Persbericht
Rijksuniversiteit Groningen / nummer 16 / 11 februari 2009
Groningse universiteit huldigt grand old man van biologische klok
Eredoctoraat voor Michael Menaker
Tijdens de viering van haar 395-jarig bestaan dit jaar zal de Rijksuniversiteit Groningen op 5 juni 2009 een eredoctoraat verlenen aan de Amerikaanse chronobioloog prof. dr. Michael Menaker. Hiermee brengt de universiteit hulde aan de grand old man van het onderzoek aan de biologische klok, de timer in ons lichaam die het dag/nacht ritme aanstuurt. Als eerste toonde Menaker aan dat de biologische klok in een hersenkern zetelt. 'Michael Menaker is', aldus de voordacht, 'voor een generatie van onderzoekers van de biologische klok, waaronder die in Groningen, de gigant is op wiens schouders ze staan'.
Prof. dr. Michael Menaker, hoogleraar biologie aan de University of Virginia, promoveerde in 1959 aan de Princeton University. In 1969 ontdekte hij dat de biologische klok bij vogels in de hersens huist in de pijnappelklier. In 1989 publiceerde hij onderzoek waarin definitief werd aangetoond dat de klok bij zoogdieren in de suprachiasmatische kern zetelt. Om de functie aan te duiden omschreef hij deze hersenkern als de 'ringmaster of the circadian circus'.
In beide gevallen ging het om transplantatie-experimenten van hersenweefsel, waarmee Menaker bewees dat met het verplaatsen van het weefsel naar een ander dier ook de functie wordt overgedragen. 'De elegantie en de wetenschappelijke nauwgezetheid van deze experimenten kennen hun weerga niet,' zegt de Groningse gedragsbioloog prof. dr. Serge Daan over dit wetenschappelijk pionierswerk. 'Het zijn waarschijnlijk de eerste, zo niet enige, transplantaties van neuronaal weefsel die tot functieherstel leiden.'
Behalve dat Menaker tijdens zijn wetenschappelijke carrière aantoonde dat de biologische klok iets concreets is dat in orgaanweefsel zit, onderzocht hij ook hoe de klok synchoniseert met het ritme van dag en nacht in de omgeving. Hij vond al heel vroeg dat dit bij vogels buiten de ogen om gebeurt. Recenter toonde zijn team aan dat het zoogdieroog naast staafjes en kegeltjes lichtgevoelige cellen bevat, die niet worden gebruikt voor het zien, maar een functie hebben in het gelijkzetten van de biologische klok met de omgeving. Ook andere organen, zoals longen en lever, bleken eigen klokcellen te bevatten. Menaker's vele leerlingen zijn inmiddels diep doorgedrongen in het moleculair-genetische mechanisme dat aan de biologische klok ten grondslag ligt. Het bloeiende vakgebied dat hij vorm gaf, kent nu in het Center for Biological Timing aan de University of Virginia zijn belangrijkste onderzoekscentrum.
Menaker heeft een indrukwekkend oeuvre opgebouwd, dat hem naast vele wetenschappelijke prijzen en onderscheidingen ook tal van lovende predicaten opleverde. Zo roemde de Harvard Medical School hem bij de uitreiking van de 2007 Farrell Prize niet alleeen als 'trailblazer in the circadian biology', 'prescient illuminator of how Light and Dark come to govern living clocks' en 'architect of landmark experiments', maar bovenal als 'scientific father, mentor and friend to a generation of circadian researchers'.
Rijksuniversiteit Groningen