mechanism (CDM) en Joint Implementation (JI)
De kern van Clean Development Mechanism (CDM) en Joint Implementation (JI) is dat landen
met reductieverplichtingen deze in andere landen kunnen realiseren. Een land met een
reductieverplichting investeert, bij zowel CDM als JI, in een project waarmee
broeikasgasemissies in een ander land worden verminderd. Het investerende land krijgt
vervolgens de behaalde emissiereducties in de vorm van emissierechten (`carbon credits').
Nederland heeft bij de ontwikkeling van de Kyoto-mechanismen Clean Development Mechanism
(CDM) en Joint Implementation (JI) een belangrijke rol gespeeld. Voorts heeft Nederland het
voortouw genomen bij de ontwikkeling van het derde en laatste Kyoto-mechanisme, namelijk de
Internationale Emissiehandel. Met Letland wordt momenteel een transactie overwogen. Door zich
als een van de eerste kopers op de markt te begeven, door Nederlandse vertegenwoordiging in
de CDM Executive Board respectievelijk JI Supervisory Committee en doordat Nederland de co-
voorzitter van het CDM Forum voor CDM-Autoriteiten levert, speelt Nederland een belangrijke rol
bij het ontwikkelen en implementeren van de spelregels voor CDM en JI. De aandacht is nu nog
gericht op het realiseren van de Kyotodoelstelling, maar in het kader van het nationale project
Schoon en Zuinig wordt bezien welke rol aankopen van CDM- en JI-rechten door de overheid na
2012 kunnen spelen voor het behalen van de Nederlandse klimaatdoelstelling voor 2020.
15 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 31 250 en 30 495, nr. 30
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 20
Nederlandse inzet
Ook bij de toekomstige ontwikkeling van de Kyoto-mechanismen kan Nederland met de
opgedane kennis en ervaring met CDM en JI een grote rol blijven spelen. Het CDM is succesvol
gebleken in het genereren van investeringen in klimaatvriendelijke technologie in
ontwikkelingslanden maar kent ook tekortkomingen. CDM lijdt tot op zekere hoogte onder zijn
succes; het grote aanbod van CDM-projecten heeft ertoe geleid dat de onafhankelijke
milieuaccountants (Designated Operational Entities) zijn overbelast waardoor forse
achterstanden bij de goedkeuring van CDM-projecten zijn ontstaan. En dat leidt weer tot minder
koolstofcredits dan aanvankelijk gedacht.
Het VROM-aankoopprogramma voor CDM is nagenoeg voltooid. In 2009 zal het accent liggen op
het opvangen van het tekort aan credits en het zekerstellen van de levering van gecontracteerde
credits in de jaren tot 2012. Daarbij wordt tevens specifieke aandacht besteed aan het
contracteren van CDM-projecten in Afrika, als onderdeel van het Nairobi Framework.
Bij de discussie over de toekomst van het CDM zijn vereenvoudiging en uitbreiding van het CDM
(naar bijvoorbeeld een sectorale benadering) belangrijke aandachtspunten voor Nederland. Zo
zal in 2009 verder aan de internationale gedachtevorming over sectorale benaderingen post-
Kyoto worden bijgedragen, waarbij een aantal sporen wordt verkend. Zo wordt enerzijds
voortgebouwd op het in 2007 ter hand genomen demonstratieproject met Mexico over de
praktische toepassing van financiële instrumenten met een "off-set"-element. Dit houdt in dat
landen met een concrete reductiedoelstelling de eventueel bespaarde uitstoot van
broeikasgassen in andere landen via de koolstofmarkt voor de naleving van die doelstelling
kunnen aanschaffen. In het demonstratieproject met Mexico wordt ervaring opgedaan met het
"no-lose commitments"-concept. Hierbij kan het betrokken land bij het realiseren van een
internationaal erkende doelstelling het surplus te gelde maken op de koolstofmarkt, zonder dat bij
het niet halen van de betreffende doelstelling een sanctie volgt. Dit zou er toe moeten dienen om
de meer ontwikkelde ontwikkelingslanden te stimuleren acties te nemen die tot een verminderde
uitstoot van broeikasgassen leiden. Op termijn dienen de betreffende landen zich evenwel te
verplichten tot bindende reductiedoelstellingen. Anderzijds worden initiatieven door
bedrijfssectoren (onder meer de cementindustrie) gestimuleerd om tot een sectorbrede aanpak te
komen waarbij prestaties beter dan de benchmark te gelde kunnen worden gemaakt op de
koolstofmarkt.
De discussie over uitbreiding van het CDM moet altijd in relatie worden bezien tot de discussie
over eigen emissiereductiebijdragen van snelgroeiende ontwikkelingslanden. Het CDM is een
"off-set"-mechanisme waarmee emissies in industrielanden worden gecompenseerd door
reducties in ontwikkelingslanden. Hiermee wordt netto dus geen emissiereductie bereikt. Het
CDM zou vooral bestemd moeten zijn voor de armere ontwikkelingslanden, terwijl voor de rijkere
ontwikkelingslanden gekeken zou kunnen worden naar (nieuwe) marktmechanismen of
instrumenten die ook een (grotere) eigen bijdrage vragen.
2.6. Biobrandstoffen
De transportsector is verantwoordelijk voor 20% van de totale CO2-uitstoot in de EU en is
bovendien wat betreft de CO2-uitstoot de sterkst groeiende. De verduurzaming van de
transportsector is daarom van groot belang in de strijd tegen klimaatverandering, hetgeen
specifieke maatregelen rechtvaardigt. Als onderdeel van de maatregelen voor verduurzaming van
het wegtransport, ziet het kabinet kansen voor de inzet van duurzaam geproduceerde
biobrandstoffen. Voor de vervanging van fossiele brandstoffen zijn biobrandstoffen momenteel
het enige kosteneffectieve alternatief. Daarnaast bieden biobrandstoffen ook kansen voor
economische ontwikkeling hier en elders. Het kabinet heeft echter ook oog voor de
duurzaamheidsrisico's die verbonden zijn aan de grootschalige teelt van biobrandstoffen. Daarom
heeft het kabinet altijd uitdrukkelijk gesteld dat duurzaamheid voorop staat bij de inzet van
biobrandstoffen: kwaliteit gaat voor kwantiteit.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 21
Richtlijn hernieuwbare energie
De Voorjaarsraad van 2007 heeft afgesproken dat in 2020 minimaal 10% van het energieverbruik
van het wegverkeer moet bestaan uit biobrandstoffen op voorwaarde van duurzaamheid,
commerciële beschikbaarheid van tweedegeneratiebiobrandstoffen en kosteneffectiviteit. In de
onderhandelingen over het Commissievoorstel voor de richtlijn Hernieuwbare energie is dit
inmiddels verbreed naar 10% hernieuwbare energie voor het wegtransport. Nederland steunt
vooralsnog de tienprocentsdoelstelling voor 2020, maar acht duurzaamheid en kosteneffectiviteit
blijvende voorwaarden. Er moet steeds bezien worden of nog voldaan wordt aan deze
voorwaarden. Nederland zal daarbij steeds opnieuw zijn standpunt bepalen. Deze stap-voor-stap
benadering is de kern van de Nederlandse afweging tussen de doelstelling en de daaraan
gekoppelde randvoorwaarden.
Om invulling te geven aan de voorwaarde van duurzaamheid, zijn er duurzaamheidscriteria
opgenomen in de richtlijn Hernieuwbare energie. De duurzaamheidscriteria moeten ook
opgenomen worden in de richtlijn Brandstofkwaliteit. Op het moment van schrijven zijn de
onderhandelingen in de Raad hierover nog in volle gang. Eind 2008 zullen de onderhandelingen,
als onderdeel van het klimaat- en energiepakket, afgerond zijn. Nederland heeft zich ervoor
ingezet de verduurzaming van biobrandstoffen zo snel mogelijk vorm te geven en is daarmee
steeds één van de koplopers geweest in de wereld. De duurzaamheidseisen in het EU-
richtlijnvoorstel Hernieuwbare Energie zijn mede aan deze inzet te danken.
Het Commissievoorstel stelt voor een CO2-besparing van 35% vanaf 2012, eisen met betrekking
tot het behoud van biodiversiteit en eisen met betrekking tot het behoud van koolstofvoorraden.
Nederland heeft steeds waardering uitgesproken voor het Commissievoorstel, maar
aangedrongen op meer ambitie op een aantal punten: Nederland wenst een hogere CO2 -
drempel dan het Commissievoorstel, een rapportageplicht voor bedrijven en aandacht voor de
indirecte effecten van biobrandstofproductie.
Mondiaal beleid biomassa voor energiedoelstellingen
Doel van het mondiale beleid is het stimuleren, ondersteunen en faciliteren van de
verduurzaming van biomassaproductie voor energiedoeleinden, zoveel mogelijk internationaal
verankerd, op basis van een `level playing field' en met het benutten van kansen voor
ontwikkelingslanden. Uitvoering ervan zal bijdragen aan het op de Nederlandse markt komen van
gecertificeerde biomassa voor energiedoeleinden en ontwikkelingslanden ondersteunen bij het
realiseren van kansen en het voorkomen van mogelijke negatieve effecten van deze nieuwe
ontwikkelingen.
Om dit doel te bereiken werkt Nederland via drie lijnen:
1) Internationale verankering
De markten voor energie en biomassa zijn internationaal. Uiteindelijk zullen er ook op dit niveau
afspraken gemaakt moeten worden. Nederland wil daarbij een voortrekkersrol op zich nemen en
zo bijdragen aan het scheppen van een zo breed mogelijk draagvlak voor duurzame productie en
consumptie. De afspraken moeten zo mogelijk aansluiten bij bestaande kaders over
duurzaamheid en/of handel. Daarbij zal Nederland zijn beleid over verduurzaming van de
energievoorziening, verplichtingen voor de reductie van broeikasgasemissies, afspraken in
milieuverdragen en het bereiken van duurzame ontwikkeling (waaronder de MDG's) coherent
moeten bereiken. Nederland is in 2008 toegetreden tot het G8 Global Bio-energy Partnership.
Binnen dit partnerschap wordt gesproken over het opstellen van een set duurzaamheidscriteria
voor biobrandstoffen.
2) Macro-monitoring
De productie van biomassa heeft effect op landgebruik (welk product, waar en door wie), toegang
tot productiemiddelen (land, water, kredieten, technologie) en prijsontwikkeling (van de
verschillende gebruiksmogelijkheden van biomassa; dus ook de politieke vraag "food, feed or
fuel" ). Dit soort macro-effecten kunnen direct en indirect bijdragen aan spanningen en conflicten,
leiden tot verlies van biodiversiteit en/of vergroten van armoede. Deze effecten moeten daarom
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 22
nauwkeurig worden gemonitord. Macro-monitoring geeft de mogelijkheid de implicaties van het
beleid in beeld te krijgen en op basis daarvan duurzame opties te identificeren en ontwikkelen.
Daarmee is het ook cruciaal bij de beeldvorming over de duurzaamheid van biobrandstoffen.
Ondersteuning van de ontwikkeling en het testen van systemen voor de monitoring van de
sociale, economische en milieueffecten op macroniveau (boven het bedrijfsniveau) heeft als doel
de effecten van (de uitbreiding van) biomassaproductie inzichtelijk te maken, deze in een bredere
context te plaatsen opdat deze leiden tot beleidsaanpassing op macro-, meso- en microniveau.
Het spreekt voor zich dat dit een nationale en internationale kwestie is. Nederland heeft
afgelopen jaar samen met het Planbureau voor de Leefomgeving een onderzoek gedaan naar de
beschikbaarheid van data ten behoeve van macro-monitoring.
3) Verduurzamen van de productie
Het stimuleren van duurzame productie van biomassa en biobrandstoffen door het (verder)
ontwikkelen en toepassen van toetsingskaders en certificering. Via pilots zal een aantal
ontwikkelingslanden ondersteund worden bij de ontwikkeling van biobrandstoffenbeleid, het
ontwikkelen van een toetsingskader duurzaamheid en mechanismen om te komen tot
certificering. Deze pilots dragen bij aan internationaal geaccepteerde afspraken. Nederland is
onlangs een pilot gestart in Mozambique en heeft een "Letter of Intent" getekend met Indonesië.
Ook in Indonesië zal een pilotproject gestart worden. Met Brazilië heeft Nederland een
"Memorandum of Understanding" getekend. Momenteel werkt een Nederlands-Braziliaanse
werkgroep aan de concrete invulling van dit MoU. Met Maleisië voert Nederland momenteel een
onderzoek uit naar de CO2-uitstoot van biomassateelt op veengronden.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 23
Hoofdstuk 3 Lucht en Geluid
3.1. Bronnen
3.1.1. Euro VI emissie-eisen voor vrachtwagens
Op het moment van schrijven wordt in de Raad onderhandeld over Euro VI, een voorstel voor
een Verordening over de beperking van de uitstoot van luchtverontreinigende stoffen door
vrachtwagens. Het voorstel is eind 2007 uitgebracht. Deze Verordening is van groot belang als
bijdrage aan een betere luchtkwaliteit, meer specifiek als bijdrage aan het behalen van de NO2-
doelen uit de luchtkwaliteitsrichtlijn per 2015. Strenge en tijdige Euro VI-normen kunnen nog
substantieel bijdragen aan het tijdig behalen van de normen. De normen in het voorstel dat in
onderhandeling is, zijn streng genoeg; de tijdigheid ervan is feitelijk het belangrijkste punt in de
inzet van Nederland in de onderhandelingen.
Naar verwachting zal een eerste lezing akkoord worden bereikt voor het eind van 2008.
3.1.2. Scheepvaartemissies
Gezien de internationale aard van de zeescheepvaart is de Internationale Maritieme Organisatie
(IMO) hét forum voor normstelling in de sfeer van nieuwe schone technologie en schone
brandstoffen. In de IMO werd in april 2008 een principe-overeenkomst bereikt over de
aanscherping van haar conventie over luchtvervuiling door schepen, Marpol Annex VI. Tijdens
MEPC 57, de 57e zitting van het IMO-milieucomité, werd besloten tot een forse aanscherping van
de zwavelnormen (SOx) voor scheepsbrandstoffen en van de NOx-normen voor scheepsmotoren.
Voor het SECA-gebied (Noordzee en Baltische Zee) wordt het maximaal toegelaten
zwavelgehalte in scheepsbrandstoffen verlaagd van huidige 1,5% zwavel via een tussenstap van
1,0% in 2010 naar 0,1% in 2015. Voor overige zeeën (buiten het SECA-gebied) zal het maximale
toegestane zwavelgehalte worden teruggebracht van het huidige 4,5% naar 3,5% in 2012 en
vervolgens naar 0,5% in 2020.
Voor de NOx-emissies heeft het IMO/Marine Environment Protection Committee (MEPC) besloten
dat de emissienorm voor motoren op nieuwe schepen vanaf 2011 gemiddeld 20 procent strenger
wordt dan nu. Vanaf 2016 moeten motoren op nieuwe schepen in speciale regionale gebieden
voldoen aan normen die 80 procent strenger zijn dan de huidige. Deze regionale norm moet ook
voor de Noordzee gaan gelden.
Ook de grote motoren (inhoud per cilinder 90 liter of meer én een vermogen van meer dan 5000
kW) op schepen gebouwd in de periode 1990 t/m 1999 zullen met terugwerkende kracht aan de
huidige normen (die tot nog toe alleen gelden voor motoren op schepen gebouwd vanaf 2000)
moeten gaan voldoen. Deze IMO-regelgeving zal door de Europese Commissie moeten worden
omgezet in EU-regelgeving.
Voor op deze problematiek gericht nieuw beleid is het voorts van belang een onderscheid te
maken naar enerzijds bronbeleid (zoals normstelling voor scheepsmotoren en -brandstoffen) en
anderzijds aanvullende regionale maatregelen, zoals bijvoorbeeld afspraken op EU-niveau over
differentiatie van haventarieven.
Nederlandse inzet
Nederland was in IMO één van de voortrekkers bij de totstandkoming van een ambitieuze
aanscherping van de internationale emissienormen. Over de principe-overeenkomst, afgesloten
in april 2008 en bekrachtigd in IMO-verband in oktober 2008, is Nederland tevreden.
Daarnaast overweegt de EU waar nodig aanvullend regionaal Europees beleid. Nederland
verzoekt de Europese Commissie om te komen met voorstellen voor differentiatie van
haventarieven (hogere haventarieven voor de meest vervuilende schepen en lagere tarieven voor
schone). Indien sprake is van onvoldoende draagvlak binnen de EU, zal Nederland samen met in
ieder geval Duitsland, België en Frankrijk (de zgn. Hamburg - Le Havre range) onderzoeken of er
mogelijkheden zijn om deze maatregel te introduceren. Door deze internationale aanpak blijft de
concurrentiepositie van de Nederlandse havens intact.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 24
3.1.3. Internalisering externe kosten transport
In juni 2008 heeft de Commissie een pakket 'duurzaam vervoer' uitgebracht, bestaande uit een
drietal voorstellen: een mededeling `strategie voor de internalisering van de externe kosten van
vervoer'; een wijziging van de bestaande `Eurovignetrichtlijn' en een mededeling over
geluidsreducerende maatregelen voor bestaand spoormateriaal.
Met de mededeling "Strategie voor de internalisering van de externe kosten van vervoer" stelt de
Commissie een strategie en een methodologie voor om externe kosten (CO2,
luchtverontreiniging, geluid en congestie) te verdisconteren in de prijs van vervoer zodat
gebruikers de reële kosten dragen die zij veroorzaken en ertoe worden aangezet hun gedrag te
wijzigen om die kosten zoveel mogelijk te verminderen.
De door de Commissie voorgestelde acties verschillen per vervoersmodaliteit. Voor het
wegvervoer is er een voorstel voor herziening van de Eurovignetrichtlijn. Deze herziening ziet op
doorberekening van externe kosten voor luchtkwaliteit, geluid en congestie bij het vrachtverkeer.
Doel is de lidstaten aan te sporen om gedifferentieerde heffingen in te voeren om de efficiëntie en
milieuprestaties van het vrachtvervoer over de weg te verbeteren.
Voor het spoor worden in de mededeling daarover acties aangekondigd om het geluid te
reduceren. De huidige EU-regelgeving legt reeds beperkingen op aan de geluidsemissies van
nieuw rollend materieel, daarom is deze mededeling vooral gericht op bestaand materieel en
worden maatregelen voorgesteld om het meeste materieel uit te rusten met geluidsarme
remmen. Doel is aanpassingsprogramma's op te stellen van lawaaiig materieel. Het belangrijkste
instrument dat lidstaten volgens de Commissie zouden kunnen inzetten, is het introduceren van
een geluidsafhankelijke gebruiksvergoeding voor het spoor. Als tweede stap worden
geluidsnormen, bijv. door middel van geluidsproductieplafonds, aangeraden om de geluidreductie
die met ombouw gerealiseerd is, vast te houden bij een groei van het spoorverkeer.
Voor luchtvaart wordt verwezen naar het bestaande voorstel om luchtvaart onder het Europese
emissiehandelssysteem (ETS) te brengen. Wel wordt een voorstel aangekondigd om de NOx-
uitstoot te reduceren, dat zal per eind 2008 verschijnen.
Voor zeescheepvaart stelt de Commissie dat zij zelf met voorstellen zal komen, indien de IMO in
2009 onvoldoende actie onderneemt. Onderbrenging in ETS is daarbij een optie.
Voor binnenvaart tot slot verwijst de Commissie naar het Geïntegreerd Europees Actieplan voor
de binnenvaart, NAIADES, waarbij internalisering van externe kosten wordt voorgesteld.
Nederlandse inzet
Nederland is positief over het pakket, in die zin dat het past in het beginsel `de vervuiler betaalt',
en omdat met een reële beprijzing een maatschappelijk optimale keuze kan worden gemaakt
voor vervoersmodaliteiten. Internalisering van externe kosten draagt daarmee bij aan het
reduceren van de negatieve externe effecten van de sector verkeer en vervoer.
Nederland wil dit traject inbedden in een bredere geïntegreerde aanpak, die mede wordt gevormd
door andere instrumenten zoals bronbeleid, economische en fiscale prikkels, convenanten,
ondersteuning en versnelling van innovatie en uitwisseling van best practices. Het internaliseren
van externe kosten kan een stimulans zijn voor de introductie en ontwikkeling van nieuwe, stille,
schone en zuinige technieken.
Met betrekking tot de herziening van de Eurovignetrichtlijn verwelkomt Nederland de mogelijkheid
die met dit voorstel wordt gecreëerd om externe kosten te internaliseren, aangezien dat op grond
van de huidige richtlijn juist niet mogelijk is. Nederland onderschrijft het beginsel van het
internaliseren van externe kosten in het voorstel. Desalniettemin zijn er in het voorstel specifieke
onderdelen waar Nederland zich minder goed in kan vinden, dan wel waarover Nederland nadere
uitleg wenst.
Wat betreft het spoorvervoer vindt Nederland het van belang dat er zo snel mogelijk stille
goederentreinen in Nederland rijden. De technische mogelijkheden om lawaaiig
goederenmaterieel om te bouwen zijn voorhanden, maar juist de grootschalige implementatie van
ombouwprogramma's vergt een Europese aanpak. Verder is Nederland zelf al bezig met een
bonussysteem voor het spoor, en overweegt het een malussysteem; in die zin onderschrijft
Nederland dan ook het EU-beleid dat dit mogelijk maakt.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 25
3.1.4. Luchtvaartemissies
De Europese Commissie heeft aangekondigd om, in aanvulling op de CO2-maatregelen (zie
boven, paragraaf 2.2.2.), in december 2008 een voorstel te presenteren met betrekking tot de
NOx-emissies van de luchtvaart.
3.1.5. Richtlijn Integrale Preventie en Bestrijding van verontreiniging (IPPC)
De IPPC-richtlijn heeft ten doel milieuverontreiniging door industriële activiteiten en intensieve
veehouderij te voorkomen en te bestrijden. Het belangrijkste instrument is de integrale
milieuvergunning. Om die te krijgen moet een bedrijf de best beschikbare technieken (BBT)
toepassen om emissies te voorkomen danwel zo veel mogelijk te verminderen. Om de best
beschikbare technieken te bepalen worden in samenspraak tussen Commissie, lidstaten en
industrie BBT-referentiedocumenten opgesteld voor de diverse sectoren (BREF's).
Eind 2007 is een voorstel voor herziening van de IPPC-richtlijn uitgekomen: een richtlijn
Industriële emissies en een begeleidende mededeling `naar een beter beleid inzake industriële
emissies'.
De herziene richtlijn richt zich op het verbeteren van de uitvoerbaarheid van de huidige richtlijn en
op de integratie met zes andere sectorale Europese richtlijnen (op het gebied van oplosmiddelen,
afvalverbranding, grote stookinstallaties en titaandioxide). In het herzieningsvoorstel wordt de
reikwijdte van de richtlijn uitgebreid (tot o.m. stookinstallaties met een vermogen van meer dan 20
Megawatt, terwijl in de huidige richtlijn de drempel 50 Megawatt bedraagt). Verder wordt ingezet
op de concretisering van de eisen aan de doorwerking van de BREF's, actualisering van
vergunningen, monitoring en rapportage en toezicht op bedrijven. Ook wordt het toepassen van
algemene regels bevorderd, die echter wel vergezeld moeten zijn van vergunningen.
In de Richtlijn Industriële emissies is de mogelijkheid van emissiehandel niet opgenomen. Wel is
in de mededeling van de Commissie aangekondigd dat regels voor NOx-emissiehandel zullen
worden ontwikkeld.
De onderhandelingen zijn, onder leiding van het Franse voorzitterschap, gestart. Naar
verwachting zal eind 2008 een voortgangsrapport worden besproken in de Milieuraad, waarna de
Tsjechen het onderwerp in 2009 verder zullen oppakken en zo mogelijk afronden.
Nederlandse inzet
Om de ambitieuze milieudoelen voor de industrie en de intensieve veehouderij te realiseren,
moet de milieuvergunningverlening de bedrijven veel meer stimuleren tot milieu-innovatie. Om
dat te bereiken juicht Nederland het in principe toe dat de richtlijn Industriële emissies inzet op
stroomlijning van richtlijnen en verbetering van de uitvoering enerzijds, en de introductie van
algemene regels anderzijds.
Ook is Nederland in principe voorstander van het verbeteren van de werking van de BREF's. Zo
moet de toegankelijkheid van de BREF's worden verbeterd. Dit moet gebeuren door betere
kwaliteit van de gegevens die ten grondslag liggen aan de BREF's, maar ook door ICT-
toepassingen waarmee de BREF's beter inzichtelijk worden.
Nederland is een voorstander van het opnemen van de mogelijkheid van emissiehandel voor NOx
in de IPPC, omdat dit bedrijven kan stimuleren naar de innovatieve en kosteneffectieve
oplossingen te zoeken die nodig zijn om de Europese milieudoelen te halen. In die zin is opname
ervan in de mededeling positief, hoewel Nederland graag zou zien dat de Europese regels voor
NOx-emissiehandel gelijktijdig met de richtlijn industriële emissies in werking zouden treden.
Voorts zal Nederland zich ervoor inzetten dat monitoring, rapportage en inspectie op een
zodanige manier vorm krijgen in de richtlijn dat dit zo effectief mogelijk gebeurt en zo min
mogelijk administratieve lasten met zich zal meebrengen. Nederland steunt de uitbreiding van de
reikwijdte niet, omdat dit de lasten verhoogt en weinig tot geen milieuwinst oplevert.
Tot slot is het voor Nederland van belang dat de IPPC zal bijdragen aan, en een goede interactie
zal hebben met, de doelen van andere milieuregelgeving, vooral de nationale emissieplafonds.
3.1.6. Geluidsnormen voor banden
In mei jongstleden heeft de Commissie een nieuw voorstel uitgebracht voor een verordening
aangaande de typegoedkeuringsregelgeving voor motorvoertuigen. Dit voorstel bestaat uit drie
onderdelen: een beoogde vereenvoudiging van de typegoedkeuringsregelgeving, een
verplichtstelling van nieuwe verkeersveiligheidssystemen voor voertuigen en nieuwe
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 26
limietwaarden voor het geluid, rolweerstand en grip van banden en bandendrukmeters.
Hieronder zal ingegaan worden op dit derde onderdeel, waarin de Commissie bestaande
limietwaarden voor geluidsproductie van nieuwe banden aanscherpt en limietwaarden
introduceert voor de rolweerstand en de `wet grip' (grip op vochtige wegdekken) van nieuwe
banden. Ook wil de Commissie bandendrukmeters (TPMS, Tyre Pressure Monitoring Systems)
verplicht stellen voor personenvoertuigen.
Nederlandse inzet
Nederland steunt de Commissie in de voorgestelde normen voor nieuwe banden en
bandendrukmeters, maar is van mening dat het tijdpad van invoering van de eisen korter kan dan
de Commissie voorstelt, dat geluidsnormen voor bestel- en vrachtwagenbanden scherper
kunnen, dat een verplicht evaluatiemoment noodzakelijk is en dat de definities scherper moeten
worden omschreven. Nederland steunt de verplichtstelling van TPMS voor personenauto's in
2012, maar mist een verplichtstelling voor TPMS voor bestelwagens die van dezelfde typen
banden gebruik maken. Nederland steunt het voorstel voor een norm voor de wet grip van
nieuwe banden, benadrukt dat het wenselijk is deze norm zo vroeg mogelijk in werking te laten
treden en vindt dat deze norm moet worden uitgebreid naar vrachtwagenbanden. Nederland is
tevreden over de hoogte van de normen voor rolweerstand die de Commissie voorstelt, maar
stelt een kortere inwerkingtredingstermijn voor. Dit is essentieel gezien het belang van
rolweerstandnormen bij het behalen van de doelstellingen voor de reductie van CO2-uitstoot door
nieuwe personenauto's.
