Amsterdam, 23 januari 2009
Hersenstimulatie werkt bij dwangstoornissen
Van patiënten met een ernstige dwangstoornis wordt meer dan de helft grotendeels klachtenvrij als hun hersenen gestimuleerd worden door in het brein geïmplanteerde elektroden. Hun dwanghandelingen en angst nemen af met bijna zeventig procent en hun stemming verbetert. De bijwerkingen van de ingreep zijn gering. Dat blijkt uit onderzoek onder zestien patiënten uitgevoerd door prof.dr. Damiaan Denys, hoogleraar Psychiatrie in het AMC en neurochirurg dr. Rick Schuurman. Denys presenteert de resultaten van deze studie vandaag, tijdens het symposium 'De Amsterdamse School' dat dit jaar als thema 'Door dwang gegijzeld' heeft.
Voor zijn onderzoek volgde Denys zestien patiënten met een zeer ernstige vorm van een obsessieve compulsieve stoornis ofwel dwangstoornis. Deze patiënten lijden aan dwanggedachten die ze proberen af te wenden door het herhaaldelijk uitvoeren van (dwang)handelingen - bijvoorbeeld stappen tellen - vaak gedurende vele uren per dag. Gedragstherapie en medicijnen hadden geen effect bij deze groep. Bij de patiënten werden twee elektroden geïmplanteerd in de nucleus accumbens, een hersengebiedje in de buurt van de amygdala. Gestuurd vanuit een pacemaker geven deze elektroden prikkels af waarmee ze de hersenactiviteit remmen. De techniek - in het Engels deep brain stimulation (DBS) - wordt al sinds eind jaren tachtig toegepast bij patiënten met de ziekte van Parkinson.
In de groep van zestien patiënten verminderden de dwangklachten bij zes patiënten met gemiddeld 85 procent. Bij drie patiënten namen de klachten voor de helft af, bij drie patiënten twintig procent, en bij vier patiënten gemiddeld tien procent. Dit resultaat werd vrij snel na de inregeling van de apparatuur bereikt. De voornaamste bijwerking die de geopereerden rapporteerden was hypomanie: een euforisch gevoel en een verhoogde mate van prikkelbaarheid. In een week tot tien dagen was de hypomanie verdwenen. Vijf patiënten gaven aan sinds de operatie wat moeilijker op sommige woorden te komen.
De onderzoekers testten ook of er sprake was van een placebo-effect. Hiervoor werd de pacemaker twee weken uitgezet, zonder dat de patiënten wisten wanneer de stimulatie ontbrak. Zowel de angst als de stemming van de patiënten keerden onmiddellijk terug naar het niveau van vóór de ingreep. Voor de dwangklachten gold dat ook, maar sommige patiënten worstelden met de onzekerheid en twijfel van de placebotest waardoor het effect op de angst en stemming meer uitgesproken was. Sinds de eerste patiënt uit de studie werd geopereerd zijn er vier jaar verstreken.
'Uit de gegevens komt al enigszins naar voren bij welk type patiënten DBS het beste werkt,' zegt Denys. 'Vooral bij patiënten die last hebben van stoornissen zoals smetvrees en angstgebonden dwangklachten werkt de hersenstimulatie goed. Minder effect heeft de behandeling bij perfectionistische patiënten met bijvoorbeeld een obsessie voor symmetrie.'
Wereldwijd zijn inmiddels ruim zestig patiënten met DBS behandeld voor hun dwangstoornis. De studie van het AMC is het grootste wetenschappelijke onderzoek op dit terrein dat tot nu toe is uitgevoerd. Gezien het effect op de stemming zal het AMC ook beginnen met een studie naar behandeling met DBS voor patiënten met een ernstige depressie die niet vatbaar zijn voor andere behandelingen.
'De Amsterdamse school' is een jaarlijks terugkerend symposium van de afdeling Psychiatrie van het AMC en de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie van het AMC (onderdeel van de Bascule). Het thema - dit jaar de obsessieve compulsieve stoornis - wordt altijd behandeld vanuit het perspectief van de levensloop. Het symposium duurt van 9.30 uur tot 17.00 uur en wordt gehouden in het AMC.
Noot voor de redactie (
Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam