Ingezonden persbericht


Opnamevolume kantoorruimte in Europa over 2008 met 27% gedaald Vraag naar kantoorruimte in de Randstad zal in 2009 stabiel blijven

Amsterdam, 6 februari 2009 - Volgens Jones Lang LaSalle's European Office Clock over het vierde kwartaal van 2008, is het totale opnamevolume van kantoorruimte met 27% gedaald ten opzichte van het vierde kwartaal van 2007. Ten opzichte van het derde kwartaal 2008 daalde het opnamevolume slechts 2% tot iets minder dan 3 miljoen m2.

In een reactie op de cijfers over het vierde kwartaal van vorig jaar licht Ruben Langbroek, hoofd Research van Jones Lang LaSalle Nederland, toe: "Aan het einde van 2008 zijn er 15 markten in het kwadrant 'Huren dalen' van onze European Office Property Clock beland. Een daarvan was Moskou, waar de tophuren in het vierde kwartaal dramatisch daalden met maar liefst 26%. In 2009 zal de neerwaartse druk op de huurprijzen in de meeste Europese markten verder toenemen."

Huurprijzen
In West-Europa zijn in het vierde kwartaal van 2008 dalende huurprijzen gerapporteerd in het Londense West End (-11,6%), Dublin (-5,2%), Barcelona (-3,8%), Brussel (-3,5%) en Madrid (-1,8%). Stockholm (-6,8%) en Milaan (-3,5%) kwamen voor de eerste keer tijdens deze cyclus terecht in het kwadrant 'Huren dalen'. De omstandigheden zijn in sommige Centraal- en Oost-Europese markten drastisch veranderd; zo daalden de tophuren voor kantoorruimte tijdens het vierde kwartaal in Moskou met 26,3% en in Warschau met 15,2% alhoewel de huurprijzen in Boedapest en Praag stabiel bleven. In alle andere Europese markten bleven de tophuren gelijk met uitzondering van Lyon waar de huren stegenmet 2% in deze periode. In het algemeen namen huurincentives toe, ook in markten waar de primaire nominale huren laag bleven. Dit geldt ook voor de tophuur in Amsterdam die ultimo vierde kwartaal 2008 uitkwam op een niveau van E335 per m² vvo.

Opname
De totale opname in 2008 was 12,5 miljoen m2, 12% minder dan het volume van 2007. Opvallend genoeg ligt dit slechts 12% boven het vijfjaargemiddelde. De grootste opnamedalingen deden zich in 2008 voor in Dublin (-40%), Madrid (-38%), Stockholm (-36%), Barcelona (-23%) en Edinburgh (-20%). De activiteit nam ook af in de grootste markten van Europa: Londen (-15%) en Parijs (-14%). Op de Duitse vastgoedmarkt was de afname van de vraag naar kantoorruimte geringer dan in andere Europese landen, maar ook daar nam het opnamevolume af. In slechts zes van de 24 onderzochte markten was het opnamevolume hoger dan in 2007, te weten: Luxemburg, Praag, Rotterdam, Milaan, Warschau en Boedapest.

Totale netto-opname
De totale netto-opname bleef opvallend hoog met 4,6 miljoen m2 op jaarbasis in 2008 (2,2 miljoen m2 minder dan het jaar ervoor). In het vierde kwartaal van 2008 was de ontwikkeling van de netto-opname op kwartaalbasis echter negatief.

Leegstandspercentages
De leegstandspercentages in Europa variëren momenteel van 1,9% in Luxemburg tot 16,8% in Dublin. Tijdens het vierde kwartaal 2008 nam het totale gemiddelde leegstandspercentage in Europa toe van 7,2% naar 7,7%. Terwijl de leegstand in de West-Europese markten slechts 20 bps toenam tot 7,4%, nam deze in Centraal- en Oost-Europese kantorenmarkten toe tot gemiddeld 11,5%. De combinatie van een hoog aantal opleveringen met een afnemende vraag leidde in Moskou tot een sterk stijgend leegstandspercentage van 3,2% naar 14,3% in het afgelopen jaar. De sterkste stijging deed zich voor in het laatste kwartaal van 2008. Gedurende dit kwartaal nam de leegstand ook sterk toe in Dublin (+170 bps tot 16,8%) en Boedapest (+100 bps tot 13,9%).

In slechts zes markten nam de leegstand af, zij het in zeer beperkte mate, namelijk in Utrecht (-30 bps tot 8,8%), Edinburgh en Brussel (beide -20 bps tot respectievelijk 4,3% en 9,2%), Düsseldorf, Luxemburg en Stockholm (alle -10 bps).

Ruben Langbroek concludeert: "Gelet op de negatieve economische vooruitzichten voor de Europese kantoormarkt en de grootschalige ontslagen die momenteel in veel bedrijfstakken plaatsvinden, verwachten we dat de vraag naar kantoorruimte in 2009 verder zal afnemen. Vooral de financiële centra Londen, Parijs en Frankfurt lopen het risico dat de gebruikersvraag zal afnemen. De vraag naar kantoorruimte op toplocaties in de Nederlandse Randstad zal echter stabiel blijven ook al wordt deze vraag alleen ingegeven door vervangingsvraag."


- einde bericht -