3.2. Emissies
3.2.1. Ozon (Montreal-Protocol)
Het Montreal-rotocol (het verdrag ter bescherming van de ozonlaag) bestaat ruim 20 jaar. Het
Montreal-Protocol is een zeer effectief instrument gebleken en wordt alom (en terecht) gezien als
een van de meest succesvolle mondiale milieuverdragen. In 2007 is onder dit verdrag een
belangrijke bindende afspraak gemaakt over een versnelde uitfasering van
chloorfluorkoolwaterstoffen, ofwel HCFK's. Deze middelen worden gebruikt als alternatief voor
CFK's in koeltoepassingen en als isolatieschuim. Deze uitfasering is niet alleen belangrijk voor de
bescherming van de ozonlaag, maar heeft ook een direct verband met klimaatverandering:
HCFK's tasten weliswaar de ozonlaag veel minder aan dan CFK's, maar ze zorgen (net als
CFK's) wel voor opwarming van het klimaat. In de komende jaren komt het erop aan de
klimaatwinst van deze afspraken ook daadwerkelijk te effectueren. In 2008 is een start gemaakt
om de beleidsopties in kaart te brengen om emissies van ozonlaagafbrekende stoffen uit
bestaande voorraad (d.w.z. uit producten die reeds in omloop zijn) te voorkomen. Indien dit ruim
voor 2015 tot uitvoering kan worden gebracht zal het klimaateffect daarvan eveneens
substantieel zijn.
De belangrijkste vragen voor het komende decennium blijven: welke nieuwe, ozonafbrekende
stoffen dienen nog onder het regime gebracht te worden? hoe kan de wetenschappelijke basis
voor besluitvorming verder worden versterkt? welke institutionele aanpassingen zijn er nodig om
effectief te blijven? hoe kan de naleving verder worden versterkt? hoe kan het financiële
mechanisme robuust blijven opereren?
Nederlandse inzet
Nederland zal, direct en in EU-verband, actief participeren in de discussie over de mogelijkheden
om de emissies uit de bestaande voorraad te voorkomen, en meewerken aan de nadere
uitwerking van de afspraken over de versnelde uitfasering van HCFK. Met het oog op de
toekomstige werkzaamheden onder het Montreal-Protocol zal Nederland inzetten op het
waarborgen van naleving, het tegengaan van illegale handel en het terugdringen van het gebruik
van methylbromide voor het gassen van ladingen en containers (de zogenaamde Quarantine and
Pre-shipment behandelingen, QPS). De verplichtingen uit het Montreal-Protocol zijn in Europees
verband neergelegd in de Verordening betreffende stoffen die de ozonlaag afbreken. In het kader
van het programma 'Better Regulation' van de Europese Commissie is deze verordening in 2008
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 27
geëvalueerd en heeft de Europese Commissie in het najaar van 2008 een voorstel voor de
aanpassing van de verordening gepresenteerd.
Nederland is van mening dat het wenselijk en opportuun is om de ozonverordening te
vereenvoudigen en deze met het oog op de laatste uitdagingen voor het herstel van de ozonlaag
en het voorkomen van broeikasgasemissies te verbeteren. Belangrijke vereenvoudigingen zijn
mogelijk nu een groot aantal stoffen na 2010 is uitgefaseerd. Belangrijke verbeteringen die
Nederland hierbij voor ogen heeft zijn:
· De implementatie van het Montreal-Protocol besluit XIX/6 m.b.t versnelling van de uitfasering
van HCFK;
· Het voorkomen van emissies uit de bestaande voorraad van gereguleerde stoffen in producten
en apparaten;
· De reductie van het gebruik van methylbromide; en
· Het voorkomen van de introductie van nieuwe ozonlaagafbrekende stoffen.
Het voorstel van de Commissie komt aan deze punten tegemoet. Bovendien dient naar de
mening van Nederland het voorstel in overeenstemming te worden gebracht met het besluit om
methylbromide niet te plaatsen op bijlage I van de Gewasbeschermingrichtlijn (91/414/EEG).
Daarmee zou het gebruik van methylbromide in de EU niet langer zijn toegestaan.
3.2.2. Mondiale stikstofstrategie
Een overschot aan stikstofverbindingen in het milieu (o.a. nitraat, ammoniak en lachgas) kan
leiden tot gevaar voor de menselijke gezondheid, verslechtering van luchtkwaliteit, drink- en
oppervlaktewaterverontreiniging, klimaatverandering, verlies van biodiversiteit en aantasting van
de ozonlaag. Een stikstoftekort leidt tot lage gewasopbrengst en bodemuitputting. Nederland
streeft zowel nationaal als internationaal naar een situatie waarin het stikstofgebruik leidt tot
maximale voordelen (voedsel- en biomassaproductie) met minimale aantoonbare negatieve
invloed op de gezondheid van mensen en op het functioneren van ecosystemen. Ook voor het
bereiken van de Millennium Development Goals is een vanuit stikstofoptiek geïntegreerde
aanpak gewenst. Overdracht van nationale kennis met betrekking tot onder meer
landbouwkundige optimalisatie aan buitenlandse partijen is een van de voornaamste manieren
om hieraan bij te dragen.
3.2.3. Richtlijn nationale emissieplafonds
De aangekondigde publicatie van het voorstel van de Europese Commissie voor de herziening
van de richtlijn Nationale Emissie Plafonds (National Emission Ceilings - NEC) heeft in 2008 niet
plaatsgevonden. De huidige richtlijn stelt plafonds aan de emissie van zwaveldioxide (SO2),
stikstofoxiden (NOx), ammoniak (NH3) en vluchtige organische stoffen anders dan methaan
(NMVOS), die vanaf 2010 niet meer overschreden mogen worden. Emissie van deze stoffen
draagt bij aan luchtverontreiniging via de vorming van secundair fijnstof, ozon (smog) en is mede
verantwoordelijk voor verzuring en vermesting van de natuur.
De herziening van de richtlijn zal gericht zijn op het formuleren van emissieplafonds voor 2020,
waarbij naar alle waarschijnlijkheid ook een plafond voor PM2,5 (zeer fijn stof) al worden gesteld.
Naar verwachting zal deze herziening begin 2009 worden gepresenteerd.
De minister van VROM heeft in juli 2008 bij de Europese Commissie aangedrongen op snelle
publicatie van het voorstel, teneinde duidelijkheid te krijgen over de emissiedoelen voor 2020. Het
kabinet heeft op 15 september de Kamer hierover geïnformeerd, alsmede over de voortgang van
de Nederlandse voorbereidingen met betrekking tot dit voorstel. 16
Nederlandse inzet
Vanuit Nederland wordt de ontwikkeling van het Commissievoorstel voor de NEC-Richtlijn
nauwlettend gevolgd. Met name de relatie tussen de Nederlandse klimaatambitie en eventuele
emissieplafonds is voor Nederland een aandachtspunt. Nadat het voorstel door de Europese
Commissie gepubliceerd is zal het kabinet de Kamer informeren over zijn positie. Wat betreft het
voldoen aan de emissieplafonds voor 2010 is de Kamer in het najaar van 2007 geïnformeerd
16 Tweede Kamer, vergaderjaar 2008-2009, 28240, nr. 97
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 28
over het definitieve maatregelenpakket dat ingezet zal worden met als doel geheel te voldoen
aan deze plafonds. 17
3.2.4. Conventie inzake grensoverschrijdende luchtverontreiniging (LRTAP)
De Conventie betreffende grensoverschrijdende luchtverontreiniging over lange afstand
(Convention on Long-Range Transboundary Air Pollution, LRTAP) kwam in 1979 tot stand en
wordt gefaciliteerd door de UNECE (United Nations Economic Commission for Europe). Het
LRTAP-verdrag trad in 1983 in werking en kent 51 partijen, waaronder vrijwel alle Europese
landen, de EG, de VS, Rusland en Canada. De uitvoering van de doelen van de Conventie
ontwikkelt zich aan de hand van Protocollen, waarvan er inmiddels acht zijn opgesteld. Alle
protocollen zijn van kracht. Traditioneel beweegt het verdrag zich op het gebied van de klassieke
milieuverontreiniging zoals verzuring, eutrofiëring (stikstofoxiden en ammoniak) en ozon op
leefniveau. Het laatste decennium zijn ook zware metalen en persistente organische
verontreinigende stoffen (POP's) onder het verdragsregime gebracht. Een drietal Protocollen
onder LRTAP zijn de afgelopen periode geëvalueerd; het Gothenburg-Protocol, het Zware-
Metalen (HM)-Protocol en het POP-Protocol. Het POP-Protocol van 1998 is de aanzet geweest
voor de Stockholm Conventie over POP's en zorgt nog steeds voor een aanjaagfunctie voor deze
Conventie. Het Zware-Metalen-Protocol dat maatregelen voorschrijft voor kwik, cadmium en lood
is voor UNEP aanleiding geweest het kwikprogramma te starten en onderzoek te starten voor
cadmium en lood. Tot een wettelijke regeling voor deze metalen onder UNEP heeft dit nog niet
geleid. In 2008 is men begonnen met de herziening van het POP- en het Gothenburg-Protocol,
wat in 2009-2010 moet leiden tot amendering dan wel het opstellen van nieuwe protocollen.
Nederlandse inzet
Wat Nederland betreft moeten alle drie de protocollen worden aangepast aan de technische
ontwikkelingen van de laatste jaren (actualiseren van de Best Beschikbare Technieken en
emissiegrenswaarden). Met betrekking tot het POP-Protocol is Nederland van mening dat na de
zeven stoffen die nu bij deze revisie worden toegevoegd, opnieuw stoffen moeten worden
ingediend en toegevoegd. Het POP-Protocol heeft duidelijk een toegevoegde waarde t.o.v. de
Stockholmconventie die steeds meer in politiek vaarwater komt. De EU heeft in 2008 opnieuw
vier stoffen ingediend en Noorwegen één. De komende 2 jaar zullen deze stoffen worden
beoordeeld en eventueel toegevoegd. Wat betreft het Zware-Metalen-Protocol (HM) geldt dat
kwikemissies van stationaire bronnen en vanuit producten moeten worden aangepakt. Er zijn
twee opties om dit te doen, namelijk het HM-Protocol herzien of kwik toevoegen aan het POP-
Protocol. Een beslissing hierover is nog niet gevallen. Voor het Gotenburg-Protocol wordt een
herziening voorgesteld, waarbij nieuwe nationale emissieplafonds voor 2020 moeten worden
geformuleerd en fijnstof wordt toegevoegd. Het Protocol kent een inhoudelijke samenhang met
de Europese NEC-richtlijn. De EU en UNECE werken samen bij de totstandkoming daarvan,
waarbij de EU het wetenschappelijke netwerk en instrumenten van de UNECE gebruikt.
Nederland hecht eraan dat beide herzieningen op elkaar worden afgestemd.
3.3. Kwaliteit
3.3.1. Richtlijnen luchtkwaliteit
Eind 2007 zijn de onderhandelingen over de samenvoeging van de Europese kaderrichtlijn
luchtkwaliteit en vier dochterrichtlijnen afgerond. Het Europees Parlement en de Raad zijn in
tweede lezing tot een akkoord gekomen en de nieuwe richtlijn is op 11 juni 2008 gepubliceerd
(richtlijn 2008/50/EG). In de onderhandelingen heeft Nederland ingezet op een realistische,
haalbare set normen en een koppeling tussen normen en (Europese) bronmaatregelen.
Het voor Nederland belangrijkste onderdeel van de nieuwe richtlijn betreft de mogelijkheid om
uitstel te verkrijgen voor de grenswaarden voor PM10 en NO2. Dit uitstel kan alleen verkregen
worden als er een actieplan aan de Commissie overlegd wordt waarin beargumenteerd is welke
maatregelen genomen worden om zeker te stellen dat na afloop van het uitstel aan de
grenswaarden wordt voldaan. Hiertoe heeft Nederland het Nationaal Samenwerkingsprogramma
17 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 28 240, nr.88
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 29
Luchtkwaliteit (NSL) opgesteld, dat begin juli 2008 aan de Commissie is aangeboden. In het
eerste kwartaal van 2009 moet duidelijk worden of de Commissie dit plan accepteert.
Nederlandse inzet
Nu de nieuwe richtlijn definitief van kracht is geworden is dat deel van het onderhandelingstraject
afgesloten. De inzet van Nederland in 2009 is erop gericht om goedkeuring van de Europese
Commissie te verkrijgen voor het NSL en daarmee uitstel voor het van toepassing worden van de
grenswaarden voor PM10 en NO2 zeker te stellen.
Het verkrijgen van goedkeuring voor het NSL is van groot belang voor de gebiedsgerichte aanpak
van de luchtkwaliteitsproblematiek die het kabinet voorstaat. Niet alleen worden in het NSL
maatregelen voorgesteld die moeten leiden tot het voldoen aan de Europese luchtkwaliteitseisen,
ook wordt daarin rekening gehouden met de effecten van ruimtelijke ontwikkelingen en worden
deze mogelijk gemaakt door het nemen van eventuele extra maatregele nter compensatie.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 30
Hoofdstuk 4 Biodiversiteit, water en bodem
4.1. Biodiversiteit en Natuurlijke Hulpbronnen
In mei 2008 vond in Bonn de 9e conferentie van partijen (COP) bij het Biodiversiteitsverdrag
plaats. Belangrijke besluiten daarbij hadden onder meer betrekking op betere bescherming van
mariene biodiversiteit, bossen en het tot stand brengen van een internationaal regime voor de
toegang tot genetische bronnen en de verdeling van de opbrengsten daarvan (Access and
Benefit-sharing, ABS). Daarnaast zijn afspraken gemaakt om te komen tot een strategie voor het
genereren van nieuwe financiële stromen voor biodiversiteit. Daarbij wordt bijvoorbeeld gedacht
aan de ontwikkeling van internationale economische instrumenten.
De prioriteiten uit het Nederlandse beleidsprogramma "Biodiversiteit Werkt: voor natuur, voor
mensen, voor altijd", dat op 14 maart aan de Tweede Kamer is aangeboden18, sluiten aan bij
deze COP-besluiten, en vormen voor de uitvoering daarvan een belangrijk ijkpunt. Centrale
thema's van het Beleidsprogramma voor de komende jaren zijn o.m. de relatie biodiversiteit-
economie (duurzame handelsketens, waarderings- en betalingsmechanismen voor biodiversiteit
en ecosysteemdiensten), het realiseren van ecologische netwerken voor duurzaam beheer van
belangrijke biodiversiteitsgebieden en bescherming en gebruik van de mariene biodiversiteit.
In internationaal verband zal Nederland zich in 2009 onder meer inzetten om een aantal
handelsketens (o.a. soja, palmolie, veen, hout) te verduurzamen. Daartoe worden onder meer
Ronde Tafels ondersteund waarin door bedrijfsleven en non-gouvernementele organisaties wordt
gewerkt aan formulering en toepassing van duurzaamheidscriteria, en wordt de verkoop van
gecertificeerde producten op de Nederlandse markt gestimuleerd (o.a. via de doelstellingen van
Duurzaam Inkopen).
Ten aanzien van economisch instrumentarium wordt in 2009 de beleidsinzet om in internationaal
verband te komen tot een internationaal regime voor de toegang tot en eerlijke verdeling van
opbrengsten uit het gebruik van genetische bronnen. Verder zal Nederland zich sterk maken voor
de ontwikkeling van een internationaal economisch mechanisme dat nieuwe geldstromen voor
biodiversiteitsbehoud moet genereren. Daarbij wordt bezien of als grondslag kan worden
aangesloten bij de consumptie van een aantal bulkgoederen, waaronder opnieuw soja, hout en
palmolie. Concreet organiseert Nederland hiervoor, samen met het Verenigd Koninkrijk, in
februari een internationale expertbijeenkomst.
Voor de uitvoering van het beleidsprogramma "Biodiversiteit Werkt" is inmiddels een
interdepartementaal programmateam Biodiversiteit geformeerd, dat ook een concrete
uitvoeringsagenda zal maken voor het Beleidsprogramma. Daarin zullen ook de internationale
activiteiten worden uitgewerkt. Ten slotte is ook een maatschappelijke Taskforce Biodiversiteit en
Natuurlijke Hulpbronnen ingesteld, die wordt gevraagd het kabinet van concrete en
implementeerbare langeretermijnsuggesties te voorzien voor nadere maatregelen voor behoud
en duurzaam gebruik van biodiversiteit, zowel nationaal als internationaal.
Als uitwerking van de Europese (thematische) Strategie Natuurlijke Hulpbronnen zal Nederland
naar verwachting in 2009 een nationaal actieprogramma Natuurlijke Hulpbronnen presenteren.
Naast een strategische visie op duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen zal het
actieprogramma een aantal prioritaire acties bevatten. Nederland beoogt met de invulling van dit
programma ook andere lidstaten te stimuleren tot het opstellen van vergelijkbare
actieprogramma´s. In de thematische strategie is gepleit voor een internationaal panel, dat
inmiddels ook is ingesteld (UNEP Panel over duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen).
Nederland ondersteunt dit panel financieel en heeft ook zitting in het panel zelf. Dit onafhankelijke
panel beoogt beleidsmakers te voorzien van gezaghebbende wetenschappelijke analyses over
het duurzaam beheer van natuurlijke bronnen. Het heeft onlangs zijn werkprogramma
vastgesteld. In 2009 zal het panel, mede door financiële steun van Nederland, een synthese
18 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 26407, nr 28
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 31
presenteren van de trends en impacts van ons gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Daarnaast
zullen eerste rapporten worden opgeleverd over de schaarste van (strategische) metalen en de
effecten van productie en gebruik van de verschillende generaties biobrandstoffen.
4.2. Waterkwantiteit
De inzet op water in nationaal en internationaal verband wordt samengevat in het Nationaal
Waterplan dat omstreeks de jaarwisseling 2008-9 door Minister Eurlings naar de Tweede Kamer
zal worden gezonden.
4.2.1. Richtlijn Overstromingsrisico's
In november 2007 is de richtlijn van het Europees Parlement en de Raad over Beoordeling en
Beheer van Overstromingsrisico's in werking getreden (richtlijn Overstromingsrisico's, eerder
Hoogwaterrichtlijn genoemd). De richtlijn verplicht de lidstaten tot informatie-inwinning, overleg en
planvorming voor nationaal en grensoverschrijdend beheer van overstromingsrisico's. Omzetting
in nationale wetgeving dient in 2009 gereed te zijn. De lidstaten moeten op kaarten voor
overstroombare gebieden weergeven wat de kans is op een overstroming en wat de gevolgen
daarvan zijn in termen van overstromingsdiepte, potentiële schade en aantallen getroffenen
(deadline 2013). Ook moeten de lidstaten systematisch beschrijven hoe zij de risico's beheersen
in zogeheten overstromingsrisicobeheerplannen per stroomgebied (deadline 2015). De Richtlijn
laat de keuze van doelstellingen en maatregelen in de plannen geheel over aan de lidstaten,
maar stelt wel een aantal principes: stroomgebiedaanpak, solidariteit tussen lidstaten, risico-
benadering, duurzaamheid en publieke participatie. Zowel de kaarten als de plannen moeten 6-
jaarlijks worden herzien.
De stroomgebiedaanpak betekent dat de landen die een stroomgebied delen de opstelling van
kaarten en plannen onderling coördineren. Voor Nederland houdt dit in dat grensoverschrijdende
kwesties in de internationale commissies voor de Rijn, de Maas, de Eems en de Schelde worden
besproken en worden neergelegd in een gezamenlijk op te stellen plan. Het is gunstig voor
Nederland dat het overleg in de riviercommissies via de Richtlijn een Europeesrechtelijke
verankering heeft gekregen. Dit biedt een duurzame structuur voor nader internationaal overleg
over de toekomstige wateropgaaf, mede in het licht van klimaatverandering. Momenteel is de
implementatie van Richtlijn in Nederland in volle gang, waarbij tegelijkertijd actieve deelname is
zowel in het Europese overleg inzake informatie-uitwisseling van werkwijzen en ervaringen als in
de riviercommissies.
4.2.2. Waterschaarste en droogte
De mededeling 'Aanpak waterschaarste en droogte in de Europese Unie' is op 18 juli 2007
verschenen en als onderwerp geagendeerd tijdens de Informele Milieuraad begin september. De
Commissie geeft aan dat waterschaarste en de gevolgen van droogte het beste kunnen worden
aangepakt via volledige implementatie van de kaderrichtlijn water. Deze zet namelijk in op
integraal en duurzaam waterbeheer.
Nederlandse inzet
Nederland onderschrijft het belang van de lopende discussie op Europees niveau over
waterschaarste en droogte. Ook Nederland krijgt steeds meer te maken met periodes van
waterschaarste en droogte. Nederland sluit zich aan bij de lijn die de Commissie kiest in haar in
2007 uitgebrachte mededeling en bij de Raadsconclusies die naar aanleiding van de mededeling
zijn aangenomen. Aanbevelingen voor diverse vervolgacties zullen de komende jaren onderwerp
van discussie zijn. Andere manieren om waterschaarste en droogte aan te pakken zijn het delen
van kennis en elkaar aanvullende acties van verschillende bestuurslagen.
Aanleg van grootschalige watervoorraden is niet kosteneffectief (Droogtestudie, 2005). Uit
recente studies is gebleken dat de zoetwatervoorziening van Nederland richting 2050 niet
klimaatbestendig is. VenW zal daarom een uitgebreide verkenning naar de zoetwatervoorziening
van Nederland in het concept Nationaal Waterplan aankondigen.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 32
4. 3. Waterkwaliteit
De kaderrichtlijn water, die ziet op het Europese waterkwaliteitsbeleid, is inmiddels in het
uitvoeringsstadium. Er wordt gewerkt aan de eerste reeks van stroomgebiedsplannen, waarbij in
het bijzonder de "sense of urgency"-gebieden de aandacht vragen.
Op enkele deelterreinen van het waterbeleid is nieuw beleid in voorbereiding, dat hieronder wordt
beschreven.
4.3.1. Prioritaire stoffen in oppervlaktewater
In juni 2008 is in Tweede Lezing akkoord bereikt over de richtlijn prioritaire stoffen.
Nederland is voorstander van milieukwaliteitsnormen voor prioritaire stoffen in water en
onderschrijft het doel van de richtlijn: het bereiken van een goede chemische toestand van het
oppervlaktewater met het oog op de bescherming van het aquatische milieu en de
volksgezondheid.
De richtlijn, die een uitwerking is van de kaderrichtlijn Water (KRW), heeft tot doel de
verontreiniging door prioritaire stoffen geleidelijk te verminderen. Prioritaire stoffen zijn
verontreinigende stoffen waarvan is vastgesteld dat deze een aanzienlijk risico voor het aquatisch
milieu betekenen, of via het aquatisch milieu voor bijvoorbeeld de menselijke gezondheid. De
KRW stelt dat aan de kwaliteitsdoelstellingen voor de prioritaire stoffen in 2015 moet zijn voldaan,
maar kent wel uitzonderingen op grond waarvan het mogelijk is het bereiken van deze doelen in
fasen uit te stellen tot 2027, of de doelen zelf te verlagen. Daarnaast geldt voor de prioritair
gevaarlijke stoffen dat de emissies, lozingen of verliezen van deze stoffen moeten worden
uitgefaseerd
In het Tweede Lezing akkoord is het voor Nederland belangrijkste punt in de onderhandelingen,
namelijk goede aansluiting op de KRW, gehandhaafd. Hierdoor zijn de
uitzonderingsmogelijkheden van de KRW van toepassing op de Prioritaire stoffenrichtlijn. De aard
van de hoofdverplichting, namelijk het voldoen van het oppervlaktewater aan de gestelde
milieukwaliteitsnormen uit voorliggend voorstel, strookt met de corresponderende verplichting uit
de KRW.
Hoewel het Europees Parlement (EP) in een eerder stadium van de onderhandelingen in Tweede
Lezing voorstelde mengzones19 af te schaffen, is het uiteindelijk akkoord gegaan met het kunnen
toepassen van mengzones door de lidstaten. Dit was ook een voor Nederland belangrijk punt in
de onderhandelingen aangezien het niet toestaan van mengzones zeer hoge kosten voor
Nederland tot gevolg zou hebben gehad, die niet in verhouding zouden staan tot de milieubaten.
Onderdeel van het compromis is dat de Commissie voor het bepalen van de mengzones wel
juridisch bindende technische richtsnoeren ontwikkelt. Ook voor het opstellen van inventarissen
(overzichten van emissies en lozingen) zullen juridisch bindende richtsnoeren worden ontwikkeld.
De Commissie zal in 2018 de voortgang verifiëren van de reductie en uitfasering van de emissies
van prioritaire respectievelijk prioritair gevaarlijke stoffen en o.m op basis daarvan beslissen over
de noodzaak van aanvullende maatregelen.
Het EP stelde tevens voor een groot aantal stoffen toe te voegen aan de lijst prioritaire stoffen.
De uitkomst van het akkoord is dat de Commissie binnen 2 jaar na inwerkingtreding van de
Richtlijn prioritaire stoffen aan het Europees Parlement rapporteert of een selectie van de lijst van
stoffen die is aangedragen door het EP geïdentificeerd kan worden als prioritaire stof.
4.3.2. Aanpak diffuse bronnen van waterverontreiniging in internationaal verband
In december 2007 is het Uitvoeringsprogramma Diffuse bronnen waterverontreiniging
verschenen. Tot de kern van de boodschap daarvan behoort dat Nederland voorstander is van
een internationale aanpak van die stoffen, prioritaire en prioritair gevaarlijke, waarvoor op
nationale schaal geen maatregelen mogelijk zijn (vooral vanwege historische belasting) of
waarvoor maatregelen op nationaal niveau niet in de rede liggen, omdat ze in strijd zijn met
regelgeving voor de interne markt van de EU of de Nederlandse concurrentiepositie zouden
19 Mengzones zijn overgangszones rondom lozingspunten waarin tijdelijk de norm overschreden mag
worden zolang dit geen gevolgen heeft voor de naleving van de norm in de rest van het waterlichaam.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 33
benadelen. Een van de acties van het Uitvoeringsprogramma is dat Nederland de noodzaak van
een internationale aanpak en van maatregelen op EU-niveau op de internationale agenda zou
zetten. Inmiddels heeft hierover in mei 2008 een door Nederland georganiseerde internationale
workshop plaatsgevonden. Een groot aantal lidstaten en de Commissie waren hierbij
vertegenwoordigd. De conclusies hiervan onderstrepen de noodzaak van een internationale
aanpak. De bedoeling is tot verdere uitwerking te komen in het kader van de bestaande
overlegstructuren die t.b.v. de implementatie van de KRW bestaan. Dit zal naar verwachting in
2009 van start gaan. Nederland zal een belangrijke bijdrage aan de discussie blijven leveren.
4.3.3. Herziening Drinkwaterrichtlijn
De Europese Commissie bereidt een herziening van de Drinkwaterrichtlijn (98/83/EG) voor.
Reeds in 2003 organiseerde de Commissie over de herziening een Europees seminar. De
Commissie is voornemens om op de toen bereikte conclusies voort te bouwen. De belangrijkste
wijzigingen hebben betrekking op de introductie van het in het kader van de
Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ontwikkelde concept van zogeheten Water Safety Plans
en de uitwerking van het wettelijk kader voor de beoordeling van materialen en chemicaliën die
bij de productie en distributie in contact komen met drinkwater. Beide onderwerpen sluiten goed
aan bij ontwikkelingen in de Nederlandse wetgeving in het kader van de nieuwe Drinkwaterwet en
het Drinkwaterbesluit. Nederland vervult dan ook een actieve rol bij de voorbereiding van het
Commissievoorstel. Andere onderwerpen die de aandacht krijgen bij de herziening van de richtlijn
hebben betrekking op monitoring en meetmethoden. Ook hier levert Nederland een bijdrage aan
de totstandkoming van het Commissievoorstel.
