Gepubliceerd op 5 februari 2009
De culturalisering en emotionalisering van burgerschap
NWO-subsidie van ruim EUR 500.000 voor onderzoek door sociologen en
antropologen
Gepubliceerd op 5 februari 2009
Evelien Tonkens: 'Culturalisering is niet per definitie negatief'
Lag de nadruk bij het begrip burgerschap tot een jaar of tien geleden
nog op de verwerving van sociale, economische en juridische rechten,
tegenwoordig ligt de focus veel meer op normen, waarden, gewoonten en
tradities. Sociologen en antropologen van de Universiteit van
Amsterdam analyseren deze omslag en de vormen die de culturalisering
van burgerschap aanneemt. NWO financiert de diverse
onderzoeksprojecten.
`Met culturalisering van burgerschap bedoelen we er bij burgerschap
tegenwoordig minder nadruk ligt op sociaal-economische en
politiek-juridische kwesties en meer op cultuur - op normen, waarden,
gewoonten, tradities en loyaliteit. Een belangrijk aspect van
culturalisering is emotionalisering: een grotere nadruk op emoties als
trots, loyaliteit, verbondenheid en het gevoel er (al dan niet) bij te
horen', vertelt bijzonder hoogleraar Actief Burgerschap prof. dr.
Evelien Tonkens.
In het onderzoek, dat onder leiding staat van de hoogleraren dr. Jan
Willem Duyvendak, Peter Geschiere en Evelien Tonkens ligt de nadruk op
de verschillende vormen die culturalisering van burgerschap aanneemt.
`Onze hypothese is dat de culturalisering van burgerschap op
verschillende niveaus - nationaal, lokaal en individueel -
verschillende verschijningsvormen aanneemt', vertelt Peter Geschiere.
Tonkens vult aan: `Op nationaal niveau is het de vraag hoe wordt
gesproken over nationaliteit en loyaliteit. Op lokaal niveau bekijken
we hoe er wordt vormgegeven aan culturalisering, bijvoorbeeld via
stadsdebatten, dialoogprojecten, etiquetteprojecten of oud en nieuw
cultureel erfgoed, zoals Bevrijdingsdag en de Slavernijherdenking. Op
individueel niveau is bijvoorbeeld de vraag hoe het thuisgevoel van
migranten en allochtonen zich ontwikkelt. We verwachten spanningen te
zien tussen deze niveaus. Bijvoorbeeld dat in het nationale debat meer
sprake is van cultuur als iets wat al bestaat en alleen maar afgestoft
moet worden, terwijl lokale cultuur meer iets is wat men samen vorm
kan geven.'
Peter Geschiere: 'De discussie rondom burgerschap is absoluut geen
typisch Nederlands verschijnsel'
Niet per definitie negatief
Culturalisering is niet per definitie negatief, merkt Tonkens op.
`Iemand als Geert Wilders verkondigt een bepaald soort culturalisering
die mensen uitsluit - je past je volledig aan, je assimilieert, of je
doet niet mee. De reactie van links is vervolgens: weg met de
culturalisering van burgerschap, want die leidt tot uitsluiting. Het
moet juist weer gaan om werk, onderwijs en huisvesting. Maar
culturalisering is in de praktijk een veelvormiger kwestie. Mensen als
Ahmed Aboutaleb en Ahmed Marcouch benadrukken de positieve kanten: het
houdt juist in dat allochtone burgers toegang krijgen tot het
culturele kapitaal van een maatschappij, zodat ze optimaal kunnen
meedraaien. Zo bekeken biedt het begrip juist veel mogelijkheden, en
leidt het niet tot uitsluiting, maar tot insluiting.'
Internationale focus
Het onderzoeksproject bestaat uit zes deelprojecten. Drie promovendi
doen elk onderzoek naar de culturalisering van burgerschap op
nationaal, lokaal en individidueel niveau. Bij het vierde deelproject
ligt de focus op vergelijkingen tussen Nederland en andere Europese
landen.
`We hebben in het project bewust gekozen voor de toevoeging van de
internationale focus', vertelt Geschiere. `In Nederland leeft namelijk
het idee dat problemen met migranten en de discussie rondom
burgerschap typisch Nederlandse verschijnselen zijn - de zogeheten
"puinhopen van paars". In werkelijkheid kampen ook de landen om ons
heen met kwesties rondom allochtone burgers. Vandaar dat we ook graag
de situaties tussen Nederland, Groot-Britannië en Frankrijk met elkaar
willen vergelijken.'
Het vijfde en het zesde deelproject (gefinancierd door Oxfam/Novib)
richten zich op het perspectief van "zuidelijke landen" (Caraïbisch
gebied, Antillen, Marokko, Turkije, Mali, Ghana en Kameroen), waar van
oudsher veel migranten vandaan komen. `We willen namelijk ook graag
weten of, en zo ja hoe, de discussies over burgerschap, de sluiting
van "het fort Europa" en de toenemende xenofobie vallen in deze landen
en wat de gevolgen ervan zijn.'
Bron: FMG Communicatie
Universiteit van Amsterdam