Ministerie van Buitenlandse Zaken
'In de voetsporen van Norbert Schmelzer'
03-02-2009 | | Toespraak: Verhagen - Minister van Buitenlandse Zaken
Dames en heren,
Het doet me bijzonder veel plezier hier vanmiddag aanwezig te zijn bij de
presentatie van een aantal particuliere archieven door het Nationaal Archief.
Deze bijeenkomst staat in het teken van Norbert Schmelzer en ook dat doet me
plezier, want Norbert Schmelzer neemt voor mij een bijzondere plaats in in het
rijtje voorgangers. Ik heb veel aan hem te danken. Hij was het, die mij twintig
jaar geleden scoutte voor het Europees Parlement en binnen het CDA heb ik hem
altijd als één van mijn belangrijkste leermeesters beschouwd. Voor mij was de
cirkel rond toen ik, net aangetreden als minister van Buitenlandse Zaken, een
coreferaat hield tijdens de Norbert Schmelzer-lezing, die het CDA jaarlijks
organiseert. Norbert en zijn vrouw Daphne zaten toen op de voorste rij. Een mooi
moment ik dacht: 'nu ben ik echt in je voetsporen getredeen.'
Zeker ook omdat ik in die lezing het belang van Europa voor de toekomst van
Nederland centraal stelde een ideaal waar Norbert ook heilig in ggeloofde. Zo
schreef hij over Europa: 'In een wereld vol onrecht en conflicten blijf ik het,
ondanks alle tegenslagen en crises, ervaren als een voorrecht om deel uit te
maken van, en te kunnen bijdragen aan deze democratische gemeenschap waarin niet
alleen fundamentele mensenrechten worden erkend, maar die er ook naar streeft in
solidariteit over grenzen heen te kijken.
Deze gemeenschap kan de wereldrechtsorde versterken op zoveel gebieden:
milieu, ontwikkelingssamenwerking, handelspolitiek, justitiële samenwerking.'
Die woorden zijn allerminst achterhaald of verouderd, ze mogen nog steeds ter
inspiratie dienen! De EU kan inderdaad een verschil maken in de wereld, een
verschil dat goed is voor Nederland, mits de Unie daar ook op wordt toegerust en
ook het Europees Veiligheids- en Defensiebeleid een serieuze tak van sport
wordt, wat het ten tijde van Schmelzer natuurlijk nog niet was.
In mijn eerste herinneringen aan de Nederlandse politiek speelt Norbert
Schmelzer al een prominente rol. 'De Nacht van Schmelzer' natuurlijk ik was
toen een mannetje van net tien jaar en begreep zeker niet de ins en outs van wat
daar in Den Haag allemaal gebeurde, maar er werd bij ons thuis wel over
gesproken, absoluut, het was een big deal wat daar was voorgevallen: een fractie
die zijn eigen kabinet ten val bracht. Schmelzer zelf schreef dat hem sinds die
nacht een onbetrouwbaar imago werd aangemeten: 'De naam 'Schmelzer' stond
voortaan voor het slimste jongetje van de klas met vier bijbedoelingen achter
iedere zin.' Ik zal u eerlijk zeggen dat ik me ook in dat opzicht wel een beetje
met Norbert verwant voel. Het is niet alleen omdat we beiden lange tijd
fractievoorzitter waren. Het is niet alleen omdat ook ik minister van
Buitenlandse Zaken ben geworden. En het is niet alleen vanwege onze gedeelde
inhoudelijke prioriteiten: Europa, mensenrechten, de trans-Atlantische
betrekkingen.
Ik identificeer me juist ook met Norbert Schmelzer omdat we hetzelfde type
politicus zijn. Qua stijl zie ik veel overeenkomsten tussen ons beiden. Niet dat
ik denk dat er snel een boek over het verschijnsel Verhagen geschreven zal
worden hoewel het wel goed allitereert en ik ben ook ge geenszins van plan het
kabinet binnenkort te laten vallen - maar ik zie wel een aantal overeenkomsten
in de manier waarop hij en ik de zaken aanpakken, en de associaties die dat bij
anderen oproept. Wim Kan noemde Schmelzer een gladde teckel. Zelf ben ik wel met
een rat vergeleken. Norbert verzamelde sindsdien beeldjes van teckels.
Dat zal ik niet doen: ik vind een rat niet zo'n gezellig dier om thuis op de
schouw te zetten. Maar laten we het er wel op houden dat wij in ieder geval
beiden politieke dieren zijn en daar ook lol aan beleven.