Nederlandse inzet
De inzet van Nederland is erop gericht een optimale afstemming te bewerkstelligen tussen de
ontwikkelingen in de Nederlandse wetgeving en de herziening van de Drinkwaterrichtlijn. Wat
betreft de hiervoor genoemde beoordeling van materialen en chemicaliën streeft Nederland
ernaar om de eigen aanpak zoveel mogelijk ingang te doen vinden in Europa en ook wettelijk te
verankeren. Op deze manier wil Nederland een hoog beschermingsniveau uit het oogpunt van
volksgezondheid koppelen aan productharmonisatie.
4.3.4. Water Supply and Sanitation Technology Platform
Het Water Supply and Sanitation Technology Platform (WSSTP) is een Europees platform voor
eco-innovatie van watertechnologie waarin de industrie de leiding heeft en samenwerkt met
onderzoekinstellingen en andere stakeholders. Vanuit Nederland zijn actief betrokken o.m. KIWA,
TNO, Paques, Deltares, en SenterNovem. VROM is thans voorzitter van de overheidsgeleding in
het platform. WSSTP heeft ook als ambitie een bijdrage te leveren aan de verwezenlijking van de
Millennium Development Goals op het gebied van water. De hieraan gerelateerde kennisbehoefte
wordt zoveel mogelijk gekoppeld aan een pilotprogramma.
De uitvoering van de strategische onderzoeksagenda vindt plaats via het pilotprogramma voor 6
thematische gebieden: stedelijke watervoorziening en sanitatie; landbouw; industrie; kustzones;
verontreinigde bodem; extreme weersomstandigheden. In deze pilots worden realistische
situaties nagebootst om technologische oplossingen in combinatie met een sociaal-economische
aanpak te genereren.
WSSTP biedt veel kansen voor Nederland. Nu al leidt TNO een groot onderzoekproject naar
water voor industrie van circa 13 miljoen gefinancierd uit het Europese Zevende
Kaderprogramma; KIWA investeert in de verwezenlijking van de Millennium Development Goals
om kennis te verwerven en verkopen; Nederlandse industrie en kennisinstellingen nemen deel uit
oogpunt van marktverkenning en -potentieel binnen en buiten Europa.
Voor de Nederlandse overheid is dit platform interessant omdat hier de ontwikkeling van kennis
en technologie op het gebied van watertechnologie, biodiversiteit en ecosysteemdiensten aan de
orde komt, en omdat hier verbindingen worden gelegd tussen fora en beleidsprocessen binnen
en buiten Europa waarbij VROM betrokken is (met name ECE, CSD).
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 34
4.3.5. Euro-Mediterranean Partnership (Euro-Med)
Het Euro-Mediterrane Partnerschap (EuroMed) is in 1995 in Barcelona opgericht teneinde de
milieuproblematiek van het Middellandse Zeegebied op te lossen (het zogenaamde Barcelona-
proces). In 2005 is door de EuroMed-leden het actieprogramma Horizon 2020 aangenomen. In
2006 werd in Caïro de eerste ministeriële bijeenkomst buiten de EU gehouden. Hier werd
overeenstemming bereikt over de tijdsplanning voor het schoon krijgen van de Middellandse Zee
en het omringende gebied.
UNEP publiceerde in 2006 op basis van onderzoek de prioritaire onderwerpen voor het
Middellandse Zeegebied:
- ontbrekende rioolstelsels en stedelijk afvalwater: slechts 69% van het afvalwater wordt via
een zuiveringsinstallatie schoongemaakt alvorens geloosd te worden op de Middellandse
Zee
- vast afval van de steden rond de Middellandse Zee wordt veelal zonder of na minimale
behandeling geloosd
- rond de Middellandse Zee staan veel chemische of olieverwerkende bedrijven die zware
metalen dan wel persistente organische vervuilers (POP's) produceren; er zijn nog nauwelijks
maatregelen tegen getroffen
- de verstedelijking langs de kusten is een van de belangrijkste problemen (toename afval,
verlies van biodiversiteit); de verstedelijking wordt slecht onder controle gehouden
- in veel Mediterrane landen komt erosie voor
- transport over zee zorgt voor veel vervuiling met olieproducten
- het water van de Middellandse Zee lijdt in toenemende mate aan groei van toxische algen
- exploitatie van visgronden gebeurt op niet duurzame wijze.
Het rapport concludeert dat wetgeving en handhaving tot de hoogste prioriteiten behoren.
Daarnaast richt Horizon 2020 zich op capaciteitsopbouw, onderzoek en monitoring. Onderlinge
ervaringsuitwisseling wordt van groot belang geacht. Het oplossen van de mediterrane
problemen wordt zowel door mediterrane als niet-mediterrane landen van belang geacht. Finland
bekleedt momenteel het voorzitterschap van de Stuurgroep. Uit de debatten valt op te maken dat
de mediterrane landen zo langzamerhand wel weten wát gedaan moet worden, maar niet weten
hóe het gedaan moet worden binnen de huidige beperkingen. Daarbij wordt een te zware wissel
getrokken op het absorptievermogen van de landen. NGO's stellen dat zij in de regio nog steeds
als een probleem worden gezien, in plaats van als stakeholders in het proces.
Bij enkele mediterrane landen bestaat verwarring over welke assistentie nu eigenlijk door de
donoren beschikbaar wordt gesteld. Bovendien wordt geconstateerd dat er niet steeds
afstemming is tussen de problemen en de beschikbare middelen. Daarnaast vinden de arme
landen het moeilijk om prioriteiten te stellen als het gaat om milieu, gezondheidsproblematiek,
werkgelegenheid voor jongeren etc. Projecten zijn tegen deze achtergrond moeilijk te
implementeren vanwege een gebrek aan `ownership'. Deze problemen zullen op de Euro-
Mediterrane ministeriële bijeenkomst in 2009 aan de orde worden gesteld. Nederland zal zich
nog beraden op zijn inbreng.
4.4. Kaderrichtlijn Bodem
De Commissie heeft in september 2006 een mededeling gepubliceerd inzake een thematische
strategie voor bodembescherming. Tegelijk met deze strategie heeft de Commissie bij Raad en
Europees Parlement een voorstel ingediend voor een kaderrichtlijn inzake bodembescherming.
De bodemstrategie is een mededeling van de Commissie. De Raad heeft zich niet uitgesproken
over de strategie. De milieucommissie van het Europees Parlement heeft op 3 oktober 2007
ingestemd met de bodemstrategie.
De kaderrichtlijn is thans in behandeling bij zowel Raad als Parlement. Het Europese Parlement
heeft in november 2007 diverse amendementen op het voorstel van de Commissie aangenomen.
Het Portugese voorzitterschap is er niet in geslaagd om een politiek akkoord te bereiken op de
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 35
Milieuraad van 20 december 2007, vanwege tegenstemmen van het Verenigd Koninkrijk,
Duitland, Oostenrijk, Frankrijk en Nederland. Nederland staat positief tegenover de
bodemstrategie, maar is niet overtuigd van de meerwaarde van een Europese kaderrichtlijn.
Het Franse voorzitterschap heeft gewerkt aan een nieuw voorstel maar is niet tot behandeling in
de Milieuraad gekomen. Het Tsjechische voorzitterschap heeft aangekondigd te streven naar een
politiek akkoord. De inhoudelijke inzet van Nederland is niet gewijzigd ten opzichte van 2007.
4.5. Milieu en Landbouw
4.5.1. Nitraatrichtlijn
De Europese Nitraatrichtlijn heeft tot doel verontreiniging met nitraten (NO3) uit agrarische
bronnen te bestrijden. De richtlijn schrijft voor dat lidstaten om de vier jaar een nieuw
actieprogramma op moeten stellen waarin maatregelen hiertoe zijn opgenomen. Het huidige
Nederlandse actieprogramma heeft een looptijd tot en met 2009. Overleg vindt plaats met de
Europese Commissie over de inhoud van het volgende (vierde) actieprogramma (periode 2010-
2013).
Verder bevat de Nitraatrichtlijn een aantal middelvoorschriften, waaronder een limiet op de
stikstof (N) die in de vorm van dierlijke mest op landbouwgronden wordt aangewend (maximaal
170 kg N/ha). Lidstaten zijn verplicht deze middelvoorschriften over te nemen in de nationale
regelgeving tenzij met de Europese Commissie een uitzondering (derogatie) kan worden
overeengekomen en de andere lidstaten hier in het Nitraatcomité een positieve stem over hebben
uitgebracht. Momenteel heeft Nederland een derogatie waardoor onder voorwaarden tot 250 kg
N/ha dierlijke mest kan worden uitgereden op landbouwgronden.
Een derogatie is nauw verbonden met het actieprogramma dat op dat tijdstip vigeert, en heeft
daardoor eenzelfde looptijd. Het is dan ook pas mogelijk om met de Europese Commissie
afspraken te maken over de inhoud van een derogatie wanneer de inhoud van het bijbehorend
actieprogramma duidelijk is.
Na afronding van het overleg over het vierde actieprogramma zal in 2009 met de Europese
Commissie worden onderhandeld over de derogatie voor de periode 2010-2013. Over de inzet
van de gesprekken over het vierde actieprogramma, de uitkomst hiervan en de inzet van de
derogatieonderhandeling zal de Kamer afzonderlijk worden geïnformeerd. In de brief die de
Minister van LNV op 18 juni 2008 aan de Tweede Kamer heeft toegestuurd (kamerstuk 28385 nr.
110) wordt nader ingegaan op de onderhandelingen, het beoogde tijdspad en de betrokkenheid
van de Tweede Kamer in het proces.
4.5.2. Biocidenverordening
De Biocidenrichtlijn is in 1998 vastgesteld om de toelatingsbeoordeling van de werkzame stoffen
van biociden in lidstaten van de Europese Unie te harmoniseren. De reguliere herziening was
voor 2008 voorzien. Er is gekozen voor een Verordening omdat deze sterker harmoniserend
werkt met het oog op een gelijk speelveld in Europa voor de toelating van deze stoffen. De
Commissie heeft bovendien gekozen voor een versnelde procedure in verband met de
verkiezingen voor het Europees Parlement in 2009. In korte tijd hebben verscheidene
bijeenkomsten plaatsgevonden om zowel lidstaten als stakeholders te bevragen. Eind 2008 is het
voorstel voor de nieuwe Biocidenverordening gepresenteerd. Nederland heeft reeds decennia
lang ervaring met de toelating en beoordeling van biociden. Veel lidstaten hebben echter geen
enkele ervaring met toelatingen en beoordelingsmethodieken van biociden. Hierdoor hanteren
verschillende landen in de Europese Unie op dit moment nog verschillende regels voor de
beoordeling van de werkzame stoffen in biociden. Met de nieuwe verordening wordt meer
harmonisatie en een groter "level playing field" beoogd. Nederland ondersteunt dit.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 36
Hoofdstuk 5 Afvalstoffen
5.1. Afvalbeleid algemeen
Op 17 juni 2008 heeft het Europees Parlement ingestemd met het onderhandelingsresultaat in
tweede lezing van de Kaderrichtlijn afvalstoffen. Het proces daartoe is gestart in 2006 met het
voorstel van de Europese Commissie tot vernieuwing van de bestaande richtlijn uit 1975 (en
eerder gereviseerd in 1991). De positieve stemming betekent dat er overeenstemming is bereikt
tussen Raad, Commissie en Europees Parlement over de eindtekst van de hernieuwde
kaderrichtlijn.
Op 3 december 2008 heeft de Commissie het Groenboek Verwerking van bio-afval
gepresenteerd. Nederland heeft hierover bij opstelling van deze notitie nog geen inzet
geformuleerd.
5.2. Herziening richtlijnen elektronische apparatuur (WEEE/RoHS)
In de eerste helft van 2008 heeft de Europese Commissie stakeholderconsultaties gehouden over
zowel de richtlijn betreffende het afvalbeheer van afgedankte elektronische en elektrische
apparatuur (WEEE) als de richtlijn betreffende het gebruik van bepaalde gevaarlijke stoffen in
elektrische en elektronische apparatuur (RoHS). De Europese Commissie heeft in december
2008 voorstellen gepresenteerd voor herziening van beide richtlijnen.
Nederlandse inzet
In Nederland is sinds 1998 producentenverantwoordelijkheid ingevoerd voor elektr(on)ische
apparatuur. In de periode van 1998 tot augustus 2004 was er nationale regelgeving, die in
augustus 2004 is vervangen door de implementatie van de WEEE-richtlijn. De inzet van de
producenten en importeurs heeft tot positieve resultaten geleid in Nederland. De
producentenverantwoordelijkheid voor elektr(on)ische apparatuur is daarmee een doeltreffend
instrument gebleken om milieudoelstellingen te realiseren. Producentenverantwoordelijkheid
houdt in dat de producenten verplichtingen en verantwoordelijkheden hebben, maar impliceert
ook dat zij een bepaalde vrijheid hebben om deze verplichtingen uit te voeren.
Nederland wil de ervaring met producentenverantwoordelijkheid inbrengen in de discussie over
de herziening van de WEEE-richtlijn en de herziening van de RoHS-richtlijn. Daarbij zal ook de
kennis uit het onderzoek naar de neveneffecten van producentenverantwoordelijkheid worden
gebruikt .20
De herziening van de richtlijn WEEE en RoHS biedt kansen om de keten van elektronische
apparatuur meer sluitend maken. Uit de huidige praktijk blijkt dat niet alle apparaten bij de
producent terecht komen. Het kan hierbij gaan om producten die nog gebruikswaarde hebben en
buiten de producenten om als tweedehandsproduct op de markt komen (via bijv. detailhandel,
marktplaats.nl en kringloopwinkels). Maar er gaan ook apparaten (zowel als afval als als
tweedehandsproduct) buiten de producenten om de grens over naar niet-Europese landen. Tot
slot is er nog een stroom waarbij de apparaten (eveneens buiten de producenten om) naar de
schroothandel gaan.
De genoemde afzetkanalen zijn niet verboden op grond van de richtlijn. Immers, het betreft hier
tweedehandsproducten. Voor apparaten die het kringloopcircuit ingaan en te zijnertijd alsnog
worden afgedankt in Europa zal dit geen probleem zijn. Bovendien is levensduurverlenging van
producten vanuit milieuoogpunt vaak wenselijk. Maar indien het gaat om apparaten die als
tweedehandsproduct naar niet-Europese landen (zoals Afrikaanse landen) worden geëxporteerd,
kan dit wel een probleem zijn. Nederland zal hier aandacht voor vragen.
De huidige richtlijn werkt met gewichtsdoelstellingen. Deze doen geen recht aan de
milieubescherming, hetgeen ook blijkt uit de recente review van deze richtlijn die is uitgevoerd
20 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 27 664, nrs. 48 en 52.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 37
door de United Nations University. Zodoende wil Nederland pleiten voor doelstellingen en regels
die meer recht doen aan de milieu-aspecten.
Er zijn een aantal begrippen niet duidelijk in de WEEE-richtlijn wat de uitvoering van de
regelgeving bemoeilijkt. Het gaat vooral om de reikwijdte van deze regelgeving (valt een bepaald
apparaat er wel of niet onder). Dit leidt tot ongewenste verschillen tussen de Europese landen.
Op die punten zal om duidelijkheid worden gevraagd.
5.3. Verdrag van Bazel
Het Verdrag van Bazel (1989) richt zich naast het milieuverantwoord beheer van gevaarlijke
afvalstoffen ook op afvalpreventie, de verwerking van afval zo dicht mogelijk bij de plaats van het
ontstaan en het minimaliseren van het grensoverschrijdend transport ervan.
Om het dumpen van gevaarlijke afvalstoffen in andere landen te voorkomen is een systeem van
kennisgevingen in het verdrag opgenomen. Het verdrag is, met enkele OESO-besluiten,
geïmplementeerd in de Europese verordening overbrenging afvalstoffen (EVOA). Om
onverantwoorde export naar ontwikkelingslanden tegen te gaan is de uitvoer van gevaarlijke
afvalstoffen, ook voor nuttige toepassing, van OESO-landen naar niet-OESO-landen bij
amendement van het verdrag verboden.
Tijdens de in juni 2008 in Bali gehouden 9e bijeenkomst van partijen is een groot aantal besluiten
genomen die de agenda bepalen voor de periode tot de 10e COP in 2011. De belangrijkste zullen
hierna aan de orde komen. De Nederlandse inzet voor COP9, zoals opgenomen in de
internationale leefomgevingsagenda 2008, is gerealiseerd.
In COP9 is besloten tot de samenwerking tussen de secretariaten van de verdragen van Bazel,
Rotterdam en Stockholm. De Executive Director van UNEP, dr. Steiner, heeft aangegeven dat
UNEP $ 2 miljoen zal inzetten om de synergie tussen de secretariaten van de 3 verdragen te
versterken.
Om de budgetcycli van de chemische verdragen op elkaar af te stemmen in het kader van de
synergie wordt COP10 niet over 2 maar over 3 jaar gehouden.
Voordat de samenwerking ook echt in gang gezet kan worden dienen ook de bijeenkomsten van
partijen van de verdragen van Rotterdam en Stockholm met synergie van de drie verdragen in te
stemmen. Bij de COP van Rotterdam is dit reeds gebeurd (zie 6.2.2.), bij die van Stockholm zal
dat komend jaar plaatsvinden (4-8 mei 2009).
Minder vergaderen maar meer uitvoeren in de praktijk in de ontwikkelingslanden is de rode draad
voor de komende jaren. Dit betekent dat de regionale centra van het Verdrag van Basel ook
financieel meer steun zullen moeten krijgen voor de uitvoering van projecten middels vrijwillige
bijdragen. De donorlanden zullen tijdens de vergdering van de Open-ended Working group 7 in
2010 hierop worden aangesproken. De Nederlandse bijdrage zal nog nader worden bepaald.
COP9 besprak het thema "waste management for human health and livelihood" en aanvaardde
de Verklaring van Bali. Hierin is opgenomen dat een verantwoord beheer van afvalstoffen
positieve effecten heeft op de gezondheid van de mens en tevens een bijdrage levert aan
duurzame ontwikkeling en de behalen van de Millennium Development Goals. Goed afvalbeheer
levert economisch voordeel op en biedt mensen ook de mogelijkheid een inkomen te verwerven.
De relatie tussen afvalbeheer en gezondheid zal verder moeten worden uitgewerkt en de
Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is uitgenodigd dit thema in beschouwing te nemen. De
verklaring van Bali is besproken in de WHO-UNEP Conferentie over Gezondheid en Milieu (26-28
augustus 2008) en zal ook in de 25e UNEP Governing Council aan de orde komen. Inzet van
Nederland zal zijn om afspraken te maken over de samenwerking binnen de VN voor
ondersteuning van de ontwikkelingslanden bij het beheer van met name huishoudelijke
afvalstoffen.
In het werkprogramma is een aantal punten opgenomen waaraan intersessioneel gewerkt zal
worden. Voor Nederland zijn de volgende onderwerpen van belang: technische richtlijnen voor
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 38
het beheer van kwikhoudend afval, sloopschepen, partnerschap voor electronische afval en het
partnerschap voor ICT-apparatuur.
5.4. Sloopschepen
Wereldwijd wordt een groot deel van de zeeschepen onder onverantwoorde arbeids- en
milieuomstandigheden gesloopt op Zuid-Aziatische stranden. Aangezien dit een mondiaal
probleem betreft wordt momenteel in het kader van de Internationale Maritieme Organisatie
(IMO) gewerkt aan een nieuw internationaal verdrag over het veilig en schoon slopen van
zeeschepen. Het ligt in de bedoeling dit Verdrag in mei 2009 in Hong Kong te ondertekenen. Het
duurt echter nog zeker tot 2012 -2014 voordat dit verdrag in werking zal treden.
De Europese Commissie wil de situatie in de tussenliggende periode verbeteren door een eigen
strategie voor het slopen van schepen te ontwikkelen. Zij heeft een belangrijke stap gezet door
de publicatie van het Groenboek betreffende een betere ontmanteling van schepen in mei 2007.
Ter ondersteuning van de verdere ontwikkeling van een Europese strategie voor sloopschepen is
op 28 november 2007 in Brussel een workshop voor Europese stakeholders gehouden. Hierbij
heeft de Europese Commissie ondermeer aangekondigd dat er een onderzoek naar de
mogelijkheden van een fonds ter ondersteuning van duurzame scheepsrecycling wordt gestart.
De Europese Commissie streeft ernaar in de tweede helft van 2008 met de resultaten van dit
onderzoek te komen. In het najaar van 2008 wordt de algehele Europese strategie voor
sloopschepen verwacht.
Inzet Nederland
Nederland zoekt nadrukkelijk aansluiting bij strategieën die binnen de EU en de IMO worden
ontwikkeld om tot een oplossing te komen. De qua mens en milieu onverantwoorde sloop van
zeeschepen is een mondiaal probleem dat om een mondiale oplossing vraagt. De inzet van
Nederland blijft er op gericht om, in samenwerking met andere EU-landen binnen de Europese
Unie, tot een effectief en praktisch werkende regeling onder de vlag van de IMO te komen.
Nederland vindt het initiatief van de Commissie een goede aanzet om de situatie in de tussentijd
te verbeteren.
Nederland is overtuigd van het belang van de ontwikkeling van initiatieven tot het verdrag van
IMO operationeel wordt. Het ligt voor de hand vooral met vrijwillige afspraken en binnen
bestaande regelgeving tot verbetering te komen. Het tot stand brengen van wettelijke
maatregelen op Europese en mondiale schaal kost namelijk veel tijd.
Nederland is een voorstander van producentenverantwoordelijkheid voor sloopschepen en heeft
samen met nationale stakeholders in een aantal workshops verkend of dit kan worden toegepast
op sloopschepen. Samen met de ervaring die Nederland al heeft op het gebied van
producentenverantwoordelijkheid bieden de ervaringen uit de workshops een basis om het idee
van producentenverantwoordelijkheid of ketenverantwoordelijkheid verder in Europees verband
met stakeholders uit te werken.
Nederland ondersteunt de inzet van de Commissie om binnen een Europese strategie de sloop
van overheidsschepen van bijvoorbeeld de marine en de kustwacht te regelen. Binnen Europa is
immers voldoende `'groene" sloopcapaciteit voor dergelijke schepen aanwezig.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 39
Hoofdstuk 6 Risicobeleid
6.1 Veiligheid
6.1.1. Bescherming vitale infrastructuur
In 2004 heeft de Europese Raad de Commissie gevraagd zich te buigen over de noodzaak van
de bescherming van vitale infrastructuren in de EU tegen vernietiging en verstoring door
grootschalige calamiteiten, natuurrampen en in het bijzonder terroristische aanslagen. Sindsdien
heeft de Commissie een groenboek met beleidsopties, een mededeling voor een
kaderprogramma (European Programme Critical Infrastructure Protection, EPCIP) alsmede een
richtlijn voor het identificeren en benoemen van de Europese vitale infrastructuur en het
vaststellen van de noodzaak om de bescherming te verbeteren uitgebracht.
Het kaderprogramma (EPCIP) bestaat uit het opzetten van een programma voor de bescherming
en beveiliging van vitale infrastucturen van 11 sectoren: energie, nucleaire industrie, ICT, water,
voedsel, gezondheid, financiën, transport, chemische industrie, ruimtevaart en
onderzoeksfaciliteiten. De mededeling betreft de sectoren transport en energie, en richt zich op
het ontwikkelen van niet-bindende, eenvoudige en meetbare criteria voor het identificeren van
Europese vitale transport- en energie-infrastructuur (ECI, European Critical Infrastructure).
Nederland ondersteunt het Europese EPCIP-initiatief, maar volgt de invulling, gelet op de
proportionaliteits- en subsidiariteitsbeginselen, kritisch. De bescherming van de infrastructuur is
van groot maatschappelijk belang. Belangrijke voorwaarde voor Nederland is dat EPCIP
nationale activiteiten op dit gebied aanvult, ondersteunt en stimuleert. Bescherming van de vitale
infrastructuur is en blijft een zaak van de lidstaten en de eigenaren/beheerders van de
infrastructuur; het programma zal zich met name moeten richten op inventarisatie en uitwisseling
van ervaringen ("best practices"). Nederland wil geen aparte Europese rampenbestrijdingsdienst.
Teneinde deze richtlijn van de Commissie meer in lijn met de Nederlandse visie te brengen is in
de afgelopen periode intensief onderhandeld in Brussel. Nederland werkte in dit verband nauw
samen met het Verenigd Koninkrijk, Zweden Duitsland en Denemarken. Mede dankzij deze
coalitie en de actieve inbreng vanuit het Europese Parlement en de Nederlandse Eerste en
Tweede Kamer is er op 6 juni 2008 in de Raad voor Juridische en Binnenlandse Zaken een
richtlijntekst aangenomen die aan de wensen van Nederland tegemoet komt. Inhoudelijk is
bereikt dat de richtlijn haar regulerende en centraliserende karakter heeft verloren, maar wel een
Europese stimulans geeft om de beveiliging van vitale infrastructuur te verbeteren. Zo wordt beter
aangesloten op de verantwoordelijkheden die de lidstaten en infrastructuureigenaren hebben om
hun infrastructuur te beveiligen en wordt extra regeldruk vermeden. Bescherming van de vitale
infrastructuur is en blijft een zaak van de lidstaten en de eigenaren/beheerders van de
infrastructuur; het programma zal zich met name moeten richten op inventarisatie en uitwisseling
van ervaringen ("best practices").
De richtlijn vangt aan met de sectoren energie (olie, gas en electriciteit) en (lucht-, maritiem en
land-)transport. Uitbreiding van de richtlijn zal zich na de evaluatie (over 3 jaar) wellicht richten op
de ICT. Op termijn kunnen ook andere sectoren onderdeel gaan worden van deze richtlijn.
Buisleidingen en raffinaderijen krijgen in het kader van de energiezekerheid wel al met EPCIP te
maken.
Nederland zal nu zijn deel van de Europese kritieke infrastructuur moeten identificeren en
bilateraal en/of multilateraal in overleg treden met andere lidstaten waarvoor de aanwijzing van
mogelijke in Nederland gelegen Europese kritieke infrastructuur aanzienlijke gevolgen kan
hebben. De Commissie kan aan dat overleg deelnemen, maar heeft geen toegang tot informatie
waarmee een bepaalde infrastructuur onmiskenbaar geïdentificeerd kan worden. Infrastructuur
kan niet als 'Europees kritisch' worden aangewezen zonder instemming van de betreffende
lidstaat (lidstaat heeft vetorecht) waar de ECI gevestigd is.
De minister van BZK is coördinerend minister voor EPCIP en de implementatie ervan in
Nederland. Voor energie en transport, waartoe deze richtlijn zich thans beperkt, zijn het
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 40
respectievelijk de minister van EZ en de minister van VenW die de sectorale uitwerking
verzorgen. De minister van VROM is verantwoordelijk voor de sectoren chemie en drinkwater
(deze sectoren blijven voorlopig nog buiten deze richtlijn). In nauwe interdepartemenatle
samenwerking verzorgen deze ministeries de inbreng in Brussel en de afstemming met de
andere lidstaten.
De uitwerking in de praktijk van deze richtlijn vereist een goede samenwerking tussen de
Europese landen, met name op het terrein van de technologie, early warning systemen, ICT,
opleidingen, etc. Onder het Franse voorzitterschap wordt een implementatieinstructie opgesteld
en worden sectorale criteria voor de sectoren energie en transport uitgewerkt. In 2009 zal verder
aandacht worden besteed aan de implementatie van de richtlijn.
6.1.2. Richtlijn voor pyrotechnische artikelen
De richtlijn voor pyrotechnische artikelen betreft het in de handel brengen van pyrotechnische
artikelen waaronder vuurwerk. De richtlijn beoogt de veiligheid van vuurwerk voor de consument
te verhogen, het aantal ongelukken met vuurwerk te verminderen en een interne markt voor
pyrotechnische artikelen tot stand te brengen.
Momenteel wordt de implementatie van de richtlijn in de lidstaten bezien. In januari 2010 moeten
de lidstaten de noodzakelijke wetgeving hebben gepubliceerd om aan de vuurwerkrichtlijn te
voldoen. Er is sprake van een strikte implementatie van de richtlijn in Nederland door middel van
een wijziging van een algemene maatregel van bestuur en ministeriële regeling.
De richtlijn behoeft in Europees verband nog nadere invulling; in het komende jaar zullen in het
kader daarvan de CEN-normen21 verder worden ontwikkeld voor pyrotechnische artikelen.
Nederland heeft een actieve rol op zich genomen en probeert onder andere via het Comité voor
de richtlijn en de NEN-normalisatiewerkgroepen duidelijke en heldere Europese afspraken te
maken. Nederland hecht er groot belang aan dat, met name voor consumentenvuurwerk, op
Europees niveau normen worden ontwikkeld die aansluiten bij Nederlands (consumenten-)
vuurwerkbeleid. Hierbij wordt er gestreefd om op Europees niveau vuurwerk met een massa-
explosief karakter22 uit handen van de gewone consument te houden.
6.1.3. Actieplan zelfgemaakte explosieven
De Europese Commissie heeft in november 2007 het Actieplan voor zelfgemaakte explosieven
gepresenteerd. Op basis van Raadsconclusies in december 2007 en april 2008 is de Europese
Commissie in samenwerking met de lidstaten bezig om voor chemische stoffen die kunnen
worden misbruikt voor het produceren van zelfgemaakte explosieven maatregelen te ontwikkelen.
Voor nitraathoudende kunstmest zijn hiervoor inmiddels maatregelen vastgesteld door de
verkoop van kunstmest met meer dan 16% stikstof op basis van ammoniumnitraat aan
particulieren vanaf 2012 te verbieden.
Voor andere chemische stoffen zullen ook beveiligingsmaatregelen worden getroffen. Om
aanslagen met dergelijke stoffen te voorkomen zullen maatregelen in Europees verband het
meest effectief zijn, waarbij ook het level playing field van het bedrijfsleven zo min mogelijk wordt
verstoord. VROM in samenwerking met de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding zet zich
er voor in dat de Europese Commissie met beveiligingsvoorstellen komt, waarbij rekening wordt
gehouden met de hoeveelheden, concentraties, verspreidingsgraad, alternatieven voor deze
stoffen en het voorkomen van levering aan consumenten.
21 CEN is het Europese comité voor normalisatie, opgericht door de nationale normalisatie-instituten van EU
en EVA-landen, voor de vaststelling van vrijwillige technische standaarden. De EU kan deze standaarden
overnemen in regelgeving, waarmee ze een verplicht karakter krijgen. NEN is het Nederlandse normalisatie-
instituut.
22 Artikelen reageren massa-explosief wanneer alle artikelen in een verpakking tegelijkertijd ontploffen als
gevolg van een schokgolf van één artikel.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 41
6.1.4. Evaluatie Seveso-II-richtlijn
De Europese Commissie start naar verwachting eind 2008 een evaluatie van de effectiviteit van
de Seveso-II-richtlijn en heeft de lidstaten gevraagd om eventuele resultaten van nationale
evaluaties beschikbaar te stellen. Nederland heeft in 2004 de uitvoering van de Seveso-II-richtlijn
in Nederland geëvalueerd waaruit een omvangrijk verbeterprogramma is voortgekomen. Een
dergelijke uitgebreide evaluatie is voor zover bekend niet in andere lidstaten uitgevoerd. Als
onderdeel van het verbeterprogramma is het Besluit risico's zware ongevallen op onderdelen
aangepast. Vanuit de ervaringen in Nederland is evenwel aanvullend behoefte om enkele
onderdelen van de Europese richtlijn ter discussie te stellen. Het gaat dan bijvoorbeeld om
omvang en doel van het Veiligheidsrapport dat bedrijven moeten maken om onder andere
burgers te informeren over risico's van zware ongevallen. Daarnaast blijkt de verplichting om
Seveso-inrichtingen aan te wijzen met mogelijke domino-effecten van een zwaar ongeval op
andere Seveso-inrichtingen arbeidsintensief te zijn en weinig toegevoegde waarde te hebben.
6.1.5. VN-ECE Verdrag van Helsinki
In VN-ECE-verband bestaat sinds 1992 het Verdrag over grensoverschrijdende effecten van
industriële ongevallen, het Verdrag van Helsinki. Dit verdrag verplicht de (deelnemende) landen
tot internationale samenwerking, uitwisseling van informatie en het verlenen van internationale
bijstand op het gebied van preventie van, voorbereiding op, en bestrijding van (de gevolgen van)
industriële ongevallen.
Onder het verdrag vallen bedrijven die onder de hoge drempelwaarde vallen van het Besluit
risico's zware ongevallen, en die tevens binnen een zone van 15 km van de landgrens zijn
gelegen, voor zover de grensoverschrijdende gevolgen via lucht plaatsvinden; voor zover de
gevolgen via het oppervlaktewater plaatsvinden betreft het bedrijven die binnen een
stromingsafstand van twee dagen van de grens (bij gemiddelde stromingssnelheid) liggen. In
Nederland liggen ca. 40 bedrijven die onder het verdrag van Helsinki vallen.
Nederland heeft het verdrag in oktober 2006 geratificeerd en is begin februari 2007 partij bij het
verdrag geworden. Bij de implementatie van het verdrag wordt nauw samengewerkt door de
ministeries van VROM en BZK (waaronder de hulpverleningsdiensten vallen), en de provincies
grenzend aan België en/of Duitsland. In het najaar van 2008 vindt overleg plaats tussen België en
Nederland (federaal/rijksniveau, provincies en gemeentelijk niveau), met het doel om tot
afspraken te komen over de informatieuitwisseling, de manier waarop commentaar vanuit een
buurland in de vergunningverlening van "Helsinki-bedrijven" wordt verwerkt, en over de wijze
waarop de betrokkenheid van burgers in beide landen in de grensregio's kan worden bevorderd.
In 2009 zal een oefening worden gehouden gericht op de uitwisseling van milieuinformatie, op
basis van een nader te bepalen oefenscenario, waarbij een fictief `Helsinkibedrijf' zal worden
betrokken. Tevens zal met Duitse overheden de dialoog worden gezocht over activiteiten in het
kader van dit Verdrag.
Inzet Nederland
In november 2008 zal de vijfde bijeenkomst van Partijen van het Verdrag, en de eerste waarbij
Nederland ook partij is, worden gehouden
Nederland is overigens sinds 2005 lid van het Bureau van het Verdrag. Met ingang van november
2008 is Nederland gedurende twee jaar voorzitter van de bijeenkomst van partijen van het
Verdrag.
6.1.6. United Nations Disaster Assessment and Coordination (UNDAC) en de
Environmental Assessment Module (EAM)
Het "United Nations Disaster Assessment and Coordination" systeem (UNDAC) inventariseert
ten behoeve van de VN de gevolgen van een ramp of calamiteit en coördineert ter plaatse de
binnenkomende internationale hulp en hulpverleners. Een UNDAC-team is binnen 12-24 uur
inzetbaar. Indien nodig kunnen aan het team leden worden toegevoegd, die een specifieke
expertise hebben, zoals bijvoorbeeld milieuexperts.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 42
Ten behoeve van een dergelijke inventarisatie kan de inzet van een Environmental Assessment
Module (EAM) overwogen worden. De EAM is een gezamenlijk initiatief van het ministerie van
VROM en het ministerie van Buitenlandse Zaken. De EAM is een mobiele meetfaciliteit (met het
daarbij behorende team) die flexibel kan worden ingezet voor het bemonsteren, meten en
analyseren op een ramplocatie. Het beheer van de EAM is belegd bij het RIVM.
Nederlandse inzet
Nederland ondersteunt UNDAC door het beschikbaar stellen van UNDAC-leden, waaronder twee
milieuexperts van het ministerie van VROM. Deze experts zijn opgeleid en getraind voor inzet in
UNDAC-verband. Nederland stelt gedurende de periode 2009-2012 de EAM beschikbaar voor
internationale hulpverlening. In eerste instantie zal inzet plaatsvinden in VN-verband. Inzet in EU-
verband en bilaterale inzet is echter niet uitgesloten.
Verder is Nederland actief betrokken bij het versterken van het mondiale systeem voor de
ontwikkeling en inzet van milieuexpertise bij internationale humanitaire rampen waar sprake is
van ernstige impact op het milieu en de gezondheid. Nederland is in dat verband sinds 2007
voorzitter van de Advisory Group on Environmental Emergencies (AGEE), waar circa 70 landen
aan deelnemen. Nederland neemt verder deel aan het International Humanitarian Partnership
(IHP). Het IHP is een informeel samenwerkingsverband van onder andere de Scandinavische
landen, dat als doel heeft om met behulp van expertise en middelen ondersteuning te bieden bij
internationale humanitaire rampen. De VN is de belangrijkste afnemer van de middelen en inzet
van het IHP.
6.2 Chemische stoffen
6.2.1. REACH Uitvoeringswet EU-Verordening
REACH is de Europese Verordening betreffende Registratie, Evaluatie, Authorisatie en
Beperking van Chemische Stoffen. Op 1 juni 2007 is het eerste deel in werking getreden en op 1
juni 2008 is vrijwel de gehele REACH-verordening van kracht geworden. Op 1 juni 2009 zal het
laatste onderdeel in werking treden. Over de totstandkoming van de REACH-verordening 23 en
over de invoering van REACH in Nederland door middel van de Uitvoeringswet REACH24 is de
Tweede Kamer uitvoerig geïnformeerd.
De REACH-verordening vormt thans het belangrijkste wettelijke kader waarin regels worden
gesteld voor het de productie, de import, het in de handel brengen en het gebruik van chemische
stoffen in Europa. De bescherming van mens en milieu, versterking van de interne markt en het
scheppen van een gelijk speelveld voor het bedrijfsleven zijn daarbij belangrijke uitgangspunten.
De Tweede Kamer is in het verleden steeds uitvoerig over de totstandkoming van REACH op de
hoogte gehouden, laatstelijk nog bij brief van 2 juli 200825. De Kamer zal ook in de toekomst
regelmatig over de voortgang van de invoering van REACH worden geïnformeerd. Zoals
toegezegd tijdens de plenaire behandeling van de Uitvoeringswet REACH zal een tussentijdse
evaluatie over de invoering van REACH in Nederland (2011) als input voor evaluatie op Europees
niveau te worden uitgevoerd.
Tijdens het algemeen overleg over moties en toezeggingen op 25 juni 2008 is door de minister
van VROM toegezegd een evaluatie van de voortgang van de implementatie van REACH aan de
Tweede Kamer te doen toekomen. Met name zal daarin aandacht worden geschonken aan de
voortgang van de pre-registratie van stoffen en de mate waarop het Nederlands bedrijfsleven
klaar is voor de uitvoering van REACH.
Op mondiaal niveau vindt nu verdere beleidsontwikkeling plaats in de chemicaliënstrategie
SAICM en in de Verdragen van Stockholm en Rotterdam. Bovendien wordt er verder gewerkt aan
afspraken ten aanzien van separate stoffen.
23 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 21 501-8 en 21501-30
24 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 30 600, nr. 15
25 Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 21 501-08, nr. 284
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 43
6.2.2 Verdrag van Rotterdam
Met de sterke toename van de internationale productie, handel en gebruik van chemische stoffen
zijn de laatste decennia ook de zorgen over de mogelijke schadelijke effecten van deze
producten toegenomen. Vooral ontwikkelingslanden ontberen de noodzakelijke technische en
bestuurlijke infrastructuur om de risico's van stoffen te beoordelen en adequate maatregelen te
treffen.
Het in 1998 tot stand gekomen en in 2004 in werking getreden Verdrag van Rotterdam voorziet in
bindende afspraken tussen partijen over de uitvoer van stoffen die elders in de wereld strenge
beperkingen kennen. Partijen kunnen industriële chemische stoffen of pesticiden kandideren om
onder het Verdrag te laten vallen. Voor deze stoffen geldt dat import slechts kan plaatsvinden
wanneer het importerende land daarvoor expliciet toestemming heeft gegeven: de PIC-procedure
(Prior Informed Consent). Daarnaast verplicht het verdrag kennis en kunde te delen wanneer
landen daar een verzoek toe doen om hen in staat te stellen een oordeel te vormen over de
voorgenomen import van de chemische stoffen. Het verdrag telt 117 partijen.
Na de eerste drie jaarlijkse Conferenties der Partijen (COP) vergaderen de deelnemende landen
nu tweejaarlijks, waarbij de vierde COP in oktober 2008 heeft plaatsgevonden en de vijfde COP
begin 2011 zal plaatsvinden. Het technische comité dat de kandidaatstoffen beoordeelt komt
jaarlijks rond maart bijeen.
Nederlandse inzet
Om een goede uitvoering van de verdragsverplichtingen mogelijk te maken heeft Nederland
naast de vaste jaarlijkse contributie een vrijwillige bijdrage geleverd aan het secretariaat van het
verdrag om een actieve participatie van de exporterende en importerende landen, goede
communicatie tussen de competente autoriteiten, en een goede administratieve uitvoering te
bevorderen. Het is daarbij van belang dat de criteria binnen de verdragsprocedures mogelijk
maken dat ook ontwikkelingslanden voldoende in staat zijn om gevaarlijke stoffen te kandideren.
Tijdens de vierde COP stonden drie stoffen op de nominatie aan het Verdrag toegevoegd te
worden. Uiteindelijk is dat, door de besluitvorming met consensus, voor één stof (trybutil tin)
gelukt. Voor chrysotielasbest en endosulfan konden de handen helaas niet op elkaar gekregen
worden. In het licht van moeizame besluitvorming over stoffen die op technische gronden onder
het verdrag zouden moeten vallen, steunt Nederland initiatieven die zoeken naar
verdragsafspraken die ook voor deze stoffen aan Partijen bescherming kunnen bieden. Tijdens
de vierde COP bleek het echter lastig te zijn voor iedereen aanvaardbare initiatieven te vinden.
Daarnaast wenst Nederland een adequaat regime voor ondersteuning en stimulering van de
naleving van de verdragsafspraken. In relatie tot de andere chemicaliënverdragen richt
Nederland zich op een goede beleidsmatige afstemming tussen de verdragen, het benutten van
synergie en het voorkomen van overlap van verplichtingen. Inzetten op het traject van synergie
met het Verdrag van Bazel en het Verdrag van Stockholm is tijdens de vierde COP omarmd (zie
ook 6.2.4)
6.2.3 Verdrag van Stockholm
Met het Verdrag van Stockholm inzake persistente organische verontreinigende stoffen (POP's)
is een eerste stap gezet op weg naar een mondiale aanpak van stoffen die zeer ernstige risico's
voor mens en milieu opleveren. POP's zijn chemicaliën die bijna niet afbreken, zeer lange
afstanden afleggen tot in regio's (zoals de poolregio's) waar ze nooit zijn gebruikt of
geproduceerd, en zich ophopen in de voedselketen. Het verdrag is in 2001 tot stand gebracht
(Nederland is sinds 2002 partij), in 2004 in werking getreden en richt zich momenteel op 12
stoffen. Het is nauw verwant aan het POP-Protocol van het ECE-Verdrag over
grensoverschrijdende luchtverontreiniging over lange afstand (LRTAP, zie 3.2.4).
Het verdrag voorziet in een sinds 2004 geldend wereldwijd verbod op de productie van en de
handel in acht bestrijdingsmiddelen (aldrin, chloordaan, DDT, dieldrin, endrin, heptachloor, mirex
en toxafeen) en twee industriële chemicaliën (hexachloorbenzeen en PCB's).
Voor twee soorten bijproducten die in verbrandingsprocessen vrijkomen (dioxines en furanen) zijn
mondiale verplichtingen vastgelegd om de emissies ervan zoveel mogelijk te beperken met
eliminatie als einddoel. De mogelijkheid tot toevoeging van nieuwe POP's aan het verdrag,
gebaseerd op risicobeheer en aangevuld met het voorzorgsbeginsel voor wetenschappelijke
onzekerheden, maakt integraal onderdeel uit van het verdrag. Daarnaast is er in het verdrag een
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 44
mechanisme opgenomen voor het registreren, evalueren en geleidelijk uitfaseren van tijdelijke
uitzonderingen op dit verbod, zoals die bijvoorbeeld zijn gemaakt voor DDT dat voor
malariabestrijding in ontwikkelingslanden wordt toegepast. Tevens worden ontwikkelingslanden
ondersteund via capaciteitsopbouw en financiële steun om hun verplichtingen op grond van het
verdrag na te komen. Het verdrag kent inmiddels 147 partijen. In mei 2009 zal de vierde
Conferentie van partijen bij het verdrag plaatsvinden, waarbij als belangrijkste onderwerpen voor
besluitvorming aan de orde zullen zijn:
- de werking van het financieel mechanisme ter ondersteuning van ontwikkelingslanden,
- de synergie tussen het verdrag van Bazel, het Verdrag van Stockholm en het Verdrag van
Rotterdam,
- de toevoeging van nieuwe stoffen onder de werking van het verdrag, en
- de effectiviteitsmonitoring van het verdrag.
Nederlandse inzet
Nederland heeft zich steeds actief opgesteld bij de voorbereiding van dit verdrag en heeft ook nu,
bij de inwerkingtreding en implementatie van het verdrag nog een actieve rol. Een van de
belangrijkste doelen van Nederland (en de EU) is dat er nieuwe stoffen aan het verdrag worden
toegevoegd om zo bij te dragen aan het behalen van de doelstelling per 2020 voor chemicaliën
die is afgesproken op de topconferentie voor duurzame ontwikkeling in 2002. De EU heeft in
2005 conform de EU-raadsconclusies steun verleend aan de Noorse en Mexicaanse nominatie
van een tweetal nieuw aan het verdrag toe te voegen stoffen: pentabroomdiphenylether en
HCH/lindaan. De EU heeft voorts zelf chloordecone en hexabroombiphenyl die reeds onderdeel
zijn van het POP-Protocol, als kandidaat-stoffen genomineerd onder het Verdrag van Stockholm.
In 2006 heeft de EU nog octabroomdiphenylether, pentachloorbenzeen en kortketenige
chloorparaffines als kandidaat-stoffen genomineerd onder het Verdrag van Stockholm.
Op het gebied van technische aspecten, zoals best beschikbare technieken (BAT) en beste
milieupraktijken (BEP), is de EU-inzet gericht op nauwe en effectieve samenwerking met het
Verdrag van Bazel waarin de benodigde expertise op die gebieden beschikbaar is.
Op het gebied van financiële mechanismen ter ondersteuning van ontwikkelingslanden en
transitie-economieën volgt Nederland een bestendige lijn waarbij het geen voorstander is van de
oprichting van nieuwe multilaterale fondsen maar zoveel mogelijk gebruik maakt van versterking
van het Global Environment Facility (GEF). Daarbij is versterking van capaciteitsopbouw in
ontwikkelingslanden en transitie-economieën op het gebied van stoffenbeheer, en met name
integratie van aan chemische stoffen gerelateerde institutionele structuren het uitgangspunt. Ten
slotte zet Nederland zich in voor een sterk nalevingsregime.
6.2.4. Synergie tussen de chemicaliënverdragen
De aanbeveling van de Ad Hoc Joint Working Group (AHJWG) inzake de nauwere samenwerking
en coördinatie tussen de conventies van Basel, Stockholm en Rotterdam heeft tot doel de drie
conventies efficienter en effectiever te laten opereren. Ook kunnen zo kosten worden bespaard.
Daarnaast zal de geïmplementeerde aanbeveling de drie conventies meer zichtbaarheid geven
en het huidige politieke profiel verhogen. In het kader van de discussie over internationaal
milieubestuur wordt synergie tussen de drie conventies als een belangrijke concrete stap gezien.
Het uiteindelijke doel zou op termijn een (gedeeltelijke) samenvoeging van de drie secretariaten
kunnen zijn. De aanbeveling van de AHJWG dient door de COPs van de drie conventies en de
UNEP Governing Council te worden onderschreven. De COP's van het Verdrag van Basel en van
het Verdrag van Rotterdam hebben de aanbeveling reeds aangenomen. In mei 2009 zal de COP
van het Verdrag van Stockholm zich over de aanbeveling buigen. Indien de COP's van de drie
conventies alledrie akkoord zijn zal in de UNEP Governing Council in 2010 worden besloten of
het traject tot nauwere samenwerking en coördinatie tussen de drie conventies kan worden
ingezet.
6.2.5. SAICM: Strategic Approach to International Chemicals Management
De UNEP-Beheersraad besloot in 2003 om een mondiale chemicaliënstrategie te ontwikkelen: de
Strategic Approach to International Chemicals Management (SAICM). SAICM is bedoeld als een
mondiale overkoepelende strategie, een vrijwillig initiatief zonder juridisch bindend kader. SAICM
moet de coördinatie, synergie en prioriteitstelling verzekeren voor mondiale instrumenten en
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 45
verdragen om daarmee de doelstelling voor chemicaliën van de World Summit on Sustainable
Development (WSSD, Johannesburg 2002) te realiseren: het minimaliseren van de schadelijke
effecten van chemicaliën voor volksgezondheid en milieu in 2020. Daartoe is een actieplan
geformuleerd. Een Quick Start Programme is ingesteld om initiële capaciteitsopbouw en needs
assessments van ontwikkelingslanden te ondersteunen, met het oog op een structurele
voorziening in technische en financiële ondersteuning aan ontwikkelingslanden op het gebied van
chemicals management.
Een groot aantal activiteiten onder bestaande verdragen met betrekking tot gevaarlijke stoffen
heeft een onderlinge relatie en vereist de sturing en prioriteitstelling waarin SAICM op een non-
institutionele basis moet gaan voorzien. Daartoe zijn een goede coördinatie en samenwerking
tussen verschillende internationale organisaties (ILO, WHO, FAO, UNEP, GEF, OESO) nodig.
Het relevante juridisch-bindende instrumentarium bestaat onder meer uit het in 1998 tot stand
gekomen Verdrag van Rotterdam dat een goedkeuringsprocedure voor de export van
milieugevaarlijke stoffen bevat en daarmee een eerste middel is om dumping van gevaarlijke
stoffen tegen te gaan. Het Verdrag van Stockholm inzake POP's leidt evenals bijvoorbeeld het
Protocol van Montreal inzake ozonlaagaantastende stoffen tot uitfasering van bepaalde groepen
van milieugevaarlijke stoffen. Het Verdrag van Bazel regelt de beheersing van de
grensoverschrijdende overbrenging van gevaarlijke afvalstoffen en de verwijdering ervan en het
Protocol inzake persistente organische stoffen bij het Verdrag van 1979 betreffende
grensoverschrijdende luchtverontreiniging over lange afstand (POP's protocol) regelt het
terugdringen van atmosferische verontreiniging door POP's. Dit protocol is geografisch beperkt
tot de VN-ECE-regio.
In mei 2009 zal de ministersconferentie ICCM-2 (International Conference on Chemical
Management) plaatsvinden. Daarbij zal de voortgang van de verwezenlijking van de
Johannesburgdoelstellingen voor Duurzame ontwikkeling op het gebied van chemisch stoffen
centraal staan. Tevens zal de effectiviteit van het genoemde Quick-Start Programma aan de orde
komen en zullen afspraken worden gemaakt over de voortgangsrapportage over de uitvoering
van het SAICM Global Plan of Action. De Nederlandse inzet zal gericht zijn op effectieve
uitvoering van het politieke commitment van deze wereldwijde chemicaliënstrategie waarin
Europa met de REACH-verordening een toonaangevende rol speelt in de uitvoering van het
SAICM Global Plan of Action.
6.2.6. UNEP-kwikprogramma
De Beheersraad van UNEP in februari 2007 heeft geconstateerd dat er voortgang is geboekt met
het UNEP kwikprogramma maar heeft ook erkend dat de inspanningen onvoldoende waren om
de mondiale uitdagingen, die veroorzaakt worden door kwik, het hoofd te bieden. De
Beheersraad concludeerde daarom dat verdere langetermijnactie noodzakelijk is en dat opties
voor verbeterde vrijwillige aanpak en een nieuw of bestaand wettelijk bindend instrument moet
worden onderzocht om wel voortgang te kunnen boeken. De Beheersraad heeft besloten om een
ad hoc open-ended working group in te stellen die o.a. moet onderzoeken wat beschikbare
responsmaatregelen en strategieën zijn en wat de effectiviteit en uitvoerbaarheid zijn van de
vrijwillige en wettelijke bindende benadering.
Deze ad hoc werkgroep is tweemaal bijeengekomen. De discussie over de te nemen stappen
gaat tussen de voorstanders voor wettelijk bindende maatregelen (zoals de EU en de G77) en de
tegenstanders voor een wettelijk instrument (zoals de VS, China en India) die meer zien in
vrijwillige partnerschappen. In de UNEP-Beheersraad van februari 2009 zullen de milieuministers
proberen tot besluitvorming te komen.
In dit mondiale kader is van belang hoe in de EU het beleid over kwik uitvoering krijgt. In 2005
heeft de Europese Commissie een integrale strategie voor kwik gepubliceerd, waarover in de
milieuraad van juni 2005 raadsconclusies zijn getrokken. Ter uitwerking van de strategie zijn een
richtlijn en een verordening opgesteld. De richtlijn verbiedt het op de markt brengen van
meetapparatuur die bestemd is voor het grote publiek, zoals thermometers, manometers en
barometers (de verbodsrichtlijn). De verordening regelt een verbod op de uitvoer van kwik vanuit
de EU en de veilige opslag voor kwik. De onderhandelingen over de richtlijn kwikhoudende
meetapparatuur zijn afgerond en in 2008 heeft de omzetting in Nederlands recht plaatsgehad. In
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 46
2009 treden de verboden voor de verkoop aan het grote publiek van kwikhoudende
meettoestellen in werking. Over de verordening voor een exportverbod voor kwik is in juni 2007
een gemeenschappelijk standpunt bereikt. De tweede lezing is in 2008 succesvol afgerond. In
2009 zal de strafbaarstelling van overtreding van de verboden in de verordening in het
Nederlands recht worden opgenomen.
6.2.7. Nanotechnologie
De aandacht voor de risicoaspecten van (de ontwikkeling van) nanotechnologie loopt al enige
jaren achter op de aandacht voor de ontwikkeling van toepassingen ervan. In dit licht heeft het
kabinet in haar actieprogramma nanotechnologie een aantal acties geformuleerd die er op gericht
zijn de aandacht voor risico's te intensiveren. Onderdeel van het activiteitenpakket is de
Nederlandse inzet in internationale werkzaamheden op dit gebied. De EU en de OESO zijn
hiervoor de belangrijkste gremia.
Op basis van een mededeling van de Commissie over de positie van nanomaterialen in
verschillende wetgevingsgebieden is onder REACH een subgroep voor nanomaterialen
ingesteld. VROM participeert actief in dit gremium. Het is voorzien dat de groep twee- of
driejaarlijks bijeenkomt. Het mandaat van de groep voorziet er in dat de groep advisering dient uit
te brengen over specifiek voor nanomaterialen relevant instrumentarium binnen het REACH
raamwerk, zoals informatievereisten, test- en beoordelingsmethoden, communicatie in de keten,
etc.
In 2008 is in OESO-verband het werkprogramma voor 2009-2012 vastgesteld. Er zijn acht
werkgroepen ingesteld en Nederland (VROM) participeert in drie daarvan. Bovendien participeert
VROM mede namens de andere betrokken departementen in een sponsorproject met het VK en
de VS; dit start eind 2008.
