Universiteit Maastricht

Persberichten 2009

5 februari 2009
Europese ontwikkelingssamenwerking veranderd door val Berlijnse muur Proefschrift over de rol van toevallige gebeurtenissen bij buitenlands beleid EU

De val van de Berlijnse muur in november 1989, een min of meer toevallige gebeurtenis die het einde van de Koude Oorlog symboliseerde, heeft grote invloed gehad op de Europese ontwikkelingssamenwerking. Dat concludeert Mirjam van Reisen in haar proefschrift dat zij op 6 februari verdedigt aan de Universiteit Maastricht. Het proefschrift beschrijft niet alleen de koerswijzigingen in het Europees ontwikkelingsbeleid, maar legt ook de tegenstrijdige aspiraties bloot.

Door de val van de muur werden de grote veranderingen in de Europese oost-west verhoudingen opeens duidelijk zichtbaar, waardoor een nieuwe internationale orde ontstond. Dat leidde tot een herdefiniëring van de Europese ontwikkelingssamenwerking, met armoedebestrijding als hoofdcriterium voor de toekenning van ontwikkelingsgelden. EU-lidstaten werden per definitie aangewezen als donoren waardoor ze zelf geen ontwikkelingshulp (meer) konden ontvangen.

Van Reisen constateert in haar proefschrift onder meer dat de Europese Commissie en de afzonderlijke lidstaten nog steeds koploper zijn in het geven van hulp, met een totaal van EUR 47,6 miljard in 2007 en een verwachtte groei naar EUR66 miljard in 2010 en EUR 90 miljard in 2015. Na 1989 ging bovendien meer ontwikkelingsgeld naar Oost-Europa. Deze groei is te verklaren aan de hand van de toetreding van nieuwe lidstaten. Elke uitbreiding van de EU gaat gepaard met een verhoging van de buitenlandse hulp, omdat elke nieuwe lidstaat bij deelname aan de besluitvorming de belangen van regio's en voormalige koloniën behartigt. Dit leidt dan tot groei van de hulp omdat die hulp voor een bepaalde regio in de onderhandelingen alleen wordt goedgekeurd op voorwaarde dat ook andere regio's hulp krijgen.

In haar proefschrift waarschuwt Van Reisen verder voor ondermijning van het ontwikkelingsbeleid, door tegenstrijdigheden in de doelstellingen en missie. De EU krijgt een steeds grotere rol in de internationale verhoudingen, maar tegelijk willen lidstaten hun soevereiniteit op het terrein van buitenlandse relaties niet opgeven. Het ontwikkelingsbeleid is dus het enige instrument waarmee op Europees niveau buitenlands beleid kan worden gevoerd. Daardoor worden de middelen voor ontwikkelingssamenwerking soms aangewend voor andere strategische doelen, waardoor het armoedecriterium onder druk komt te staan.

De promovenda baseert haar conclusies op bronnenonderzoek, ruim honderd interviews met beleidsmakers in Europese lidstaten, OESO-ambtenaren en -staf en NGO's, aangevuld met een schriftelijke vragenlijst, ingevuld door bijna honderd Europese NGO's. Zij analyseerde de internationale beleidsagenda van de EU aan de hand van het door Kingdon geïntroduceerde begrip policy window, in het dagelijks taalgebruik ook wel window of opportunity genoemd. Dit concept beschrijft de verandering van beleid zonder dat er expliciete besluitvorming over heeft plaatsgevonden. Door onverwachte gebeurtenissen opent zo'n policy window zich kortstondig, waardoor de kans ontstaat om beleidsvormingsprocessen ingrijpend te beïnvloeden. De aanzienlijke veranderingen in internationale relaties na de val van de Berlijnse muur blijken goed te kunnen worden verklaard met dit concept.

Mirjam van Reisen (Helmond, 1962) is directeur en oprichter van European External Policy Advisors (EEPA) in Brussel, het expertisecentrum voor internationaal EU-beleid. Van Reisen heeft twintig jaar ervaring in ontwikkelingssamenwerking opgedaan in Europa, Oost- en Zuid Afrika, Zuid- en Zuidoost Azië en Centraal Amerika als onderzoeker bij het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking, de Universiteit Nijmegen en Oxfam Novib en als beleidsadviseur van het Department for International Development en europarlementariër Max van den Berg. Van Reisen heeft al diverse publicaties op haar naam staan, zoals EU Global Player. The North - South Policy of the European Union en werkte mee aan publicaties als Development Policy in a Changing World. Challenges for the 21st Century.