GroenLinks
Maak AOW betaalbaar én solidair
Woensdag 11 februari 2009, 09:55u - Jolande Sap
* aow
* vergrijzing
Maak AOW betaalbaar én solidair Door de AOW voortaan te koppelen aan
het arbeidsverleden wordt deze houdbaar en rechtvaardiger, betogen
GroenLinks Kamerlid Jolande Sap en hoogleraar Joop Schippers vandaag
in de Volkskrant. "De kredietcrisis en de dramatisch gekrompen
reserves van de pensioenfondsen hebben het taboe op het denken
hierover bij het kabinet doorbroken. Minister Donner schijnt nu te
overwegen om de AOW-leeftijd geleidelijk - met 1 maand per jaar - te
verhogen van 65 naar 67 jaar. Deze ingreep is simpel, maar niet
rechtvaardig. Vanuit het oogpunt van solidariteit en duurzaamheid
verdient het de voorkeur om de AOW te baseren op arbeidsverleden in
plaats van op leeftijd."
Modernisering van de AOW is onontkoombaar. De AOW is 52 jaar oud en in
al die jaren nauwelijks gewijzigd. De samenleving is intussen wél
ingrijpend veranderd. Mensen worden nu veel ouder dan toen, gemiddeld
80 jaar tegen 73 jaar in 1957. De AOW is daardoor veel duurder
geworden en zal door de vergrijzing nog veel duurder worden. De extra
kosten komen vooral ten goede aan hoger opgeleiden. Lager opgeleiden
leven ruim 14 jaar korter in goede gezondheid en sterven ruim 4 jaar
eerder dan hoger opgeleiden. Consequentie hiervan is dat lager
opgeleiden minder jaren AOW krijgen dan hoger opgeleiden, terwijl ze
wel langer premie hebben betaald omdat ze op jongere leeftijd beginnen
met werken. Perverse solidariteit, noemen economen dat.
Werk en zorg worden tegenwoordig beter verdeeld tussen vrouwen en
mannen dan vroeger. Was rond 1950 nog het overgrote deel van de
vrouwen huisvrouw, tegenwoordig kiest onder de jongere generaties
slechts een minderheid van 20 procent voor het huisvrouwenbestaan. Een
meerderheid van de vrouwen is gedurende een groot deel van de
levensloop actief op de arbeidsmarkt. Toch is de systematiek nog
steeds dat iedereen op 65 jarige leeftijd AOW krijgt, los van
premiebetaling en is er nauwelijks serieuze discussie geweest over de
gratis verzekering van huisvrouwen voor de AOW.
Verhoging van de AOW-leeftijd zal in principe een bijdrage leveren aan
de betaalbaarheid, maar doet niets voor de emancipatie. Sterker, de
toch al perverse solidariteit wordt verder aangescherpt. Een lager
opgeleide man kan op zijn 65e op 14 jaar AOW rekenen, terwijl een
hoger opgeleide man 18 jaar AOW tegemoet kan zien. Als de AOW-leeftijd
wordt verhoogd tot 67 jaar, moeten beiden 2 jaar AOW-recht inleveren.
Een hogere AOW-leeftijd pakt ogenschijnlijk voor iedereen gelijk uit.
Maar de lager opgeleide man levert maar liefst 14 procent van zijn
rechten in, terwijl de schade voor de hoger opgeleide man tot 11
procent beperkt blijft. Voor vrouwen zijn de verschillen in
levensverwachting naar opleidingsniveau kleiner dan bij de mannen,
maar ook dan blijft de conclusie staan dat een generieke verhoging van
de AOW-leeftijd juist de lagere inkomensgroepen sterk treft.
Als we de AOW veranderen, laten we het dan meteen goed doen. Wij
hebben eerder bepleit om de AOW niet langer aan leeftijd, maar aan het
arbeidsverleden te koppelen. GroenLinks heeft dit voorstel in zijn
laatste verkiezingsprogramma uitgewerkt. In dit voorstel bouwen mensen
alleen AOW op als ze werken of als ze deelnemen in een uitkerings- of
verlofregeling. De opbouw start vanaf 18 jaar en deeltijdbanen van
minimaal 3 dagen per week tellen voor vol mee. Wie vanaf zijn 25ste
meer dan 3 dagen per week onafgebroken werkt, kan op zijn 65ste met
AOW. Wie vroeger begint met werken kan al eerder met AOW, terwijl
latere starters of mensen die er tussentijds een periode uitgaan pas
na hun 65ste volledige AOW krijgen. De AOW wordt hierdoor weer een
sociale regeling waarin de sterkste schouders de zwaarste lasten
dragen.
Koppeling van de AOW aan het arbeidsverleden betekent ook dat er een
einde komt aan de gratis verzekering van huisvrouwen voor de AOW. Wij
vinden dat acceptabel als het gepaard gaat met goede kinderopvang en
betaalde verlofregelingen, die het voor vrouwen en mannen mogelijk
maken om werk, kinderen en mantelzorg soepel te combineren.
Belangrijke voorwaarde is bovendien, dat het voorstel geleidelijk
wordt ingevoerd. Dat voorkomt dat oudere vrouwen, die keuzes maakten
die in hun tijd heel normaal waren, met een fors AOW-gat worden
geconfronteerd. Geleidelijke invoering maakt het bovendien mogelijk om
gerichte voorlichting te geven aan lager opgeleide jongeren of Turkse
en Marokkaanse jongeren voor wie emancipatie nog niet altijd
vanzelfsprekend is. Het GroenLinkse voorstel gaat uit van geleidelijke
invoering in circa 50 jaar en geldt alleen voor degenen die bij
invoering 18 jaar of jonger zijn. Dat lijkt misschien wat traag. Maar
berekeningen van het Centraal Planbureau wijzen uit dat het effect op
de arbeidsparticipatie van vrouwen zo groot is, dat dit voorstel per
saldo meer bijdraagt aan de houdbaarheid van de overheidsfinanciën dan
verhoging van de AOW-leeftijd tot 67 jaar. Dit laatste voorstel
verbetert het houdbaarheidstekort met 0,5 procent van het bruto
binnenlands product terwijl ons voorstel een effect van 0,6 procent
heeft.
Toegegeven, dit voorstel heeft niet de charme van de eenvoud. Een
simpele leeftijdsverhoging heeft dat wel, maar is onvoldoende solidair
en daarmee op termijn niet houdbaar. Wie toe wil naar een
rechtvaardige én houdbare AOW zal een wat complexere regeling voor
lief nemen. Bij geleidelijke invoering kunnen van meet af aan de
benodigde gegevens bijgehouden worden. De aanvullende pensioenen
werken bovendien al met een dergelijk systeem. Het is dus geen kwestie
van kunnen, maar van willen. Een betaalbare AOW, die ook nog eens
eerlijker is en de participatie van vrouwen flink stimuleert, wie wil
dat nu niet?
Jolande Sap, Tweede kamerlid GroenLinks
Joop Schippers, Hoogleraar Universiteit Utrecht