Nederlandse inzet
Voor het nanodossier is het vanuit risicoperspectief van belang dat op zo kort mogelijke termijn
instrumenten beschikbaar zijn om de risico's van toepassingen van nanotechnologie te kunnen
beoordelen. Voor het werk in het kader van de OESO betekent dit dat Nederland zich, naast
participatie in de afgesproken werkzaamheden, tevens sterk maakt voor een prioritering van het
werk. In de EU heeft Nederland het voornemen geuit om een initieel screeningmodel voor de
beoordeling van nanotoepassingen te vervaardigen. Op deze wijze kan van de reeds beschikbare
informatie gebruik worden gemaakt om een eerste inschatting te maken van de informatie die
nodig is om een oordeel te kunnen vellen over de veiligheid van toepassingen van
nanomaterialen. Een dergelijk instrument zal door het RIVM, in samenwerking met nationale en
internationale spelers, zowel overheden als private partijen, worden ontwikkeld. Ook in dit
stoffendossier is de inzet vanuit Nederland dus gericht op het ontwikkelen en delen van kennis.
6.3. Genetisch gemodificeerde organismen (bioveiligheid)
Op mondiaal niveau zijn afspraken over genetisch gemodificeerde organismen (ggo's) vastgelegd
in het Cartagena Protocol voor Bioveiligheid, dat valt onder het Biodiversiteitsverdrag. De EU
implementeert deze afspraken en voert verdergaand beleid met betrekking tot biotechnologie en
toelating van genetisch gemodificeerde organismen.
6.3.1. Cartagena Protocol voor Bioveiligheid
Het Cartagena Protocol voor Bioveiligheid trad in september 2003 in werking. Het Protocol regelt
het grensoverschrijdende transport van genetisch gemodificeerde organismen (ggo's). Conform
het Protocol moeten transporten van ggo's die bestemd zijn voor introductie in het milieu vooraf
gemeld worden en moet het ontvangende land toestemming geven voor transport. Het Protocol
telt inmiddels 142 partijen (per september 2007), waaronder Nederland en de EU. De grote ggo-
exporterende landen als de VS, Canada en Argentinië hebben het Protocol echter nog niet
geratificeerd.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 47
In mei 2008 vond de vierde bijeenkomst van partijen plaats (COP-MOP 4). Aan het begin van die
bijeenkomst nam Duitsland het voorzitterschap van Brazilië over.
Een van de belangrijkste uitkomsten van COP-MOP 4 is een ambitieus tijdpad voor het afronden
van de onderhandelingen over een mondiaal juridisch bindend regime voor aansprakelijkheid en
mogelijkheid tot verhaal in geval dat ggo-transporten schade veroorzaken aan biodiversiteit. Een
dergelijk regime komt overeen met de Europese richtlijn milieuaansprakelijkheid. Andere
besluiten betroffen, onder andere, vervolgacties ten aanzien van capaciteitsopbouw,
risicoanalyse en risicomanagement.
Nederlandse inzet
Als uitvoering van deze besluiten en ter voorbereiding van COP-MOP 5 in mei 2010 in Nagoya, is
Nederland voornemens financieel en inhoudelijk bij te dragen aan de bijeenkomsten van de Ad
hoc werkgroepen voor risicomanagement en voor Aansprakkelijkheid en Verhaal, onder andere
door het leveren van een voorzitter voor de laatste. Nederland zal tevens inzetten voor een
betere naleving van het Protocol via het Nalevingscomité en voor verdere verbetering van het
Biosafety Clearing-house. Ten slotte is Nederland een voorstander van verdergaande
capaciteitsopbouw, vooral indien die, met het oog op effectiviteit, vraaggestuurd is en betrekking
heeft op regionale samenwerking. In aanvulling daarop heeft Nederland een capaciteitsopbouw
workshop in het kader van het Aarhusverdrag van de VN-ECE over publieke participatie bij de
toelating van ggo's gefinancierd, die gehouden werd aansluitend aan COP/MOP 4.
6.3.2. Genetisch gemodificeerde organismen (ggo's)
De Milieuraad van juni 2008 wisselde uitgebreid van gedachten, onder andere over het betrekken
van maatschappelijke aspecten bij de beoordeling, de juridische mogelijkheden voor het
oprichten van ggo-vrije zones en over de bevoegdheden van individuele lidstaten met betrekking
tot teelt van in de EU toegelaten ggo's. Het Franse voorzitterschap heeft deze discussie
voortgezet in de Informele Milieuraad in juli. In de tweede helft van 2008 is de discussie over
ggo's nadrukkelijk geagendeerd . Er zijn twee nieuwe discussiegroepen opgericht: één
zogenaamde sherpagroep onder voorzitterschap van de Europese Commissie en één Ad hoc
werkgroep onder Frans voorzitterschap. Op basis van de discussies in de groepen zal in de
oktober Milieuraad een oriënterend debat worden gehouden. Het Franse voorzitterschap is
voornemens in de Milieuraad van december raadsconclusies aan te nemen. Mogelijk begint in
2009 een traject voor aanpassing van de EU-regelgeving voor toelatingen van ggo's.
Nederlandse inzet
Nederland is tevreden over de huidige wetenschappelijke beoordelingsprocedure die de EU voor
de toelating van ggo's hanteert, maar is bereid mee te denken over mogelijke verbeterpunten.
Daarnaast vindt Nederland van belang dat er een goede discussie gevoerd wordt over hoe we in
de Unie omgaan met maatschappelijke aspecten van ggo's, bijvoorbeeld door maatschappelijke
en economische voor- en nadelen beter in kaart te brengen. Uitkomst van de discussie zou
moeten zijn dat de Europese Voedselveiligheidsautoriteit EFSA het mandaat, gezag en
vertrouwen van alle lidstaten krijgt.
6.4. Milieu en gezondheid
In WHO-Euro verband wordt sinds 1989 gewerkt aan het thema milieu en gezondheid, vanuit de
integratiegedachte. Elke 5 jaar spreken de ministers van milieu en van gezondheid af welke
acties nader zullen worden uitgewerkt en uitgevoerd. De belangrijkste afspraken zijn die over een
nationaal milieu- en gezondheidsactieplan, een milieu- en gezondheidsactieplan voor de jeugd en
het `Transport, Health and Environment Pan European Programme' (THE PEP). Dit laatste
programma wordt onder de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de VN-ECE en de WHO-Euro
uitgevoerd.
In 2004 is tijdens de ministersconferentie "Milieu en Gezondheid" in Boedapest de afspraak
bekrachtigd dat lidstaten een actieplan milieu en gezondheid (NEHAP) uitvoeren, gericht op het
terugdringen van gezondheidseffecten door milieu. Daarnaast is afgesproken dat lidstaten een
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 48
actieplan opstellen en uitvoeren gericht op kinderen (Children's Environment and Health Action
Plan, CEHAP). Dit vanwege de specifieke kwetsbaarheden en behoeften van kinderen op gebied
van milieu en gezondheid. Tot slot maakt ook het Transport, Health and Environment Pan-
European Programme (THE PEP) deel uit van de gemaakte afspraken. Dit programma stimuleert
een duurzamere mobiliteit met positieve effecten voor gezondheid en milieu. In het kader hiervan
wordt kennis en ervaring (inclusief good practices) over een geïntegreerde aanpak verzameld en
gedeeld en worden delen van de Europese regio hierbij ondersteund. VenW geeft samen met
VROM en VWS vorm aan dit programma.
De afspraken in het kader van over milieu en gezondheid zijn in EU-verband (gedeeltelijk)
opgepakt met het EU-actieplan milieu en gezondheid 2004-2011. Lidstaten moeten daarnaast
zorgen voor verdere uitwerking. Nederland zet zich in voor een goede afstemming en synergie
tussen de WHO, EU en nationale activiteiten.
Nederland geeft met de Nationale Aanpak Milieu en Gezondheid26 invulling aan de afspraken
over de actieplannen. De aanpak als geheel geeft gestalte aan de afspraak dat een Nationaal
Actieplan opgesteld en uitgevoerd wordt. De in de aanpak aangekondigde activiteiten werken de
plannen uit het eerder door Nederland opgestelde actieplan jeugd, gezondheid en milieu (TK
2006-2007, 28 089, nr. 17) verder uit. Hiermee geeft Nederland inhoud aan de afspraak ook een
actieplan voor de jeugd te hebben en uit te voeren. Binnen de Aanpak Milieu en Gezondheid is
het specifieke aandachtspunt `gezonde mobiliteit' benoemd. Dit geeft invulling aan de `THE PEP'
afspraken. Kern hierbij is telkens een zodanige afstemming en uitwerking van internationale,
nationale, regionale en lokale activiteiten dat deze optimaal van elkaar kunnen profiteren.
Nederland zet zich bijvoorbeeld actief in op gebied van kennisontwikkeling over verkeer, milieu
en gezondheid en de verspreiding van deze kennis.
In 2008 is gestart met de voorbereiding van de 5de ministeriële conferentie Making THE Link,
Transport Choices for our Health, Environment and Prosperity - in 2009 in Italië. Daaraan draagt
Nederland actief bij via de stuurgroep hiervan (de Environment and Health Committee `EEHC') en
de `Drafting Group'. Daarnaast organiseert Nederland samen met de WHO en de VNECE in
januari 2009 een High Level Meeting in het kader van THE PEP. De bijeenkomst richt zich op het
bevorderen van duurzame mobiliteit, het reduceren van emissies en het bevorderen van
gezondheid en een veilige leefomgeving. De Nederlandse inzet hierbij is te laten zien hoe
internationale activiteiten bij kunnen dragen aan nationaal en lokaal beleid en vice versa. De
voorbereidingen van deze high level bijeenkomst gebruikt Nederland ook voor de verdere
uitwerking van de nationale activititeiten op dit vlak die zijn aangekondigd in de Nationale aanpak
milieu en gezondheid. De uitkomsten van de highlevel bijeenkomst worden meegenomen naar de
5de ministeriële bijeenkomst milieu en gezondheid van de WHO-Euro.
26 Tweede Kamer, 2007-2008, 28 089, nr 19
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 49
Hoofdstuk 7 Ruimte en Steden
7.1 Ruimte
Ruimtelijke ordening bevordert een zo goed mogelijke afstemming van het grondgebruik op de
wensen van de samenleving. Economische doelmatigheid, sociale rechtvaardigheid, ecologische
duurzaamheid en culturele identiteit vormen het spanningsveld waarbinnen deze afstemming
wordt geoptimaliseerd. Dat gebeurt onder invloed van mondiale ontwikkelingen, Europese
ontwikkelingen en grensoverschrijdende invloeden vanuit onze buurlanden. Initiatieven voor
nieuw beleid en regelgeving in EU-verband worden steeds belangrijker voor de ruimtelijke
ordening van ons land.
Via het ESPON-programma (European Spatial Planning Observatory Network) worden data
verzameld en geanalyseerd over Europese ontwikkelingen en gebiedsspecifieke ruimtelijke en
sociaal-economische kenmerken.
Op grensoverschrijdend niveau wordt samengewerkt met de buurlanden, de aangrenzende
Duitse Länder, de Belgische Gewesten en met de grensregio's. Daarbij wordt gebruik gemaakt
van beschikbare EU-cofinanciering voor grensoverschrijdende en transnationale samenwerking
in het kader van het INTERREG-programma.
7.1.1. De Europese Territoriale Agenda
Nederland neemt actief deel aan de voorbereiding van de informele bijeenkomsten van de
Europese ministers die verantwoordelijk zijn voor ruimtelijke ordening, stedenbeleid en regionaal
beleid. Deze bijeenkomsten worden gemiddeld éénmaal per jaar door de roulerend voorzitter van
de Europese raad georganiseerd.Tijdens deze bijeenkomsten wordt de voortgang van acties
besproken, die in het kader van de Europese Territoriale Agenda worden uitgevoerd. Voor het
komende jaar zal Nederland zich met name inspannen voor het uitwerken van de thema's
`klimaatadaptatie', `verstedelijking en ruimtelijke ordening', `urban sprawl' en het inventariseren
van `good practices' op het gebied van `territorial impact assessment' bij de lidstaten en de
Europese Commissie.
7.1.2. Het groenboek `territoriale cohesie'
Op 6 oktober 2008 heeft de Europese Commissie een groenboek over het onderwerp `territoriale
cohesie' gepubliceerd. De Europese Commissie richt zich op het ontwikkelen van een `common
understanding ` in de EU van dit begrip. Het bevorderen van de territoriale cohesie, naast de
sociale en economische cohesie binnen de Unie, is als doelstelling opgenomen in het Verdrag
van Lissabon (Herzieningsverdrag, 2007).
Nederland denkt mee over een goede invulling hiervan. Op 5 juni 2008 is een brief aan
Commissaris Hübner van de Europese Commissie gestuurd waarin een Nederlandse bijdrage
wordt geleverd aan de discussie over territoriale cohesie. De belangrijkste elementen van deze
bijdrage zijn:
· de noodzaak om de mogelijke impact van nieuwe Europese voorstellen voor beleid en
regelgeving te beoordelen;
· territoriale samenhang te zien als een basis voor betere verticale (multilevel governance)
en horizontale (intersectorale) beleidsafstemming;
· het belang wordt benadrukt om de ruimtelijke ontwikkeling van het EU-grondgebied te
analyseren en de ruimtelijke effecten in te schatten van de globale uitdagingen, waarmee
de Europese Unie wordt geconfronteerd (klimaatverandering, energievraagstuk e.d.);
· territoriale cohesie te zien als een belangrijk aspect van Europees regionaal beleid en
plattelandsontwikkelingsbeleid: het kan bijdragen aan een geïntegreerde gebiedsgerichte
benadering, die inspeelt op het specifieke ontwikkelingspotentieel van de afzonderlijke
regio's.
De Europese Commissie nodigt de lidstaten uit om op het groenboek te reageren tijdens de
consultatieperiode, die tot 28 februari 2009 duurt. Nederland zal in goed overleg met het
parlement in deze periode zijn definitieve standpunt bepalen en dit actief uitdragen in Europees
verband.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 50
7.1.3. Meer greep op de ruimtelijke impact van EU-beleid
Nederland heeft in de afgelopen jaren niet altijd voldoende gelet op de mogelijke gevolgen van
Europese regelgeving voor de ruimtelijke ordening van ons land. De Europese Kaderrichtlijn
Luchtkwaliteit maakte dat pijnlijk duidelijk: na implementatie van deze richtlijn in de nationale
wetgeving werd een aantal bouwprojecten stilgelegd.
Europese regels voor het openbaar aanbesteden leveren ook complicaties op voor de
Nederlandse praktijk. Het zogenoemde Auroux-arrest van het Europese Hof kan beperkingen met
zich brengen van de mogelijkheden voor publiek-private planvorming en projectontwikkeling,
indien deze samenwerkingsvormen een belemmering vormen voor de vrije mededinging.
VROM zet zich als eerstverantwoordelijk ministerie in om uitvoering te geven aan de motie
Meindertsma c.s. (Eerste Kamer, maart 2005), waarin het kabinet wordt gevraagd meer alert te
reageren op Europese voorstellen voor beleid en regelgeving met mogelijke gevolgen voor de
ruimtelijke ordening.27 Naast de tijdige implementatie van Europese richtlijnen in de nationale
wetgeving gaat het erom te zorgen dat Nederland in een vroeg stadium signaleert of nieuwe
Europese Commissievoorstellen tot ruimtelijke gevolgen kunnen leiden. Zo ja, dan wordt bezien
hoe Nederland actief kan bijdragen aan de beleidsontwikkeling in Brussel. Tegelijkertijd wordt
bezien of ruimtelijke overwegingen kunnen worden opgenomen in het kabinetsstandpunt dat in
één van de formaties van de Europese Raad zal worden ingebracht. Dit geschiedt in goede
samenwerking met het departement dat eerstverantwoordelijk is voor het opstellen van het
concept-kabinetsstandpunt en, waar opportuun, met de decentrale overheden en andere
stakeholders.
Goede voorbeelden van een proactieve opstelling van Nederland vanuit een ruimtelijke optiek zijn
de Richtlijn Overstromingsrisico's, de Kaderrichtlijn Bodem en het Groenboek Adaptatie aan
klimaatverandering in Europa. Dankzij een actieve betrokkenheid kan de Nederlandse visie
doorklinken in de nieuwe Europese beleidsvorming en regelgeving.
Sinds 2006 wordt een overzicht van EU-dossiers met ruimtelijke impact bijgehouden. Daarin komt
een aantal dossiers naar voren dat voor de ruimtelijke ordening het komende jaar buitengewoon
urgent en/of belangrijk is. Urgent omdat er op korte termijn besluitvorming in Brussel gaat
plaatsvinden, of omdat de implementatie in de Nederlandse wetgeving in zicht komt. Belangrijk,
omdat er aanzienlijke ruimtelijke gevolgen worden voorzien, of omdat er een belangrijke relatie
ligt met de beleidsprioriteiten van het kabinet voor de duurzame ruimtelijke inrichting van
Nederland (bijvoorbeeld het programma `Mooi Nederland'). Dit overzicht van EU-dossiers met
ruimtelijke impact zal van nu af aan deel gaan uitmaken van het overzicht van dossiers dat
betrekking heeft op de leefomgeving. Eenmaal per kwartaal wordt dit overzicht geactualiseerd en
in het kader van het algemeen overleg met de Kamer over de Europese Milieuraad aan het
parlement en het werkveld van de ruimtelijke ordening aangeboden.
Om alert in te kunnen spelen op Europese voorstellen voor beleid en regelgeving met ruimtelijke
impact is de samenwerking met de Europese Commissie, tussen departementen, met de
decentrale overheden en andere stakeholders van belang. Daartoe:
- ontwikkelt VROM samen met de decentrale overheden een `Signaleringsnetwerk voor EU-
initiatieven met ruimtelijke impact';
- wordt een methodiek voor ruimtelijke effectanalyse ontwikkeld. Die methodiek moet passen
in een relatief snelle procedure om alert te kunnen reageren op nieuwe beleidsvoorstellen
van de Europese Commissie28;
- wordt door middel van het vroegtijdig signaleren en agenderen van mogelijk ruimtelijk
relevante EU-beleidsinitiatieven gewerkt aan het verbeteren van de interdepartementale
samenwerking.
- wordt voor nieuwe Commissievoorstellen met belangrijke ruimtelijke impact de
interdepartementale Commissie Duurzame Leefomgeving (CDL) om advies gevraagd;
27 Bij brief van 21 november 2006 heeft de minister van VROM de acties beschreven, die ter uitvoering van
de motie door het kabinet zullen worden uitgevoerd.
28 Op verzoek van VROM heeft het Ruimtelijk Planbureau (inmiddels opgegaan in het Planbureau voor de
leefomgeving) in 2008 `Ruimtelijke effectanalyses van EU-beleid: een leidraad' geschreven (RPB,
beleidsadvies 08, Den Haag, 2008).
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 51
- wordt de Europese Commissie gevraagd om haar eigen impact assessment-systeem uit te
breiden met een `territoriaal impact assessment', opdat de gevolgen voor de ruimtelijke
inrichting van het grondgebied van de Unie sneller in beeld gebracht kunnen worden29.
De Europese Commissie wijst overigens ook zelf op de coördinerende rol die de ruimtelijke
ordening met name op regionaal en nationaal niveau kan spelen bij het realiseren van sectoraal
beleid, zoals bij waterschaarste en droogte en bij de aanpassing aan klimaatverandering.
7.1.4. Nederlandse inbreng in de Europese Territoriale Agenda
Sinds eind jaren tachtig komen de Europese ministers die verantwoordelijk zijn voor ruimtelijke
ordening en regionaal beleid regelmatig bijeen om belangrijke en voor het Europees grondgebied
relevante beleidsthema's te bespreken. In mei 2007 zijn de ministers het in Leipzig eens
geworden over een `Territoriale Agenda'. Deze is vervolgens uitgewerkt in het eerste Territoriale
Actieprogramma, vastgesteld in november 2007 tijdens de ministersbijeenkomst op de Azoren.
Via het Actieprogramma worden werkgroepen opgericht die aandacht besteden aan diverse
thema's. Nederland heeft zich dit jaar met name ingezet op de thema's ruimtelijke aanpassing
aan klimaatverandering, stedelijke ontwikkeling, de ruimtelijke impact van EU-beleid en het
inventariseren van good practices met betrekking tot ruimtelijke effectbeoordeling. Ook neemt
Nederland actief deel in enkele door het Franse voorzitterschap (2007) ingestelde werkgroepen.
Deze werkgroepen richten zich op de mogelijke bijdrage van het nastreven van territoriale
cohesie aan realiseren van het cohesiebeleid, het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid,
duurzame ontwikkeling (geconcretiseerd in het klimaatbeleid), de Lissabonstrategie en aan het
bevorderen van `multi level governance'. Nederland zal ook in 2009 actief deelnemen aan het
territoriaal actieprogramma. Dan zal het Tsjechisch voorzitterschap bijzondere aandacht vragen
voor het thema relaties stad-land en de territoriale ontwikkeling van rurale regio's onder stedelijke
invloed.
7.1.5. Het European Spatial Planning Observatory Network (ESPON)
Het ESPON-onderzoeksprogramma 2007-2013 heeft als doel om ruimtelijke ontwikkelingen in
Europa in beeld te brengen, te achterhalen wat de drijvende krachten achter die ontwikkelingen
zijn, en vast te stellen wat de rol van EU-beleid hierbij is.
Nederland wil via het ESPON-programma op de hoogte blijven van de ruimtelijke ontwikkelingen
van Europa en de consequenties daarvan inschatten voor Nederland. Bovendien zal de
Nederlandse inzet er op gericht zijn dat het programma aansluit bij de beleidsprioriteiten van het
kabinet. Deelname aan het programma biedt ook gelegenheid om geïnformeerd te blijven over de
meningsvorming in de Europese Commissie, en deze waar relevant te beinvloeden. ESPON
levert namelijk een belangrijke bijdrage aan de beleidsvorming binnen de Europese Commissie.
Zo wordt ESPON gebruikt om nieuwe indicatoren te ontwikkelen voor het Cohesiebeleid in de
volgende programmeringsperiode (na 2013). Nederland streeft ernaar om meer
duurzaamheidscriteria te laten ontwikkelen en deze in EU-beleid te laten doorwerken.
7.1.6. Grensoverschrijdende samenwerking
Nederland hecht grote waarde aan een goede afstemming van de ruimtelijke ordening aan
weerszijden van de landsgrens. De samenwerking met de Duitse en Belgische overheden kent al
een lange traditie. Zo vierde de Nederlands-Duitse Commissie Ruimtelijke Ordening (NDCRO) in
2007 haar veertigjarig jubileum, de beide subcommissies `Noord' en `Zuid' bestaan in 2008
veertig jaar. Het werk van de commissie is in de loop van de tijd opgeschoven van het uitwisselen
van informatie en het afstemmen van plannen en maatregelen naar de ontwikkeling van
gemeenschappelijke ruimtelijke perspectieven en het oplossen van problemen. Ze streeft naar de
verbetering van de ruimtelijke structurele relaties in het grensgebied, wil beide landen op
ruimtelijk ordeningsgebied nader tot elkaar brengen en stimuleert de ontwikkeling van projecten
29 Op 28 juni 2007 heeft de `Impact assessment board' van de Europese Commissie de voorlopige
resultaten van de evaluatie van de impact assessments van de Commissie gepresenteerd tijdens een
stakeholdersbijeenkomst. Daar heeft Nederland een eerste suggestie gedaan voor een `territorial impact
assessment'.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 52
die van transnationale betekenis zijn. Naast de ruimtelijke plannen komen ook zaken aan de orde
op het terrein van verkeer en vervoer, ontgrondingen, grondstoffenbeleid, de structuur van het
agrarisch gebied, de ecologische infrastructuur en het behoud van waardevolle natuurgebieden.
Ook over milieueffectrapportages met grensoverschrijdende effecten vindt afstemming plaats.
Op andere terreinen is de samenwerking nog niet zo sterk ontwikkeld en worden burgers,
organisaties en overheden in de grensgebieden geconfronteerd met barrières, met name door
verschillen in nationale wet- en regelgeving. De grensprovincies doen een beroep op het rijk
(BZK coördineert) om bij te dragen aan de oplossing van deze knelpunten.
Op regionaal niveau zijn er diverse vormen van samenwerking in Euregio-verband. De Euregio's
geven voorlichting en informatie en spelen een belangrijke rol bij het opzetten en uitvoeren van
INTERREG-projecten, gericht op een duurzame sociaal-economische ontwikkeling van de
grensregio's. Binnen deze regio's kan men binnen verschillende juridische kaders (de Anholt- en
Benelux-overeenkomst of de EGTS-verordening30) samenwerken en zich verder ontwikkelen.
VROM participeert niet alleen in de NDCRO, maar ook in de Bijzondere Commissie voor
Ruimtelijke Ordening binnen het Beneluxverdrag.
In 2008 is een nieuw Beneluxverdrag tot stand gekomen. De samenwerking volgt een jaarlijks
werkprogramma. De voor VROM belangrijke onderwerpen in dit programma zijn: duurzaamheid,
natuur- en landschapsbeheer en ruimtelijke ordening. De grenscommissie Vlaanderen Nederland
(VLANED) vormt het centrale overlegplatform, waarin de ruimtelijke ordeningsafdelingen van de
grensprovincies, VROM en de Vlaamse regionale overheid samenwerken. Onderwerpen die aan
de orde komen zijn: grensoverschrijdende (plan)consultaties, gezamenlijke ruimtelijke
visievorming, instrumentarium en het stimuleren van de uitvoering van gezamenlijke ruimtelijke
ordeningsprojecten.
Grensoverschrijdende samenwerking zal, conform de sturingsfilosofie van het kabinet
(`decentraal wat kan, centraal wat moet') vooral de opgave van de decentrale overheden zijn. Het
rijk heeft een faciliterende rol, helpt om knelpunten op te lossen en treedt waar nodig sturend op.
7.1.7. INTERREG
INTERREG en "doelstelling 2" (bevordering van de concurrentiekracht) zijn Europese financiële
instrumenten in het kader van het cohesiebeleid van de EU. Zij geven handen en voeten aan de
ruimtelijke dimensie van het Europese en Nederlandse beleid en aan grensoverstijgende
samenwerking op internationaal en interregionaal niveau. Het is van belang dat het Rijk
Nederlandse organisaties stimuleert om gebruik te maken van deze instrumenten om de
ruimtelijke kwaliteit in Nederland te verhogen. VROM is voor Nederland verantwoordelijk voor een
deel van deze instrumenten (INTERREG-programma's gericht op grensoverschrijdende
samenwerking) en heeft een coördinerende verantwoordelijkheid voor dit programma ten
opzichte van de deelnemende decentrale overheden en stakeholders.
Door een meer strategische en territoriale benadering van het Europese cohesiebeleid wordt er
tegenwoordig in de nieuwe Europese programma's, naast de gebruikelijke economische
investeringen, aanzienlijk meer geld besteed aan het bevorderen van duurzame energie,
adaptatie van ruimte aan klimaatverandering, demografische ontwikkelingen, stedelijke
ontwikkeling en ontwikkeling van kansrijke regio's. Dit sluit goed aan bij de prioriteiten van het
kabinet.
Voortzetting van deze verbreding biedt een kans voor Europese financiële ondersteuning van
projecten gericht op duurzame ruimtelijke ontwikkeling in Europa. Dit structuurbeleid werkt
aanvullend op de Europese milieurichtlijnen en -normen, die in de Milieuraad worden vastgesteld.
Het is daarom van belang dat Nederland met de beschikbare financiële instrumenten actief
participeert in de verdere ontwikkeling van het cohesiebeleid in deze richting.
30 Europese groepering voor territoriale samenwerking
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 53
7.2 Steden
Het omslagpunt nadert dat wereldwijd meer mensen in steden wonen dan in de rurale gebieden.