Het zou Norbert Schmelzer echter zeer tekort doen als hij vooral zou worden
herinnerd door de karakterisering van Wim Kan. De bijdrage die hij aan de
Nederlandse politiek heeft geleverd, reikt vele malen verder dan die ene nacht.
Het mooiste dat ik van hem opgepikt heb is uit het boek van Ammerlaan. Je moet
voor je een vergadering in gaat weten waarmee je naar buiten komt. Als
fractievoorzitter heb ik daar veel plezier aan beleefd en ook nu in het Europese
vergadercircuit komt dat van pas. Dat komt niet vanzelf, dat vraagt goede
voorbereiding, coalitievorming en weten wanneer je wat waar en hoe zegt.
Schmelzer was intelligent, scherp, een strateeg met een vooruitziende blik. Hij
was ook niet bang zijn nek uit te steken: zo werkte hij als minister van
Buitenlandse Zaken mee aan de toelating van de Volksrepubliek China tot de
Verenigde Naties en erkende hij de DDR. Hij ging omstreden zaken niet uit de
weg, integendeel, hij drukte er zijn eigen stempel op.
Eén verschil zie ik wel tussen ons en dat betreft de nauwgezetheid waarmee
Norbert zijn archief heeft bijgehouden. De heer Gaemers van het Nationaal
Archief heeft u daar net het een en ander van laten zien. Als historicus vind ik
dat buitengewoon interessant en ik begrijp ook heel goed dat journalisten en
onderzoekers veel baat kunnen hebben bij aantekeningen, notities en
gedachtespiegelingen die destijds zijn opgetekend. Het plaatst de besluitvorming
van weleer in context, het helpt om zaken achteraf te duiden. Ik lees zelf ook
altijd graag dit soort beschouwingen terug analyses die gebaseerdd zijn op
dagboekaantekeningen en ander materiaal. Amerikaanse politici hebben er een hele
sterke traditie in, daar worden zelfs complete bibliotheken aan voormalige
presidenten gewijd dan pakken wij het in Nederland nog uiterst beescheiden aan.
Maar ook ons Nationaal Archief heeft een belangrijke rol in het toegankelijk
maken van deze waardevolle informatiebronnen.
Zelf ben ik helaas wat chaotischer van aard, ik pen niet alles neer in
handige zakboekjes. Aan de andere kant beschikken politici vandaag de dag weer
over andere hulpmiddelen om de geschiedenis op te tekenen. We hebben nu
websites, weblogs, twitter...elektronische mogelijkheden waar Schmelzzer en anderen
nog geen gebruik van konden maken. Welke invloed de IT-revolutie zal hebben op
de geschiedschrijving is een vraag die pas in de toekomst beantwoord zal kunnen
worden, maar dat de archieven zoals Schmelzer en zijn tijdgenoten die bijhielden
steeds meer een zaak van het verleden zullen worden, lijkt onvermijdelijk.
Daarom stemt deze middag ook een beetje melancholisch: vervlogen tijden worden
door de presentatie van deze archieven weer een beetje tastbaar. Ik begrijp dat
één van de archivarissen in Schmelzer's archief zelfs een pennenvruchtje heeft
teruggevonden van een wel heel jonge Maxime Verhagen daar ben ik natuurlijk
wel nieuwsgierig naar, naar dat werkstuk van mijn eigen hand dat hij kennelijk
de moeite waard vond om te bewaren.
Dames en heren,
Norbert Schmelzer noemde zichzelf 'onverbeterlijk', in de zin dat hij een
fundamentele motivatie bezat om de publieke zaak te dienen. Zeker beleefde hij
plezier aan het spelelement, aan rivaliteit in het politieke krachtenveld, zeker
ontleende hij een kick aan de spanning die het vak met zich meebracht. Hij had
ambitie en was ijdel. Allemaal waar. Maar tegelijkertijd, zo schreef hij zelf,
kun je een langjarige politieke loopbaan niet volhouden zonder ook een rotsvast
ideaal te hebben. Er moet iets zijn waarvoor je het doet. Iets dat boven jezelf
uitstijgt, een doel dat verder reikt dan ambitie of ijdelheid. Ik begrijp
precies wat hij bedoelt. En ik weet zeker dat zijn motivatie, zijn innerlijke
drijfveer, ook uit zijn archief zal spreken. Daar kende ik hem goed genoeg voor.
Dank u wel.
---
Ministerie van Buitenlandse Zaken