In China bijvoorbeeld, met 20% van de wereldbevolking, leeft nu nog circa 40% in stedelijke
gebieden maar binnen 10 jaar zal dit meer dan 50% zijn. Wereldwijd groeit de stedelijke
bevolking van 3,3 miljard nu tot 5,5 miljard in 2030. Deze groei zal voor meer dan 90%
plaatsvinden in de ontwikkelingslanden, met name in Afrika en Azië.
De toenemende verstedelijking heeft onvermijdelijk gevolgen voor de sociale interactie, de
kwaliteit van de woonomgeving en ook voor het milieu. In de ontwikkelingslanden vindt de
stedelijke bevolkingsgroei vrijwel geheel plaats in sloppenwijken. Deze worden gekenmerkt door
slechte woonomstandigheden en onvoldoende beschikbaarheid van veilig drinkwater en sanitaire
voorzieningen. Deze dichtbevolkte wijken bieden onvoldoende werkgelegenheid en te weinig
kansen voor individuele ontplooiïng. Door het nastreven van de in VN-verband aanvaarde
`Millennium Development Goals' wordt geprobeerd deze situatie te verbeteren.
Stedelijk leven heeft daarnaast een aantal milieukenmerken zoals, hogere temperaturen boven
de geconcentreerde huisvestingsgebieden, waardoor de energiebehoefte voor koeling verder
stijgt. Verantwoorde verwerking van afval en afvalwater is noodzakelijk maar lastig. Door de grote
aanwezigheid van verharding is er gebrek aan bergingscapaciteit voor het regenwater met
overstromingen als gevolg.
De groei van steden maakt ook dat de productie van voedsel en goederen en het gebruik ervan
verder gescheiden worden. Daardoor worden er steeds hogere duurzaamheidseisen aan de
transportsystemen gesteld. Voorlichting over veilig voedsel en over de betekenis van natuur voor
het leven op aarde moet de interesse van de bevolking voor een meer verantwoord beheer van
de natuurlijke hulpbronnen wekken.
Duurzame stedenbouw draagt ook bij aan het beperken van de toename van het energiegebruik.
Via beperking van de CO2-uitstoot wordt klimaatverandering enigszins gemitigeerd. Met
aangepaste bouwwijzen, en het creëren van wateropvanggebieden, wapenen de aan het water
gelegen steden zich tegen de verwachte effecten van klimaatverandering.
7.2.1. Duurzame steden, uitvoering van het Leipzig Charter
De EU-lidstaten en de Europese Commissie hechten veel belang aan de uitvoering van het
zogenoemde Leipzig Charter over duurzame Europese steden. Dit handvest is vastgesteld
tijdens de informele bijeenkomst van ministers van de EU-lidstaten, verantwoordelijk voor
ruimtelijke ordening, regionaal en stedelijk beleid te Leipzig in mei 2007. Bij deze gelegenheid is
ook de Territoriale Agenda vastgesteld, die ook een belangrijke rol aan steden toekent.
Onder het Sloveense voorzitterschap (eerste helft 2008) is Actie 1.1 van het First Action
Programme (for implementation of the Territorial Agenda) uitgewerkt. In het eindrapport worden
diverse aanbevelingen gedaan om de goede samenhang tussen stedelijke en ruimtelijke
ontwikkelingen te verbeteren, op het gebied van planning en ter verhoging van de betrokkenheid
van belanghebbenden (bewoners, bedrijven, transportsector enz.). Nederland bood informatie
over Rotterdam en Utrecht-Leidsche Rijn.
In 2008 zijn onder het Franse voorzitterschap tijdens de informele ministersbijeenkomst te
Marseille (november 2008) en het internationale "Forum des Villes" (december 2008 in
Montpellier) meer gerichte EU-acties ter uitvoering van het Leipzig Charter ondernomen.
Belangrijkste actiepunten waren het bevorderen van toegankelijkheid van steden, het bevorderen
van dienstverlening toegespitst op demografische en sociale veranderingen, duurzaam
energiegebruik en energiebesparing, en goed stadsbestuur met grote betrokkenheid van de
bewoners. Bovendien is aandacht besteed worden aan het verbeteren van situaties in
achterstandswijken, de preventieve aanpak van potentiële achterstandswijken, het bevorderen
van milieuvriendelijke ontwikkelingen in steden en wijken, de zorg voor meer natuur, parken en
openbaar groen in steden en het vaststellen van indicatoren voor duurzame ontwikkeling. Vele
lidstaten doen mee aan deze EU-acties ter uitvoering van het Leipzig Charter op nationaal-
vrijwillige basis en zijn geen voorstander van wettelijk bindende maatregelen "uit Brussel" in dit
kader. Dit sluit aan bij de EU-beginselen van subsidiariteit en "multi-level governance".
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 54
Nederland hecht voor 2009 en volgende jaren ook sterk aan het benutten van de EU-
Structuurfondsen (2007-2013) voor het uitvoeren van de prioriteiten van het Leipzig Charter en
van de actieplannen van "Marseille" en "Montpellier" in de betrokken Nederlandse steden.
Als vervolgstap hierop zal ook voor de fase ná 2013 in de EU-Structuurfondsen ingezet worden
op uitvoering van de diverse krachtige prioriteiten van "Leipzig, Marseille en Montpellier". In de
samenwerkingovereenkomsten met de betreffende Nederlandse steden zal hieraan gerefereerd
worden.
Een aanvullend pakket met stimulerende nationale maatregelen in de financiële sfeer wordt
momenteel onderzocht. Te denken valt aan stimuli ter bevordering van vestiging van betere
winkelvoorzieningen, culturele voorzieningen, betere schoolgebouwen, meer openbaar groen,
beter openbaar vervoer en sportvoorzieningen.
VROM wil bovengenoemde stappen ook uitwerken in goed overleg met landen die dezelfde
prioriteiten hanteren, bijvoorbeeld met Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en België.
7.2.2. VN-Habitat
Sinds vele jaren wordt VN-Habitat in Nairobi door het Ministerie van VROM samen met het
Ministerie van Buitenlandse Zaken financieel ondersteund. Voor 2008 zal VN-Habitat een niet-
geoormerkte gezamenlijke bijdrage van 1.100.000,-- (waarvan 200.000,-- van VROM)
ontvangen.
De activiteiten van VN-Habitat zijn van bijzonder belang om bij te dragen aan het in goede banen
leiden van de explosieve verstedelijking in de wereld. In 2030 zal 60% van de wereldbevolking in
stedelijke gebieden wonen, waarvan 80% in ontwikkelingslanden. Het vereist van alle landen een
enorme inspanning om daarbij alle bewoners van huisvesting, veilig drinkwater, sanitaire
voorzieningen en andere essentiële zaken te voorzien. Niet alle landen zijn hiertoe in staat. De
verwachting is derhalve dat het aantal bewoners in sloppenwijken nog veel verder zal toenemen,
ondanks Millennium Development Goal 7, target 11, om in 2020 het leven van 100 miljoen
sloppenwijkbewoners aanzienlijk verbeterd te hebben. Het is daarom ook van groot belang dat
VN-Habitat zijn werkwijze nog verder verbetert en effectiever maakt.
Nederland heeft steeds in de beheersraad van VN-Habitat een actieve rol gespeeld en zal dat
blijven doen. VROM en het Ministerie van Buitenlandse Zaken werken hiertoe nauw samen.
Internationale kennisuitwisseling en samenwerking is van toenemend belang voor het verbeteren
van leefomstandigheden in de steden. Met steun van VROM wordt door Cordaid
het project Urban Matters uitgevoerd, dat is gericht op integrale wijkverbetering in Kaapstad, San
Salvador en Kisumu. In elk van de drie steden wordt een wijk geselecteerd waarvoor door locale
partnerorganisaties plannen voor concrete activiteiten worden opgesteld en uitgevoerd.
Nederlandse partijen (bedrijven, onderwijsinstellingen, ontwikkelingsorganisaties) worden hierbij
actief betrokken en dragen ervaring en expertise bij. Ook is het de bedoeling internationale
uitwisseling tussen wijken uit Urban Matters en de Nederlandse wijkaanpak op gang te brengen.
Daarnaast onderhoudt VROM met enkele landen relaties waarbij de leefomgeving centraal staat.
Zo is er een MoU met Zuid-Afrika en China over sociale huisvesting en leefomgeving in bredere
zin. Met Indonesië bestaan ook diverse overeenkomsten op dit gebied.
7.2.3 Aandachtswijken en integratiebeleid
Voor alle steden is het van enorm belang achterstandswijken om te vormen tot vitale
leefomgevingen. Het "Actieplan Krachtwijken - van aandachtswijk naar krachtwijk" is daarop
gericht. Het behelst een samenhangende aanpak rond vijf thema's: wonen, werken, leren,
integratie en veiligheid. Het is gericht op maatwerk, dat recht doet aan de situatie en problematiek
per stad en wijk teneinde te komen tot krachtige, vitale steden op sociaal, economisch en fysiek
gebied.
Dit past ook in de economische en milieudoelstellingen van Lissabon en Gotenburg en in het EU-
cohesiebeleid. In dit laatste wordt nadrukkelijk aandacht gevraagd voor de stedelijke dimensie.
De problematiek van sociale uitsluiting in steden doet zich ook in andere EU-lidstaten voor. In mei
2007 werd in Leipzig de EU-ministersconferentie over steden en territoriale cohesie gehouden .
Onder het Franse EU-voorzitterschap werd opnieuw aandacht gevraagd voor de samenhang
tussen steden en het omliggende landelijke gebied. Nieuw element was de koppeling tussen het
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 55
beperken van het energiegebruik, de armoedeval bij de laagste inkomens. Arbeidsparticipatie
wordt genoemd als instrument om integratie en de kansen voor een duurzame renovatie van het
stedelijke leefmilieu te verbeteren. Energiebesparing biedt hier twee kansen, ten eerst het
beperken van de onvermijdbare uitgaven van minimimuminkomens en een gezonder en prettiger
binnenklimaat in de energetisch gerenoveerde woningen.
Het integratiebeleid vormt dan ook een heel belangrijk aspect van de stedelijke ontwikkeling, niet
alleen in relatie tot de krachtwijken. De minister van WWI heeft in 2008 tijdens een werkbezoek
aan Toronto kennisgemaakt met de Canadese aanpak op gebied van integrale wijkontwikkeling.
Canadese steden kennen al jarenlang een grote instroom van veelal uit Azië afkomstige
migranten. In Toronto is niet gekozen voor één algemene aanpak, maar wordt voor verschillende
wijken maatwerk geleverd, door rekening te houden met o.a. de positie van immigranten, de
activiteiten van wijkorganisaties en de rol van woningcorporaties, NGO's en de particuliere sector.
In 2009 zal de kennisuitwisseling met Toronto worden voortgezet door het organiseren van een
tweetal workshops, één in Nederland en één in Canada.
7.2.4. Betaalbare stedelijke leefkwaliteit (staatssteun)
Stedelijke leefkwaliteit wordt in Nederland mede bepaald door de inzet van kennis, ervaringen en
investeringen van woningcorporaties. De corporaties hebben circa 35% van het Nederlandse
woningenbestand in bezit of beheer en zijn vooral in te renoveren (stads-)wijken actief. Nederland
is nog in overleg met de Commissie om het Nederlandse corporatiestelsel beter te laten
aansluiten bij het EG-verdrag. De voorgenomen wijzigingen van de Europese verdragen en met
name het daaraan te hechten protocol geeft daarbij een positief signaal voor een nationale
invulling van de diensten van algemeen economisch belang en daarmee voor de rol van
woningcorporaties.
Ook bij maatregelen die jegens andere ondernemingen ter bevordering van de stedelijke
leefkwaliteit worden genomen, zoals in het kader van de stedelijke vernieuwing en de aanleg van
steun voor duurzame energie en wijkverbetering in de sociale huisvesting, is het (veelal op
gemeentelijk niveau) van belang de staatssteunregels in acht te nemen.
De komende periode zal de inzet van Nederland er op gericht zijn het corporatiestelsel zo in te
richten dat de corporaties hun brede maatschappelijke taken, met name ook in wijken, kunnen
realiseren op een manier die in overeenstemming is met de Europese mededingingsregels.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 56
Hoofdstuk 8 Duurzame Ontwikkeling
Duurzaamheid is een prioriteit van dit kabinet. Het kabinet wil een bijdrage leveren aan het keren
van onduurzame trends, zoals een mondiaal groeiende kloof tussen arm en rijk, verlies van
biodiversiteit, uitputting van natuurlijke hulpbronnen en dreigende klimaatverandering. Duurzame
ontwikkeling betekent ook toekomstgericht beleid voeren, bouwen aan een betere wereld voor
onszelf, maar ook voor mensen elders en later. Belangrijke middelen zijn sociale en
technologische innovatie, het verbinden van nationale en internationale agenda's en het
versterken van de samenhang tussen economie, milieu en internationale samenwerking.
Het kabinet heeft deze aanpak uitgewerkt in het KADO-programma31, dat bestaat uit drie elkaar
versterkende sporen. Spoor 1: concrete en zichtbare resultaten boeken op 6 thema's: water en
klimaatadaptatie; duurzame energie; biobrandstoffen en welvaartsontwikkeling; CO2-afvang en -
opslag; biodiversiteit, voedsel en vlees; duurzaam bouwen/verbouwen. Spoor 2: als Rijk met de
bedrijfsvoering aansluiten bij de koplopers op dit vlak. Spoor 3: een actieve en consistente rol in
de maatschappelijke dialoog over duurzaamheid.
Begin 2009 zal een monitor Duurzaam Nederland verschijnen, waarin met name ook de
internationale dimensie en vergelijking een belangrijke rol zal spelen.
In het internationale milieubeleid gaat in verband met duurzaamheid bijzondere aandacht uit naar
klimaatbeleid, hernieuwbare energie en de duurzaamheid van biobrandstoffen (hoofdstuk 2),
biodiversiteit, duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen (hoofdstuk 5) en de verduurzaming
van productie- en consumptiepatronen (verderop in dit hoofdstuk).
8.1 VN-Commissie voor Duurzame Ontwikkeling
Van 5 t/m 16 mei 2008 vond de 16e vergadering van de VN-Commissie voor Duurzame
Ontwikkeling plaats (CSD16). CSD16 was het eerste jaar van de cyclus over landbouw, land,
droogte, verwoestijning en Afrika. Centraal stond het identificeren van best practices en obstakels
bij de uitvoering van de afspraken over de genoemde thema's van het Johannesburg Plan of
Implementation en Agenda 21. Volgend jaar zal CSD17 beleidsopties formuleren om de
obstakels uit de weg te ruimen. Tijdens CSD16 werd ook de voortgang van de uitvoering van de
afspraken van CSD13 over water en sanitatie besproken. De voedselcrisis beheerste de
discussies. Er werd opgeroepen meer te investeren in landbouw, met name in
ontwikkelingslanden. Nederland heeft met succes gestreefd naar opname van de volgende zaken
in de eindtekst van CSD16, die zal dienen als leidraad voor het formuleren van beleidsopties
tijdens CSD17: de noodzaak van het verhogen van de investeringen in de landbouw, het
vergroten van de productiviteit en het stimuleren van markttoegang; erkenning van de cruciale rol
van vrouwen in de landbouw; het belang van het verduurzamen van agro-ketens waaronder de
productie van biomassa voor energie; het belang van het ontwikkelen van een strategie voor
duurzame ontwikkeling in Afrika.
Inzet Nederland
De Commissie voor Duurzame Ontwikkeling functioneert als uniek high level forum voor
duurzame ontwikkeling binnen de VN en bouwt voort op de afspraken van Agenda 21 en de
World Summit on Sustainable Development (WSSD) in 2002. In algemene zin is de Nederlandse
inzet gericht op het op peil houden van politieke en maatschappelijke aandacht voor duurzame
ontwikkeling, zowel nationaal als internationaal.
Voor de lopende CSD-cyclus (2008-2009) staan de thema's landbouw, rurale ontwikkeling,
landgebruik, droogte, verwoestijning en Afrika op de agenda. In het licht van de dynamiek
rondom de hoge voedselprijzen behoren de thema's voor deze sessie tot de meest urgente en
belangrijke actuele internationale kwesties. Onder voorzitterschap van de Minister Verburg zullen
tijdens CSD17 verdere afspraken moeten worden gemaakt over concrete maatregelen op gebied
van duurzame landbouwontwikkeling. Richting zal moeten worden gegeven aan de extra
31 Brief aan de Tweede kamer dd. 16 mei 2008, Kamerstukken II, 2007-2008, 30196, nr 32
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 57
middelen die voor duurzame landbouwontwikkeling nodig zijn. Bijzondere aandacht verdient
daarbij de relatie met de energie en watermanagement. Nederland zal zich daarbij sterk maken
voor het formuleren van adequate en actiegerichte beleidsopties op de terreinen waarvoor
Nederland zich tijdens CSD16 sterk heeft gemaakt.
Het kabinet heeft met de notitie "Landbouw, rurale bedrijvigheid en voedselzekerheid" 50
miljoen extra uitgetrokken om een bijdrage te leveren aan de internationale opgaven waarvoor wij
staan.
8.2. Europese Duurzaamheidstrategie (EU SDS)
In oktober 2007 heeft de Commissie haar eerste rapportage over de voortgang met betrekking tot
de implementatie van de herziene Europese Duurzaamheidstrategie (EU SDS) uitgebracht. De
rapportage bevat een analyse van de voortgang die sinds 2000 geboekt is op de zeven
hoofdonderwerpen van de EU SDS: klimaatverandering en schone energie; duurzaam transport;
duurzame productie en consumptie; natuurlijke hulpbronnen; gezondheid; sociale insluiting,
demografie en migratie; armoede en wereldwijde duurzame ontwikkeling en de
dwarsdoorsnijdende onderwerpen onderwijs, onderzoek, financieel-economische instrumenten,
communicatie en implementatie. De voortgangsrapportage is opgesteld mede op basis van de
nationale rapportages van lidstaten.
De Commissie concludeert dat er positieve ontwikkelingen gaande zijn, maar dat er nog
onvoldoende zichtbare vooruitgang is geboekt. Aanzienlijk meer acties zijn volgens de
Commissie nodig om de niet duurzame trends te keren. Het rapport benadrukt het belang
van intensivering van de inspanningen langs de zeven thema's van de EU SDS en vraagt
aandacht met name voor klimaat en duurzame energie. Tevens zijn er een tal van mogelijke
vervolgacties voorgesteld. De Europese Raad van december 2007 heeft de inhoudelijke link met
de Lissabonstrategie benadrukt en korte richtsnoeren gegeven voor de verdere implementatie
van de EU SDS. Zo wil de Raad meer effectieve implementatie en beheer en betere
meetbaarheid van de voortgang. De Raad heeft de Commissie ook gevraagd samen met de
tweede voortgangsrapportage een Roadmap met prioritaire acties te presenteren in juni 2009.
Nederlandse inzet
Nederland zal met name inzetten op het behalen van de doelstellingen voor klimaat en energie
en een ambitieus EU duurzameproductie- en consumptiepakket. Tevens zal Nederland zijn
tweede rapportage over de voortgang van de implementatie van de EU SDS uitbrengen als input
voor de tweede voortgangsrapportage van de Commissie en de Roadmap met prioritaire acties.
8.3. Lissabon/ Schoon slim sterk
Op de agenda van het Zweedse Voorzitterschap tweede helft 2009 staat "environment-driven
economy" als onderwerp voor de Informele Milieuraad genoemd. Zweden heeft aangegeven dat
dit als een vervolg moet worden gezien van "Clean Clever Competitive" van het Nederlands
voorzitterschap in 2004.
8.4. Duurzaam produceren en consumeren
Na lange vertraging heeft de Commissie medio juli het Actieprogramma Duurzame consumptie
en productie / duurzaam industriebeleid (SCP/SIP)32 gepresenteerd. In de consultatiefase hebben
de Ministers van VROM en EZ de Nederlandse wensen voor dit actieprogramma aan de
Europese Commissie overgebracht. Met tevredenheid kan worden geconstateerd dat veel van de
elementen van de Nederlandse visie in het uiteindelijke actieprogramma zijn terug te vinden.
32 Action Plan on Sustainable Consumption and Production and Sustainable Industrial Policy (SCP/SIP).
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 58
Het SCP/IP geeft de integrale strategie aan waarmee de Commissie vorm wil geven aan het
verder verduurzamen van consumptie en productie en het omzetten van uitdagingen op het
gebied van klimaat en milieu in economische kansen. Deze geïntegreerde benadering van
duurzame economische ontwikkeling heeft ten doel de milieudoelstellingen te behalen en de
concurrentiekracht van de Europese industrie te verbeteren. Duurzaamheidsdoelstellingen
worden gezien als een mogelijkheid om de Europese economische groei te stimuleren. Het
Actieplan dient dan ook te worden gezien in de context van de Lissabon-strategie, de Europese
prioriteit voor duurzame ontwikkeling en energie-efficiency en het Marrakesh-proces in VN-
kader33. De kern van het actieplan wordt gevormd door het ontwikkelen van een dynamisch
raamwerk dat moet leiden tot stimulering van een energie- en milieu-efficiëntere productie
(aanbodzijde) en bewustmaking van een energie- en milieuvriendelijkere consumptie
(vraagzijde). Het vaststellen van Europese standaarden voor producten en het stimuleren van
innovatie dient ertoe dat producten gedurende hun hele levenscyclus energie- en milieu-
efficiënter worden. Voorstellen tot duurzaam inkopen en eco-labeling dienen ertoe de vraag van
betere producten en productietechnologieën te stimuleren en de consument te ondersteunen een
milieubewuste keuze te maken bij de aanschaf van producten. De samenhang tussen deze
verschillende beleidsinstrumenten en de mogelijkheid van benchmarks maakt het mogelijk om
pro-actief op de ontwikkelingen in de markt in te spelen.
De kern van het actieplan wordt, naar tevredenheid van Nederland gevormd door de ontwikkeling
van een dynamisch raamwerk dat moet leiden tot verbetering van de energie-en milieuprestatie
van producten en het creëren van een aantrekkelijke marktpositie hiervoor. Ten aanzien van
energiegerelateerde producten, kunnen, op basis van de uitbreiding van de richtlijn Ecodesign,
minimumeisen gesteld worden voor de meeste relevante milieuaspecten. Bij het vaststellen van
deze minimumeisen wordt tegelijkertijd direct gecommuniceerd over de beste stand der techniek
in de vorm van benchmarks, zodat inzicht ontstaat in wat thans technisch en commercieel
haalbaar is. Hierdoor wordt inzicht verschaft in hoe de regelgeving zich in de tijd zal ontwikkelen,
zodat het voor bedrijven mogelijk is hun langetermijninvesteringen hierop af te stemmen. Door
regelmatige aanscherping van de eisen en de benchmarks ontstaat er een continu proces van
productverbetering. Met dit Europese equivalent van de "top runner"-aanpak wordt in de ogen
van Nederland een belangrijke stap gezet naar het verduurzamen van producten. De koplopers
van nu zetten als het ware de norm voor het peloton van morgen.
Ten tijde van de opstelling van deze ILA had op Europees niveau nog geen debat over het pakket
plaatsgevonden.
In vervolg hierop staat de invoering van de drie afzonderlijke richtlijnen (ecodesign, duurzaam
inkopen en EMAS) centraal. Naast eerdergenoemende voorstellen zullen naar verwachting
tussen medio 2008 en medio 2009 implementatiemaatregelen voor 13 productgroepen op grond
van de kaderrichtlijn Ecodesign (energiebesparing) via de comitéprocedure worden behandeld. In
juli is een verordening aangenomen ter implementatie van de kaderrichtlijn Ecodesign. Het betreft
een uitvoeringsmaatregel voor het maximale energieverbruik van `standby en -off mode' bij
energieverbruikende huishoudelijke en kantoorapparatuur (waaronder televisies). De maatregel
moet het sluipverbruik van deze apparaten tegengaan.
8.5. Duurzaam Inkopen
De Europese lidstaten hebben zich medio 2006 tot doel gesteld dat het gemiddelde niveau van
het inkopen van duurzaam geproduceerde goederen en diensten in 2010 op het niveau ligt van
de zeven koplopers. Hiertoe vindt onderling contact plaats tussen de Europese Commissie en de
lidstaten om kennis en ervaringen uit te wisselen en mee te denken welke activiteiten de
Commissie kan entameren. Zo vindt er onderzoek plaats naar het niveau van de zeven
koplopers, is een definitie van groen inkopen opgesteld en wordt het kostenaspect onderzocht.
Ook worden voor een elftal productgroepen duurzaamheidcriteria ontwikkeld die lidstaten kunnen
gebruiken als handreiking voor hun eigen beleid.
33 Het Marrakesh-proces is het 10-Year Framework of Programmes dat zal dienen als basis voor de
onderhandelingen in de volgende cyclus van de VN-Commissie voor Duurzame Ontwikkeling.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 59
Nederland behoort tot de koplopers en is op het gebied van doelstellingen zelfs absolute
koploper: De rijksoverheid wil uiterlijk in 2010 duurzaamheid als zwaarwegend criterium
meenemen in al haar aankopen. Hierbij gaat het om het ontwikkelen en toepassen van milieu- en
sociale criteria, waar Europa vooralsnog alleen milieucriteria voorstaat. Gemeenten, provincies
en waterschappen hebben ook hoge ambities om een voorbeeldrol te spelen en met het grote
inkoopvolume het bedrijfsleven te sturen in de richting van meer duurzame producten. Nog in
2008 zijn de eerste van 80 productgroepen voorzien van duurzaamheidscriteria. Bij deze
productgroepen is circa 25% bouwgerelateerd omdat hierin meer dan de helft van het
overheidsbudget in omgaat.
Nederlandse inzet
Nederland biedt actief de eigen ervaringen aan omdat een groter bereik van duurzaam inkopen
leidt tot een snellere ontwikkeling van markten voor duurzame producten. Waar anderen op
onderdelen meer kennis hebben, benutten we die. Wel trachten we te voorkomen dat de
activiteiten van de Commissie een afremmend effect hebben op onze eigen ontwikkelingen. Zo
wil Nederland niet geconfronteerd worden met verplichte criteria, om ons lopende, ambitieuze
proces niet te verstoren. Wel is het komen tot vergelijkbare productgroepen en -criteria op diverse
ambitieniveaus prima voor onderlinge benchmarking en om het bedrijfsleven meer eenduidig te
sturen. Zo wordt aansluiting gezocht bij de onderliggende criteria voor internationaal gebruikte
labels voor duurzaam bouwen. Hiermee wordt het investeren in duurzame technieken ook voor
buitenlandse partijen aantrekkelijk en kunnen Nederlandse beleggers en leveranciers zich als
erkende duurzame leveranciers in het buitenland presenteren. Op het terrein van materialen
wordt aangesloten bij Europese acties op het vlak van harmonisatie, zoals het ecolabel.
8.6. Milieu en Handel, non-trade concerns
De toenemende globalisering heeft mede tot gevolg dat ook in Nederland meer en meer
producten uit alle delen van de wereld op de markt komen.
De maatschappelijke belangen en zorgen rondom internationale handel worden aangeduid als
non-trade concerns (NTC's). NTC's zijn een containerbegrip waar zeer diverse onderwerpen
zoals milieubescherming, arbeidsnormen of dierenwelzijn onder één noemer worden geschaard.
Er wordt gewerkt aan een kabinetsstandpunt dat zal ingaan op de bijdrage die het handelsbeleid
kan leveren aan de aanpak van NTC's, via zowel het multilaterale, het EU- als het unilaterale
spoor.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 60
Hoofdstuk 9 Horizontale (milieu)onderwerpen
9.1. Burgerrechten
9.1.1. Verdrag van Aarhus
Het VN-ECE Verdrag betreffende toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming
en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden (Verdrag van Aarhus) uit 1998 is in
oktober 2001 in werking getreden. De Europese Gemeenschap is sinds februari 2005 partij bij het
Verdrag. Ook de Europese regelgeving is vanwege het Verdrag inmiddels aangepast (toegang tot
milieu-informatie) en uitgebreid (inspraak bij besluitvorming). In een separate verordening is de
toepassing van het Verdrag voor de Europese instellingen geregeld. Het voorstel van de
Europese Commissie om ook de toegang tot de rechter in een Europese richtlijn te regelen is tot
nu toe nooit in behandeling genomen, en in 2008 bleek dat hiertegen bij de lidstaten nog steeds
grote weerstand bestaat.
Het Verdrag is op 1 april 2005 voor Nederland van kracht geworden toen alle Nederlandse
wetgeving in lijn was gebracht met het Verdrag en daarmee tevens met de EU-regelgeving.
Begin 2008 heeft Nederland het Protocol over Pollutant Release and Transfer Registers
geratificeerd. De Nederlandse inzet op dit onderwerp wordt behandeld in paragraaf 3.5. In juni
2008 vond de derde bijeenkomst van partijen bij het Verdrag van Aarhus plaats in Riga, Letland.
Tijdens deze bijeenkomst is Nederland gekozen in het nalevingscomité van het Verdrag.
Nederlandse inzet
Nederland heeft betrokkenheid van het publiek en non-gouvernementele organisaties altijd
ondersteund en gestimuleerd, aangezien dit bij kan dragen aan betere besluitvorming en een
groter draagvlak creëert voor de uitvoering van die besluiten. Ook leidt transparantie op
milieugebied tot burgers die beter geïnformeerd zijn op het gebied van hun eigen gezondheid en
welzijn.
Nederland draagt ook in de toekomst zijn eigen hoge eisen op het gebied van transparantie en
betrokkenheid van publiek en NGO's uit naar de Verdragspartijen buiten de EU. Nederland werkt
aan uitvoering van het gedachtengoed van `Aarhus' en verspreiding daarvan ook naar landen
buiten de EU, onder meer door het financieren van projecten in Oost-Europa, de Kaukasus en
Centraal-Azië en het bijdragen aan capaciteitsopbouw. Ook ziet Nederland het als zijn taak om bij
andere internationale milieuverdragen en fora aan te dringen op toepassing van de Aarhus-
beginselen.
9.1.2. Mensenrechten en milieubescherming
Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en Fundamentele Vrijheden, EVRM, van
1950 (Raad van Europa) voorziet in een effectief toezichtmechanisme dat erop gericht is de
rechten en vrijheden van individuele burgers te beschermen. Anders dan ten tijde van de
opstelling van het Verdrag het geval was, vormt de bescherming van het milieu, in ruime zin, een
steeds belangrijker onderdeel van nationaal, Europees en internationaal beleid en regelgeving.
Steeds vaker worden bepalingen op het terrein van de rechten van de mens zodanig uitgelegd
dat ze verplichtingen behelzen op het gebied van de bescherming van het milieu.
Deze ontwikkeling is ook in toenemende mate merkbaar in de jurisprudentie van het Europese
Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Omdat het Hof niet gebonden is door zijn
eerdere uitspraken, staat het het Hof vrij een evolutieve benadering toe te passen bij de
bescherming van de fundamentele vrijheden waarbij aandacht wordt besteed aan de sociale
context en veranderingen in de samenleving. Uit de door het Hof behandelde zaken blijkt dat
milieufactoren van invloed kunnen zijn op de individuele verdragsrechten, zoals het recht op
eerbiediging van het privé-, familie- en gezinsleven, het recht op een ongestoord genot van zijn
eigendom, de vrijheid van meningsuiting, het recht op een eerlijk proces en het recht op een
daadwerkelijk rechtsmiddel. In 2008 heeft VROM in samenwerking met het ministerie van
Buitenlandse Zaken een brochure uitgegeven waarin wordt ingegaan op de relatie tussen de
bescherming van de rechten van de mens zoals die zijn neergelegd in het EVRM en het milieu.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 61
9.2. Better regulation
In het kader van de Better Regulation Agenda (2005) ontwikkelt de Europese Commissie tal van
initiatieven om de kwaliteit van nieuwe regelgeving te verbeteren en bestaande regelgeving te
simplificeren en te moderniseren. Dit kan bijdragen aan het effectiever en efficiënter bereiken van
goede beleidsresultaten.
De Europese Commissie wil de kwaliteit van het Europese beleidsvormingsproces verbeteren
door vooraf de effecten van dat beleid in kaart te brengen en door met kennis van het veld beleid
te ontwikkelen. Dat in kaart brengen gebeurt met impact assessments die de Europese
Commissie voor al haar voorstellen uit haar jaarlijkse werkprogramma uitvoert. Sinds 2007
beoordeelt een Board binnen de Europese Commissie de impact assessments, wat een
belangrijke bijdrage kan leveren aan de kwaliteit en bruikbaarheid van de assessments.
Bovendien is de Europese Commissie bezig de leidraad voor het opstellen en uitvoeren van
impact assessments te verbeteren. Het beter betrekken van het veld gebeurt door middel van
internetconsultaties. Tot slot vallen ook codificatie, "het kappen van dor hout",
vereenvoudigingsoperaties en het streven naar regelmatige herziening van bestaande
regelgeving onder de Better Regulation Agenda te scharen.
In 2008 heeft een strategische review van de Better Regulation Agenda plaatsgevonden.
Conclusie was dat hoewel reeds veel bereikt was, voortdurende politieke aandacht voor Better
Regulation nodig blijft. Hiervoor is steun van alle betrokkenen noodzakelijk.
Nederlandse inzet
Als het gaat om de verbetering van de kwaliteit van Europese beleidsvormingsprocessen via
effectenanalyses, dan is met name van belang welke effecten geanalyseerd worden en wat de
kwaliteit van de analyses is. Nederlandse inzet hierbij is versterking en uniformering van de
milieu-effectenanalyse en aandacht voor ruimtelijke gevolgen.
Daarnaast is de Nederlandse inzet om te komen tot regels die beter implementeerbaar
(intrinsieke kwaliteit en consistentie met regels over aanverwante onderwerpen), beter
uitvoerbaar en beter handhaafbaar zijn. Deze aandacht is meer nodig naarmate de Commissie
vaker kiest voor het instrument van de verordening in plaats van de richtlijn. Nederland
ondersteunt voorts de plannen van de Europese Commissie om de administratieve lasten van het
bedrijfsleven te reduceren.
Tevens ligt er een relatie met een door het IMPEL-netwerk ontwikkelde "Practicability and
Enforceability Checklist". Zie verder in 9.7.1.
Ten slotte is het van belang te zorgen dat Europese ontwikkelingen en nationale projecten met
vergelijkbare doelstellingen goed op elkaar aansluiten.
9.3. Milieueffectrapportage
9.3.1. Milieueffectrapportage (MER)
De modernisering van de MER op nationaal vlak, die in 2009 ter hand wordt genomen, zal zijn
uitwerking hebben op de afspraken in grensoverschrijdend verband. Waarschijnlijk komt dit
laatste pas in 2010 aan de orde.
9.3.2. Verdrag van Espoo (grensoverschrijdende MER)
Het Verdrag van Espoo inzake milieueffectrapportage in grensoverschrijdend verband kwam
begin negentiger jaren tot stand onder auspiciën van de VN-ECE. Het trad in 1997 in werking en
telt inmiddels 46 partijen, waaronder Nederland en de Europese Gemeenschap. Samengevat
schrijft het Verdrag voor dat een milieueffectrapportage moet worden opgesteld indien een
activiteit in een land aanzienlijke milieugevolgen heeft in een buurland. Ook dient het buurland te
worden betrokken in de betreffende besluitvormingsprocedure, opdat ook de (milieu)belangen
van dat land worden meegewogen.
Op de vierde bijeenkomst van Partijen in mei 2008 in Boekarest is het werkprogramma en het
budget voor de komende periode (2008-2011) vastgesteld. Beide zullen zich de komende drie
jaar richten op de uitvoeringsfase van het Verdrag en zich daarbij met name richten op de
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 62
subregionale samenwerking. Verder is geconstateerd dat het belangrijk is dat het Verdrag niet in
isolatie opereert, maar dat ook wordt gekeken naar de praktische en institutionele samenhang
met de andere VN-ECE-Verdragen.
Daarnaast werd deze bijeenkomst van Partijen beheerst door de eerste set nalevingszaken die
aan de vergadering werd voorgelegd. De focus bij die zaken was gericht op samenwerking en het
bieden van assistentie bij problemen in de uitvoering. Verder is er een werkgroep in het leven
geroepen die de inwerkingtreding gaat voorbereiden van het SEA-protocol (Protocol betreffende
de strategische milieubeoordeling van plannen en programma's). Nederland zal, net als de
meeste andere EU-lidstaten, dit Protocol in de loop van 2009 ratificeren. In het kader van het
SEA-protocol wordt in 2009 een werkplan opgesteld en gepresenteerd, dat gericht is op
ondermeer de implementatie van het protocol.
Op EU-niveau zijn de regels van dit Protocol reeds opgenomen in de richtlijn over de beoordeling
van de effecten van bepaalde plannen en programma's op het milieu. Nederland heeft deze al
omgezet in Nederlandse regelgeving. Door ratificatie van het SEA-Protocol zijn er daardoor geen
of geen noemenswaardige veranderingen.
9.4. Normalisatie
Normalisatie en standaardisatie zijn kernbegrippen om de Europese binnenmarkt tot stand te
brengen en via het vertrouwen in de wederzijdse erkenningsregelingen en Europees
geharmoniseerde normen zouden de burgers moeten kunnen beschikken over betrouwbare
producten. De hieronder beschreven harmonisatie-initiatieven verwijzen voor de uitvoering
nadrukkelijk naar de samenwerking met de industrie in CEN (Comité Europeen de
Normalisation), waar met directe betrokkenheid van het bedrijfsleven productstandaarden worden
geformuleerd. Het gebruik maken van deze productstandaarden door het opnemen en integreren
van milieuaspecten was één van de kernpunten van de Mededeling van de Commissie inzake
Integratie van milieuaspecten in de Europese normalisatie34. Het opnemen van milieueisen in
zulke standaarden leidt sneller tot verspreiding en toepassing van de betreffende kennis en werkt
daarmee ook stimulerend voor realisering en brede toepassing van productinnovatie.
9.4.1. Generieke regelgeving voor producten en goederen
De Europese Commissie lanceerde begin 2007 het zogeheten "goederenpakket". Daarbij ging
het onder meer om twee voorstellen voor verordeningen die het op de markt brengen van
producten moeten faciliteren. Het gaat daarbij om:
- vaststelling van procedures voor de toepassing van bepaalde nationale technische
voorschriften op goederen die in een andere lidstaat rechtmatig in de handel zijn gebracht
(wederzijdse erkenning). Deze verordening ziet op nationale producteisen. De verordening
geeft een procedure en een meldingsplicht die moet worden gevolgd bij het nemen van
besluiten die handelsbelemmerend zijn. Ook voorziet deze verordening in zogeheten
ProductContactPunten, waar marktdeelnemers en bevoegde autoriteiten informatie kunnen
inwinnen over productregelgeving. Deze verordening is vanaf 13 mei 2009 van toepassing;
en
- vaststelling van eisen inzake accreditatie en markttoezicht betreffende het op de markt
brengen van producten. Deze verordening geeft onder meer één markttoezichtsregime voor
producten die moeten voldoen aan Europese producteisen. Deze verordening is vanaf 1
januari 2010 van toepassing.
Bekeken wordt wat de doorwerking van deze verordeningen is op de (toepassing van de)
Nederlandse (leefomgevings)regelgeving.
9.4.2. Producten en goederen waarvoor Europese regels gelden
In 1989 is met de bouwproductenrichtlijn de eerste zgn. "new approach"-richtlijn ingevoerd. De
kern van deze aanpak is dat de industrie zelf de meest actuele normen bepaalt via
34 COM(2004)130
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 63
geharmoniseerde afspraken of eigen verklaringen. Producten die voldoen aan de nieuwe
Europese standaard krijgen dan tevens het Europese kwaliteitstempel, het CE-merk. Een lidstaat
moet controleren of dit CE-merk op de betreffende producten is vermeld. Naast het CE-merk
mogen er ook nationale kwaliteitskenmerken op het product vermeld staan.
De Commissie constateert dat de geharmoniseerde producterkenning nog niet ver genoeg is,
waardoor nadere actie nodig is. Mede daarom wordt de richtlijn bouwproducten omgezet naar
een verordening, die voor een grotere uniforme doorwerking in de lidstaten moet zorgen.
Het voorstel is de Bouwproductenverordening, die echter één kernprobleem niet oplost. Dit is dat
Nederland en andere lidstaten steeds vaker eisen stellen aan samengestelde objecten,
bijvoorbeeld een huis, in plaats van aan individuele producten. De verordening moet dan ook
worden gezien als een beperkte stap in verdere Europese marktharmonisatie. Het volstaat
immers niet om te stellen dat een gebouw bestaande uit goedgekeurde producten ook een
goedgekeurd gebouw oplevert.
9.4.3. De Small Business Act (SBA)
De Small Business Act is een Mededeling van de Commissie, gepubliceerd in de zomer van
2008, waarin voorstellen voor aanscherping van bestaande maatregelen worden aangekondigd.
Het doel van de SBA is het midden- en kleinbedrijf (MKB) te betrekken bij Europese harmonisatie
en via een stroomlijning van de bestaande marktregulerende afspraken de kansen voor
grensoverschrijdend ondernemen van het MKB te verbeteren.
De bestaande maatregelen die worden aangescherpt betreffen een Europese Besloten
Vennootschap (voorstel) en een richtlijn voor een verlaagd btw-tarief (voorstel).
Daarnaast wordt milieutechnologie bevorderd. Deze is veelal innovatief en vaak gebaseerd op
het in de praktijk brengen van onderzoek door MKB-bedrijven die direct verbonden zijn met
kennisinstellingen. Ook is de algemene groepsvrijstellingsverordening voor staatssteun aan het
MKB herzien.
9.5. Onderzoek
9.5.1. Zevende Europees Kaderprogramma
Het EU 7e Kaderprogramma voor Onderzoek, Ontwikkeling en Demonstratie loopt van 2007 tot
2013. Aan de prioriteit Milieu (inclusief klimaat) is een bedrag van 1,9 miljard gealloceerd voor
onderzoek in internationale samenwerking. In het beheerscomité voor dit thema is VROM de
delegatieleider voor Nederland; LNV, V&W, OCW, en de Nederlandse Organisatie voor
Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) zijn betrokken.
Het onderzoek kenmerkt zich door toegevoegde waarde op Europees vlak, bijdrage aan de
concurrentiepositie van de Europese industrie, versterken van het MKB, en bijdragen aan
oplossen van maatschappelijke uitdagingen inclusief duurzame ontwikkeling. De programmering
omvat uiteenlopende gebieden inclusief: klimaat en lucht monitoring, ecosysteem ontwikkeling,
milieutechnologie, aardobservatie, ontwikkeling van indicatoren voor duurzame ontwikkeling, en
communicatieactiviteiten over onderzoeksresultaten.
Vanuit Nederland wordt in het beheerscomité specifieke aandacht gevraagd voor
beleidsrelevantie tijdens het programmeren van onderzoek, bijdrage leveren aan de
internationale agenda van multilaterale milieu-overeenkomsten, ontwikkeling van eco-innovatieve
milieutechnologie, mobiliseren van industriele en kennispartijen en andere belanghebbenden,
bijdrage leveren aan duurzame ontwikkeling in ontwikkelingslanden, in de praktijk brengen van
nieuwe technologische ontwikkelingen.
Nederlandse kennisinstellingen en industriële partijen scoren zeer goed in de jaarlijkse calls for
tender, met deelnames in de top vijf van deelnemende landen (qua aantal gehonoreerde
projecten, aantallen deelnemende instellingen, gehonoreerde Europese bijdrage, etc). De
Nederlandse delegatie laat zich adviseren door kennisinstellingen en bedrijven in een
zogenaamde Klankbordgroep.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 64
De rol van VROM is derhalve van beleidsstrategische waarde die bijdraagt aan de voorbereiding
en onderbouwing van beleid maar is ook van belang voor het Nederlandse bedrijfsleven en
Nederlandse onderzoekinstituten, omdat door hun bijdrage aan de Nederlandse inzet de inhoud
van het programma aansluit op hun behoeften en sterktes.
9.5.2. Environmental Technology Action Plan (ETAP)
Het ETAP dient om bestaande instrumenten en actieplannen op het gebied van milieutechnologie
samen te brengen, te coördineren en te versterken. Een groot aantal acties is hieruit
voortgekomen, o.m. het opstellen van Roadmaps in nagenoeg alle lidstaten, oprichten van meer
dan 30 Europese Technologie Platforms (bijv. WSSTP zie 4.3.4.; SusChem voor duurzame
chemie, ECTP voor duurzame bouw, EBTP voor biobrandstoffen, etc); effectueren van het
nieuwe CIP (kaderprogramma voor innovatiestimulering) voor milieutechnologieproducerende
industrie; uitwisseling tussen lidstaten van informatie over en ervaringen met ontwikkeling van
nieuw economisch instrumentarium.
Onder de naam van ETAP zijn ook belangrijke fora georganiseerd met deelname van industrie,
overheid en kennisinstellingen als aanzet voor het opstellen van nieuwe Europese strategieën,
o.m. voor: opstellen van een milieutechnologieverificatieplan; openen van de wereldmarkt voor
nieuwe milieutechnologie als bijdrage aan de mondiale duurzaamheidsambities en multilaterale
milieu-overeenkomsten; het uitvoeren van een nanotechnologie actieplan.
Eveneens in het kader van ETAP werd het ERA-net SusPrise opgericht waarin nationale
overheden deelnemen die de ontwikkeling en markttoegang van eco-innovatieve technologieën
financieel stimuleren. Nederland heeft in SusPrise een leidende rol gespeeld; belangrijke
activiteiten inclusief workshops en congressen voor de uitwisseling en verdere ontwikkeling van
effectief beleid hebben plaatsgevonden. De mogelijkheden van SusPrise voor verdere
ontwikkeling van gecoördineerde overheidsinterventies voor eco-innovatie moeten nu in het licht
geplaatst worden van nieuwe initiatieven van onder meer Duitsland en Frankrijk voor het
oprichten van een nieuw omvattend ERA-net SusStrat voor strategieën voor eco-innovatie,
duurzame ontwikkeling en implementatie van beleid. Nederland zal zich hierbij mogelijk
aansluiten.
Nederland is vertegenwoordigd in de "High-level group on ETAP". De deelname en actieve
opstelling dragen bij aan de strategische doelen voor eco-innovatieve milieutechnologie.
9.5.3. Strategisch Plan voor energietechnologie (SET-Plan)
Eind vorig jaar heeft de Commissie een Mededeling uitgebracht over een Europees Strategisch
plan voor Energietechnologie (SET-Plan): `Naar een koolstofarme toekomst'. Hierin kondigt de
Commissie onder meer acties op Europees niveau aan om te komen tot een betere onderlinge
samenwerking en een betere benutting van de bestaande (onderzoeks-)programma's die gericht
zijn op de omschakeling naar koolstofarme energienetwerken en -systemen, met het oog op het
bereiken van de doelen van 2020 en de visie voor 2050 van het Europese energiebeleid.
Het plan beoogt gezamenlijke strategische planning, effectievere implementatie, een vergroting
van middelen en versterking van de internationale samenwerking.
Het Plan is besproken in de Raad Vervoer, Telecommunicatie en Energie van 28 februari 2008.
De Raad heeft de Commissie bij die gelegenheid gevraagd het plan in nauwe samenwerking met
de lidstaten en andere relevante actoren verder uit te werken, rekening houdend met bestaande
programma's zoals het onderdeel energie van het zevende Kaderprogramma onderzoek (KP7).
Nederlandse inzet
Nederland verwelkomt het SET-Plan en onderschrijft het belang van een duidelijke EU-strategie
om de ontwikkeling en marktintroductie van veelbelovende schone energietechnologieën een
extra impuls te geven. Tegelijkertijd is het van belang dat de lidstaten hun eigen sterktes blijven
benutten. Immers, ieder land moet vooral de dingen doen waar het goed in is, en onnodige
overlegstructuren moeten worden voorkomen. Het voorstel voor EU Industriële Initiatieven sluit
aan bij het door Nederland bepleite uitgangspunt om een samenhangende mix van 'push & pull
maatregelen' te creëren voor de verschillende technologieën. Ook biedt het aanknopingspunten
om koplopers te stimuleren. Een en ander vergt nog wel uitwerking. Dit kan per technologie
verschillen. Essentieel is dat concreet wordt gemaakt welke meerwaarde hoe te realiseren is. En
dat er op wordt toegezien dat die meerwaarde ook wordt gerealiseerd. Nederland acht deze
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 65
meerwaarde ook een noodzakelijke voorwaarde voor Europese initiatieven gericht op het
gezamenlijk programmeren en uitvoeren van onderzoek en ontwikkeling. Ook zal de relatie met
het lopende Zevende Kaderprogramma nog verhelderd moeten worden. Tegen deze achtergrond
steunt Nederland het opzetten van een 'Steering Group' en een virtuele Europese
Energieonderzoeksalliantie.
9.6. Monitoring
9.6.1 Gemeenschappelijk milieu-informatiesysteem (SEIS)
De Europese Commissie heeft begin 2008 uitgangspunten gepubliceerd voor een
"gemeenschappelijk milieu-informatiesysteem (Shared Environmental Information System SEIS)".
Het idee is dat meetgegevens en andere milieu-informatie zo dicht mogelijk bij de bron bewaard
en beheerd wordt en dat binnen de Europese Unie de wederzijdse toegangkelijkheid tot
genoemde informatie verbetert. Het gaat dan om modernisering en vereenvoudiging van de
systemen voor het verzamelen, verwerken en uitwisselen van milieugegevens.
Een groot aantal milieurichtlijnen bevat verplichtingen aan de lidstaten voor monitoring en
rapportage van de kwaliteit van verschillende componenten en aspecten van het milieu. De
Europese Commissie kan met een gemeenschappelijk milieu-informatiesysteem beoordelen of
de lidstaten voldoen aan hun uitvoeringsverplichtingen, de lidstaten krijgen zicht op de toestand
van het milieu in de omringende landen en ten slotte is het doel ook de burger op deze wijze
beter te informeren. Bedoeling is de systemen voor gegevensopslag, die in de afgelopen
decennia zijn ontstaan, geleidelijk te harmoniseren en "inter-operabel" te maken. Immers, als
dergelijke systemen wederzijds toegankelijk en doorzoekbaar zijn, kan een deel van de
rapportageverplichtingen vervallen.
De Europese Commissie wenst ook een verbeterde kwaliteit en meer onderlinge
vergelijkbaarheid van gegevens uit diverse landen. Het voorgestelde systeem kan leiden tot een
vermindering van administratieve lasten. De huidige kosten voor rapportage moeten daarvoor
meer systematisch in beeld gebracht worden. Kosten voor rapportage bedragen ca. 5-8% van die
voor de "monitoring". Er is dus ook veel te winnen bij het stroomlijnen van de meetverplichtingen
zelf ("monitoring"). Investeringen vereist voor het genereren van nieuwe gegevens zijn dan te
compenseren door het intrekken van achterhaalde voorschriften. Overheids- en
onderzoekinstellingen zullen in een (groot) aantal gevallen moeten investeren om bestaande
systemen "inter-operabel" te maken.
De Europese Commissie verwacht rond de jaarwisseling 2008-2009 te komen met voorstellen ter
herziening van de gestandaardiseerde rapportagerichtlijn (91/692/EG) waarin de beginselen en
doelstellingen van het SEIS wettelijk bindend worden. Dit lijkt prematuur nu er over de beginselen
van een gemeenschappelijk milieu-informatiesysteem nog geen politieke overeenstemming is en
de kosten voor ombouw en geleidelijke harmonisatie van gegevensbestanden in de lidstaten
nog in kaart gebracht moeten worden. Het Europees Milieuagentschap heeft immers de opdracht
om in de loop van 2008 in samenwerking met de lidstaten een gedetailleerd uitvoeringsplan
inclusief een overzicht van kosten en baten van een gemeenschappelijk milieu-informatiesysteem
op te stellen.
De ontwikkeling van het gemeenschappelijk milieu-informatiesysteem is te bezien in samenhang
met de ontwikkeling van de toegang tot informatie met een ruimtelijke component als gegeven in
de Richtlijn 2007/2/EG (Inspire) en het Kopernikus-initiatief.
Nederland pleit al langer voor modernisering van de Europese rapportageverplichtingen en
onderschrijft derhalve de gedachte van een evolutie van systemen voor collectie, opslag en
verwerking van milieugegevens in de verschillende lidstaten van de Europese unie, zodat deze
"inter-operabel" worden. Daarbij staat Nederland een gefaseerde aanpak voor ogen die in eerste
instantie zich beperkt tot:
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 66
1. gegevens die op grond van richtlijnen in het kader van de EU en op grond van
milieuverdragen in het kader van de VN verzameld en gerapporteerd moeten worden, en
2. systemen voor gegevens opslag en verwerking op nationaal niveau, op passend niveau
van aggregatie (nader overeen te komen) en waarvoor geen vertrouwelijkheid geldt op
grond van commerciële of veiligheidsoverwegingen.
9.6.2. Kopernikus
Kopernikus, eerder bekend onder de naam GMES, is een gemeenschappelijk programma van de
Europese Commissie, het Europees Ruimteagentschap (ESA) en hun lidstaten. Kopernikus
beoogt een permanente dialoog tussen de bronhouders van gegevens op het gebied van milieu
en veiligheid en de gebruikers ervan tot stand te brengen. Hierdoor zal een beter begrip ontstaan
van de mogelijkheden en behoeften die er op dat vlak zijn en kunnen informatiediensten die van
belang zijn voor milieu en veiligheid verbeterd worden en nieuwe diensten gecreëerd worden.
Daarbij gaat het om in-situ en satellietgebaseerde aardobservatie waarnemingen en daarvan
(veelal door combinatie) betekenisvolle informatie te maken met behulp van modellen. Voor de
coördinatie van de in-situ waarnemingen speelt het Europees Milieuagentschap (EMA) een
leidende rol. Voor Nederland is het van belang om de mogelijkheden van EMA te verruimen deze
gegevens te uniformeren en de aanlevering van in-situ gegevens vanuit de lidstaten te
versnellen, om de vrije (en gratis) toegang tot deze gegevens zo snel mogelijk tot stand te laten
komen, en om bestaande meetreeksen te continueren. Binnen Nederland bestaat er nog weinig
kennis over Kopernikus en de diensten die het zal gaan leveren en EZ overlegt met de overige
betrokken departementen hoe dit te verbeteren.
9.6.3. INSPIRE
De Europese richtlijn "Infrastructure for Spatial Information in Europe" (INSPIRE) is in maart 2007
officieel vastgesteld. Zij heeft als doel het harmoniseren van ruimtelijke gegevens van
overheidsorganisaties ten behoeve van het milieubeleid en het oprichten van een infrastructuur
hiertoe. Door deze infrastructuur wordt de uitwisselbaarheid en toegankelijkheid van ruimtelijke
informatie voor burgers, voor overheden binnen lidstaten en tussen lidstaten en organen binnen
de EU vergroot. De richtlijn spreekt van "ruimtelijke informatie", hetgeen in Nederland ook vaak
als geo-informatie wordt aangeduid.
Voor een goede integrale aanpak van (grensoverschrijdende) beleidsproblemen is betrouwbare
ruimtelijke- of geo-informatie nodig. Een praktisch voorbeeld ter illustratie: Bij de aanleg van de
kanaaltunnel onder de Noordzee tussen Frankrijk en Groot-Brittannië heeft men van twee kanten
geboord. Omdat Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk verschillende zeeniveau-data gebruiken
werd in het begin als het ware "langs elkaar heen geboord". Gelukkig heeft men dit op tijd
gemerkt en daarmee grote problemen voorkomen. De richtlijn heeft naast het milieubeleid ook
uitstraling naar andere gebieden.
Hoewel opgezet vanuit milieu leidt INSPIRE dankzij zijn brede toepassing tot een algemeen
Europese geo-informatievoorziening. Zo zijn de thema's ook goed van toepassing op het gebied
van bijvoorbeeld ruimtelijke ordening, openbare orde en veiligheid en volksgezondheid. Het
betreft enerzijds basis geo-informatie zoals onder andere coördinaten, adressen, kadastrale kaart
en topografische namen en anderzijds ruimtelijke gegevens van objecten die te maken hebben
met milieu zoals onder andere habitats, meteorologie en bodemgebruik.
9.6.4. PRTR
Onder het Verdrag van Aarhus (VN-ECE) is in 2003 het zgn. PRTR-Protocol (Pollutant Release
and Transfer Register) tot stand gekomen. Het doel van het protocol is om de toegang van het
publiek tot informatie over vervuiling door emissies te vergroten, door het opzetten van nationale
registers die op internet worden gepubliceerd (in Nederland op www.emissieregistratie.nl ). Via
verplichte rapportages van bedrijven komen deze gegevens boven tafel.
Het Protocol is nog niet in werking getreden. Dat zal gebeuren wanneer er 16 partijen (lidstaten)
hebben geratificeerd. Op dit moment zijn dat er 11: Luxemburg, Zwitserland, Duitsland, Estland,
Letland, Nederland, Noorwegen, Slowakije, Kroatië, Denemarken, Zweden. Daarnaast heeft de
Europese Gemeenschap geratificeerd.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 67
Voor de EU bestond sinds 2004 al het EPER (European Pollutant Emission Register). Dat wordt
nu vervangen door een Europees PRTR (E-PRTR) dat grotendeels op het Protocol is gebaseerd.
Voor het eerst zal dit register in de herfst van 2009 worden gepubliceerd, op basis van de
gegevens van 2007. Het E-PRTR zal uitgebreider dan EPER zijn en zal emissies in lucht, water
en bodem, en transporten van afval bevatten, zowel vanuit grote installaties als diffuse bronnen.
Dit alles is vastgelegd in een Europese verordening. Nederland heeft deze verordening inmiddels
geïmplementeerd. Daarnaast is in 2008 een wetsvoorstel aan de Tweede Kamer aangeboden
waarmee het zgn. PRTR-verslag wordt geïntegreerd met het Nederlandse Milieujaarverslag
(MJV).
Nederlandse inzet
Tijdens de derde bijeenkomst van partijen van het Aarhusverdrag in Riga, 11-13 juni 2008, is een
verklaring aangenomen waarin landen worden opgeroepen alles in het werk te stellen om het
PRTR-protocol zo spoedig mogelijk in werking te laten treden. Naar verwachting zal het protocol
eind 2008, begin 2009 in werking treden. In 2009 zal dan de eerste bijeenkomst van partijen
plaatsvinden. Nederland zal zich, net als voorheen, actief blijven inzetten bij (de voorbereiding
van) de eerste bijeenkomst van partijen bij het Protocol, en betrokken blijven bij het overleg in de
EU. Omdat de nadruk momenteel ligt op de implementatie van de Europese verordening over
PRTR door de lidstaten, zijn in 2009 geen grote wijzigingen in de internationale regelgeving te
verwachten. Nederland zal actief blijven in de internationale uitwisseling van kennis rond
emissieregistratie, onder meer via werkgroepen in het kader van het Verdrag inzake
Grensoverschrijdende Luchtverontreiniging over Lange Afstand (CLRTAP) en het Klimaatverdrag
(UNFCCC). Doel daarvan is onder meer om de uitvoerbaarheid van internationale afspraken te
verbeteren door harmonisatie van gebruikte definities en indelingen, en om in de EU te komen tot
verdere verbetering van de kwaliteit van emissiegegevens.
9.7. Naleving en Handhaving
9.7.1. Handhaving op Europees niveau
De effectiviteit van de Europese milieuregels en het streven naar een level playing field in de EU
zijn beide gebaat bij een goede uitvoering en handhaving in alle lidstaten. Veel regelingen, zoals
die op het terrein van transport van afval en gevaarlijke stoffen, kunnen alleen internationaal
doelmatig worden gehandhaafd. De uitvoering en handhaving is in Europa nog zeker niet overal
op gelijk niveau. De uitvoering in de EU-lidstaten van de in dit verband belangrijke Aanbeveling
betreffende minimumcriteria voor milieuinspecties35 vertoont lacunes. In het Zesde Milieu
Actieprogramma wordt daarom terecht vastgesteld dat de tenuitvoerlegging van de wetgeving
moet worden verbeterd. Dit kan volgens het actieprogramma door uitwisseling van ervaringen en
informatie over beste uitvoeringspraktijken onder andere via het Europese IMPEL-netwerk36
maatregelen ter bestrijding van milieucriminaliteit en de bevordering van betere normen voor
inspectie en monitoring door lidstaten. In dit licht is het ook goed dat in juni (2008) een akkoord is
bereikt over de richtlijn inzake milieubescherming door middel van het strafrecht, kortweg de
richtlijn milieustrafrecht. Deze richtlijn verplicht de lidstaten tot strafbaarstelling in hun nationale
wetgeving van een aantal ernstige inbreuken op gemeenschapsrecht dat dient ter bescherming
van het milieu.
Voor economische en andere effecten van wetgeving is (terecht) steeds meer aandacht, maar de
uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid daarvan blijven vaak nog onderbelicht. Voor deze aspecten
moet in de verschillende fasen van het wetgevingsproces meer systematisch aandacht komen.
Inmiddels wordt dit ook door de Europese Commissie onderkend. In de Mededeling van de
Commissie over de toepassing van gemeenschapsrecht37 geeft de Commissie aan dat bij het
opstellen van voorstellen er meer aandacht moet worden besteed aan uitvoerings-, beheers- en
35 Aanbeveling van het Europeese Parlement en de Raad van 4 april 2001 betreffende minimumcriteria voor
milieu-inspecties in de lidstaten (2001/331/EG).
36 European Union Network for the implementation and enforcement of environmental law
(http://ec.europa.eu/environment/impel/)
37 Een Europa van resultaten toepassing van het gemeenschapsrecht, COM(2007)502 definitief, van 5
september 2007.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 68
handhavingskwesties, met name in de fase van de effectbeoordeling en tijdens de gehele
beleidscyclus.
Nederlandse inzet
Net als voor 2008 is de inzet van Nederland voor de komende periode het realiseren van een
adequaat en gelijk niveau van uitvoering en handhaving van de Europese milieuregels in alle
lidstaten. In november 2007 heeft de Commissie de Mededeling over de toetsing van de
Aanbeveling betreffende minimumcriteria voor milieu-inspecties uitgebracht38. In deze
Mededeling doet de Commissie een aantal voorstellen voor mogelijke verbetering van de
Aanbeveling. Nederland wil de evaluatie van de Aanbeveling aangrijpen om te pleiten voor een
verder uitgewerkte Aanbeveling met meer aangescherpte uniforme kwaliteitscriteria voor
inspectie en handhaving in de lidstaten en waar mogelijk verruiming van de reikwijdte van de
Aanbeveling. Onder Sloveens Voorzitterschap is er één keer gesproken over bedoelde
Mededeling, bij welke gelegenheid Nederland erop heeft aangedrongen om tot Raadsconclusies
te komen over de Mededeling. Door te streven naar Raadsconclusies kan worden gezorgd dat de
Raad een standpunt inneemt over de Mededeling en kan hiermee het proces van toetsing en
mogelijk herziening van de Aanbeveling worden versneld.
In het algemeen zal de Nederlandse inzet erop gericht zijn proactief bij te dragen aan de verdere
professionalisering van de uitvoering en handhaving in de lidstaten. Nederland zal de Commissie
proberen te bewegen om met name bij grensoverschrijdende activiteiten de samenwerking
tussen lidstaten sterker te bevorderen. Nederland zal ook actief de andere lidstaten blijven
oproepen te investeren in de uitvoering en handhaving. In dit verband zal Nederland ook in 2009
één van de gangmakers zijn als het gaat om het verder uitbouwen van het IMPEL-netwerk als
internationale vereniging van samenwerkende milieuautoriteiten in de EU-lidstaten. Nederland zal
zich er sterk voor maken dat bij het opstellen van de Europese milieuregels meer systematisch
naar de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid van die regels wordt gekeken. De ervaringen die
worden opgedaan met de uitvoering en handhaving van de Europese milieuregels dienen méér
gericht via monitoring en evaluatie te worden teruggesluisd naar de beleidsmakers en
regelgevers. In de eerste helft van 2008 is een integrale toetsing op uitvoerbaarheid en
handhaafbaarheid uitgevoerd van het herzieningsvoorstel voor de IPPC-richtlijn39. Daarbij is
gebruik gemaakt van de mede op initiatief van Nederland opgestelde "Practicability and
Enforceability Checklist". De toetsing werd door zowel de lidstaten als de Commissie, die haar
volle medewerking gaf, als nuttig en succesvol ervaren. In de tweede helft van 2008 evalueren
IMPEL en de Commissie gezamenlijk het gebruik van de Checklist, in 2009 zal gezamelijk
worden bezien welke voorstellen zouden moeten worden getoetst met behulp van de Checklist.
Tot slot wil Nederland de voorstellen van de Europese Commissie gericht op verbetering van de
(strafrechtelijke) handhaving van richtlijnen en verordeningen in de lidstaten actief ondersteunen.
9.7.2. Mondiale handhaving
Effectieve uitvoering en handhaving is niet slechts een zaak voor Europa alleen. Ook in breder
internationaal perspectief is het van groot belang dat verdragen en regelgeving geïmplementeerd,
nageleefd en gehandhaafd worden. Mede door de voortgaande globalisering manifesteren
milieuproblemen zich steeds vaker op wereldwijde schaal, bijvoorbeeld op het gebied van afval
en klimaat. Voor een effectieve uitvoering en handhaving van internationaal beleid/regelgeving
moet in veel landen en regio's nog nadrukkelijk geïnvesteerd worden in bewustwording en
capaciteitsopbouw.
Het International Network for Environmental Compliance and Enforcement (INECE) is actief op
dit vlak. INECE, werd in 1989 opgericht en sindsdien gesteund door VROM en het Amerikaanse
Environmental Protection Agency. Ook UNEP, de Wereldbank, OESO, de Europese Commissie
en diverse landen ondersteunen het netwerk. In INECE werkt een internationale gemeenschap
van professionals samen op gebied van toezicht, handhaving, rechtspraak, wetenschap om
38 Mededeling van 14 november 2007 over de toetsing van Aanbeveling 2001/331/EG betreffende
minimumcriteria voor milieu-inspecties in de lidstaten, COM(2007) 707 Definitief
39 COM(2007) 844 definitief
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 69
wereldwijd de implementatie, uitvoering en handhaving van milieuregelgeving te versterken. Het
belang van `good governance' als basis voor duurzame ontwikkeling is daarbij een leidend
thema.
Nederlandse inzet
De Nederlandse inzet is erop gericht het wereldwijde belang van uitvoering en handhaving van
milieuregelgeving verder te onderstrepen. Hierbij hecht Nederland nadrukkelijk aan concrete en
praktische samenwerkingsactiviteiten. Zo steunt Nederland inmiddels via INECE een
internationaal project voor verbetering van de aanpak van illegale afvaltransporten. Verder wordt
ingezet op een internationaal traject ter verdere professionalisering en facilitering van trainingen
en trainers op gebied van milieuhandhaving. Op het thema van de klimaatproblematiek wordt met
Nederlandse steun in INECE-verband naar effectieve internationale benaderingen van op het
gebied van handhaving gezocht.
9.7.3. Naleving van verdragen
Een goedwerkend en sterk nalevingsmechanisme bij een milieuverdrag is een belangrijk
instrument om het doel van het verdrag (uiteindelijk: een beter milieu) te bereiken. Een
nalevingsmechanisme kan net dat steuntje in de rug (via technische hulp bijvoorbeeld) of, bij
persistente niet-naleving, die stok achter de deur voor een partij zijn om een einde te maken aan
een situatie van niet-naleving. Zo'n mechanisme heeft in het algemeen de vorm van een comité
dat verschillende maatregelen kan voorstellen als een partij het verdrag niet naleeft, variërend
van het mogelijk maken van technische of financiële hulp tot en met zwaardere maatregelen als
waarschuwingen en het ontnemen van verdragsrechten van partijen.
Nederland heeft destijds binnen de EU de aanzet gegeven voor de expliciete acceptatie van dit
uitgangspunt. Die krachtige inzet heeft de afgelopen jaren bij veel milieuverdragen geleid tot het
vaststellen van een nalevingsmechanisme. Maar de laatste tijd ondervindt de EU steeds meer
weerstand in de internationale onderhandelingen, vooral van de VS, India, Australië, China en
Brazilië.
Onder een groot aantal milieuverdragen is de nalevingsprocedure inmiddels operationeel. Onder
een aantal andere verdragen zijn de onderhandelingen nog niet afgerond (Verdrag van
Stockholm inzake persistente organische verontreinigende stoffen; Verdrag van Rotterdam
inzake de procedure met betrekking tot voorafgaande geïnformeerde toestemming ten aanzien
van bepaalde gevaarlijke chemische stoffen en pesticiden in de internationale handel).
De inzet voor 2008 was ook om meer Nederlanders verkozen te krijgen in nalevingscomités. Van
de vijf milieuverdragen die in 2008 verkiezingsrondes hielden (Cartagena, Espoo, Aarhus,
Montreal, Kyoto), zijn er bij twee Nederlanders verkozen. Het gaat om het Cartagenaprotocol
over bioveiligheid en het Verdrag van Aarhus. Bovendien waren in 2008 al landgenoten actief in
de nalevingscomités van het Kyotoprotocol en het Montrealprotocol.
Nederlandse inzet
Ook in 2009 zal, net als in 2008, worden ingezet op een effectievere naleving van
milieuverdragen. De huidige inzet van Nederland en de EU is niet altijd effectief meer. Er zal
meer rekening gehouden moeten worden met de politieke realiteit. Het doel van Nederland blijft
echter ongewijzigd: we willen komen tot een procedure die de implementatie en naleving van
verdragsverplichtingen faciliteert, bevordert en waarborgt door (a) het in een zo vroeg mogelijk
stadium identificeren van implementatie- en nalevingsproblemen van verdragspartijen, (b) het
analyseren van de onderliggende oorzaken van dergelijke problemen en (c) het formuleren van
de meest passende en effectieve oplossing voor die problemen.
9.8. EU-Uitbreiding en nabuurschapsbeleid
Voor de verdere uitbreiding van de Europese Unie zijn er thans 3 kandidaat-lidstaten: Kroatië,
Turkije en Macedonië. Met de eerste twee vinden onderhandelingen plaats, met de laatste (nog)
niet.
Op het gebied van de leefomgeving zijn met name de hoofdstukken, milieu, regionale
ontwikkeling, transport en energie van belang. Op deze onderwerpen wordt door Nederland ook
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 70
met deze landen samengewerkt, met het oog op de toetreding. Daarbij staat voorop dat de
overheden van deze landen in staat moeten worden geacht bij toetreding het acquis
communautaire uit te voeren. Daarbij wordt goede voortgang geboekt. Voor de stand van zaken
met betrekking tot de uitbreiding en samenwerking wordt verwezen naar de Staat van de Unie en
naar de reactie van het kabinet op de voortgangsrapporten van de Commissie40.
Sinds enige jaren kent de Europese Unie het Nabuurschapsbeleid voor aangrenzende landen die
op afzienbare termijn geen perspectief op lidmaatschap (EU) hebben. Dat geldt dan voor zowel
de zuidelijk aangrenzende landen in het gebied van de Middellandse Zee als de oostelijk
aangrenzende landen Rusland, Oekraïne en Moldavië en de drie landen van de Kaukasus. Doel
van het Nabuurschapsbeleid is om het verschil in leefkwaliteit en economische ontwikkeling
tussen de EU-lidstaten en de buurlanden te beperken, zodat negatieve uitwassen als illegale
migratie, smokkel en armoede afnemen. Door het afsluiten van samenwerkingsovereenkomsten
met deze landen worden de verschillen verkleind en kan uiteindelijk op deelgebieden toegang tot
de gemeenschappelijke markt in het vooruitzicht worden gesteld, mits deze landen hun
wetgeving harmoniseren met die van de EU. Met Rusland is het stramien ietwat afwijkend en
wordt gewerkt met de zogeheten "four common spaces": milieusamenwerking is dan onderdeel
van de economische "ruimte". De Europese Commissie streeft ernaar uiteindelijk met alle
grenslanden samen te werken in vaste commissies, met inbegrip van commissies voor de
beleidsvelden milieubeheer, energie/natuurlijke hulpbronnen en nucleaire veiligheid. Zover is het
nog niet. Alleen met Rusland en Oekraïne zijn tot nu toe zichtbare stappen gezet op het gebied
van milieubeheer en het proces van samenwerking verloopt nog uiterst moeizaam. Met Wit-
Rusland bestaat in het geheel geen formele samenwerking als gevolg van de opstelling van het
regime Loekasjenko. Het zal niet verbazen dat ook in de Kaukasus het werk er dit jaar niet
gemakkelijker op geworden is. Voor het Nabuurschapsbeleid heeft de Europese Unie de
beschikking over een fonds ter waarde van ca. 11 miljard voor de periode 2007-2013 voor
projecten en programma's op alle denkbare disciplines van de samenwerkingsovereenkomsten.
9.9. Environment for Europe programma
"Environment for Europe" is een kader voor milieusamenwerking in Europa van de 55 VNECE-
lidstaten. Het bundelt de programma's van de belangrijkste internationale organisaties,
waaronder EU, OESO, VN (ECE, UNEP, WHO), Oost-Europabank, en richtte zich de afgelopen
jaren vooral op de modernisering van het milieubeheer in de Midden- en Oost-Europese landen.
Dit heeft de Midden-Europese landen zonder twijfel geholpen bij het voldoen aan het milieu-
acquis van de Europese Unie.
Na toetreding in 2004 van een achttal Midden-Europese landen41 en in 2007 van Roemenië en
Bulgarije tot de Europese Unie (EU-27), verlegde het programma "Environment for Europe" de
aandacht naar het gebied van de voormalige USSR en Joegoslavië (Westelijke Balkan). De
Ministeriële Conferentie "Environment for Europe" heeft in 2007 in Belgrado de nieuwe
beleidslijnen voor de periode tot 2011 vastgesteld. De nadruk ligt op:
- empowerment van de Regionale Milieucentra (Moskou, Tblisi, Chisinau, Kiev en Almaty) die
met hulp van de Europese Commissie in Oost-Europa zijn opgericht;
- programma's voor water en gezondheid (EU-Waterinitiatief voor Oost-Europa dat dient ter
uitvoering van het betreffende Millennium Development Goal);
- uitvoering van de vijf VNECE-milieuverdragen en bijbehorende protocollen;
- het programma (VNECE) voor "environmental performance reviews" van Oost-europese
landen;
- regionale initiatieven voor milieubeheer en duurzame ontwikkeling zoals die voor de Zwarte
Zee respectievelijk de Centraal-Aziatische landen;
- regionale samenwerking ter ondersteuning van de nationale uitvoeringsverplichtingen zoals
die in het kader van de Conventie inzake Biologische Diversiteit (CBD).
40 Kamerbrief Appreciatie Uitbreidingspakket Europese Commissie, vastgesteld in de Ministerraad 21
november 2008.
41 Daarnaast traden in 2004 Malta en Cyprus toe.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 71
De ministeriële Conferentie heeft ook opdracht gegeven tot herziening van de werkwijze binnen
het programma "Environment for Europe". Op vooral Amerikaans aandringen wordt gestreefd
naar meer doelmatigheid, een grotere efficiëntie en zichtbaarheid. Dit moet resulteren in
voorstellen die in het voorjaar van 2009 ter vaststelling voorliggen in de VN Economische
Commissie voor Europa (VN ECE).
VNECE heeft een rol bij de regionale uitvoering/implementatie van de afspraken van de
Johannesburg World Summit for Sustainable Development (WSSD, 2002). Daarbij is bijvoorbeeld
te denken aan introductie van meer duurzame productie- en consumptiepatronen. In de Oost-
Europese buurlanden is bovendien nog veel winst te behalen in de vorm van het wegnemen van
gezondheidsbedreigende milieuvervuiling (lucht, water, nucleair).
De programma's onder de paraplu "Environment for Europe" zijn complementair aan die onder
het Europese Nabuurschapsbeleid waarbij de Europese Unie geleidelijk meer bilaterale
samenwerking met de directe buurlanden zoekt.
Binnen het kader van "Environment for Europe" geeft de OESO adviezen gericht op de meer
financieel-economische aspecten van het milieubeleid in Oost-Europa. Deze worden
internationaal en van EU-zijde zeer gewaardeerd. OESO zal haar programma komende jaren
meer op water en sanitatie richten en op training van overheidspersoneel.
De programma's dienen een beter leefmilieu en gebruik van natuurlijke hulpbronnen in het gehele
gebied van continentaal Europa. Een ander oogmerk voor Nederland van belang is meer of
minder direct bij te dragen aan de stabiliteit van de buitengrenzen van de Europese Unie.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 72
Nawoord
Een veelheid van onderwerpen komt ook in 2009 op Nederland af. De uitdagingen zijn bekend,
de analyse is gedaan, het komt nu op handelen aan. Het sleutelwoord daarbij is samenwerken.
De Nederlandse regering gaat daadkrachtig door op de ingeslagen weg naar een duurzame
samenleving, samen met het parlement, andere overheden, bedrijfsleven, burgers en
maatschappelijke organisaties.
Laat de Internationale Leefomgevingsagenda 2009 daarbij een nuttig naslagwerk zijn waarin de
uitgezette koers voor de verschillende onderwerpen in onderling verband is samengevat.
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 73
Afkortingenlijst
ABS Access and benefit sharing
AGEE Advisory Group on Environmental Emergencies
AHJWG Ad hoc joint working group
BAT Best available techniques (NL : BBT)
BBT Beste beschikbare technieken (EN: BAT)
BEP Best environmental practices
BREF BAT reference document
CBD Conventie Biologische Diversiteit
CCS Carbondioxide capture and storage
CDM Clean Development Mechanism (Klimaatverandering)
CE merk Conformité Européenne (Normalisatie)
CEHAP Children's Environment and Health Action Plan
CEN Europees comité voor normalisatie
CER Certified Emission Reduction Unit, emissierechten uit gegarandeerd duurzaam
emissiereducerend CDM-project
CFK Chloorfluorkoolstof
CLRTAP Convention on Long Range Transboundary Air Pollution
CO2 Kooldioxide
COP Conference of Parties
DDT Dichloor Diphenyl Trichloorethaan
CSD Commission for Sustainable Development (VN)
EAM Environmetal Assessment Module
EBTP Europees toetsingspanel van het bedrijfsleven
European Business Test Panel
ECE Economic Commission for Europe (VN)
ECI European Critical Infrastructure
ECTP European Construction Technology Platform
EFSA European Food Safety Authority
Europese Voedselveiligheids Autoriteit
EGCC Europees orgaan voor grensoverschrijdende samenwerking
EGTS Europese Groepering voor Territoriale Samenwerking
EHAP Environmental Health Action Plans
EMAS Eco-Management and Audit Scheme (EG-verordening inzake de vrijwillige deelneming
van bedrijven uit de industriële sector aan een communautair milieubeheer- en milieu-
auditsysteem)
EPBD Energy performance of buildings directive
EPCIP European Programme Critical Infrastructure Protection
EPER European Pollutant Emission Register
ERA European Research Area Networks
ERU Emission Reduction Unit, emissierechten uit gegarandeerd duurzaam
emissiereducerend JI-project.
ESPON European Spatial Planning Observatory Network
ETAP Environmental Technology Action Plan
ETS Emission trading scheme
Euromed Euro-Mediterranean Partnership
EVRM Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
FAO Food and Agricultural Organization
GEF Global Environment Facillity
GGO Genetisch Gemodificeerde Organismen (EN: GMO'S)
GMES Global Monitoring for Environment and Security
GvO Garanties van oorsprong (emissierechten)
HCFK Chloorfluorkoolwaterstof
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 74
HCH Hexachloorcyclohexaan
HM Heavy Metal (zware metalen)
ICCM Intergovernmental Conference on Chemicals Management
ICT Informatie- en communicatietechnologie
IHP International Humanitarian Partnership
ILO International Labour Organisation
IMO International Maritime Organisation
IMPEL Implementation and Enforcement of Environmental Law
INECE International Network for Environmental Compliance and Enforcement
INSPIRE Infrastructure for Spatial Information in Europe
INTERREG Programma voor transnationale samenwerking op het gebied van ruimtelijke ordening
IPPC Integrated pollution prevention and control (Europese richtlijn)
ITER International thermonucleair experimental reactor
JI Joint implementation (klimaatverandering)
KADO Kabinetsaanpak Duurzame Ontwikkeling
KIWA Keuringsinstituut voor Waterleidingsartikelen
KP Kaderprogramma
KRW Kaderrichtlijn water
LRTAP Long-Range Transboundary Air Pollution
MDG Millennium development goals
MEPC Marine Environment Protection Committee
MER Milieu Effect Rapportage
MJSP Meerjaren Samenwerkingsprogramma
MKB Midden- en Kleinbedrijf
MoU Memorandum of Understanding
MW Megawatt
NAIADES Navigation And Inland Waterway Action and Development in Europe, Geïntegreerd
Europees actieplan voor de binnenvaart
NDCRO Nederlands-Duitse Commissie Ruimtelijke Ordening
NEC National emission ceilings
NEHAP National environmental health action plan
NGO Non-gouvernementele organisatie
NH3 Ammoniak
NO2 Stikstofdioxide
NSL Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit
NWO Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
ODA Official Development Aid
OESO Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling
(EN: OECD)
OEWG Open Ended Working Group
PBL Planbureau voor de Leefomgeving
PCB Polychloorbifenyl
PIC Prior-informed consent
PM10, PM2,5 10 resp. 2,5 Particles per Million: Fijn stof (diverse gradaties, PM10 is minder fijn dan
PM2,5)
POP's Persistent Organic Pollutant
QPS Quarantine and Pre Shipment
REACH Registratie, evaluatie en autorisatie chemische stoffen
RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne
RoHS Restriction of Hazardous Substances (Europese richtlijn)
ROR Richtlijn overstromingsrisico's
SAICM Strategic Approach to International Chemicals Management
SBA The Small Business Act
SDS Europese Duurzaamheidsstrategie
SCP Sustainable consumption and production
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 75
SEA Strategic environmental assessment
SECA Sulphur Emission Control Area
SEIS Shared Environmental Information System
SET Strategic energy technology
SG Steering groups
SIP Sustainable Industrial Policy
SO2 Zwaveldioxide
THE PEP Transport, health and environment: pan-european action programme
TNO Nederlandse Organisatie voor Natuurwetenschappelijk Onderzoek
TPMS Tyre Pressure Monitoring Systems
UNDAC United Nations Disaster Assessment and Coordination
UNECE United Nations Economic Commission for Europe (NL: VN-ECE)
UNEP United Nations Environment Programme
UNFCCC United Nations Framework Convention on Climate Change (Klimaatverdrag)
VLANED Subcommissie grensgebied Vlaanderen Nederland
VN Verenigde Naties (EN: UN)
VTE Raad voor vervoer transport en energie
VWS Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport
WEEE Waste in electronic and electrical equipment (Europese Richtlijn)
WHO World Health Organization
WPNM Working party on manufactured nanomaterials
WSSD World Summit on Sustainable Development
WSSTP Water Supply and Sanitation Technology Platform
Internationale Leefomgevingsagenda 2009 Pagina 76