Het geheim van Obama's toespraken
Wat is het geheim van Barack Obama's toespraken? Waardoor
krijgt Geert Wilders zijn collega's in de Kamer zo makkelijk op
de kast? Op de conferentie Rhetoric in Society, 21-23 januari,
staan ondermeer analyses van de welsprekendheid van deze
politici op het programma.
Afbeelding: Aristoteles met saxofoon
Herhalingen
`Obama is een meester in het gebruik van herhalingen en hij
weet die heel goed op een muzikale manier uit te buiten', zegt
dr. Jaap de Jong, een van de organisatoren van de conferentie.
Een Obama-toespraak bevat bijvoorbeeld drie thema's die elk
vijf keer terugkomen. Vlak voor een thema afloopt, wordt het
volgende thema geïntroduceerd. Aan het eind in de samenvatting,
de peroratie, komen de drie thema's weer bij elkaar in een
knappe apotheose. De Jong: `Het steekt in elkaar als een
compositie van Bach.'
Afbeelding: Een Obama-toespraak steekt in elkaar als een
compositie van Bach.
Inhoud
Daarmee vergeleken heeft een toespraak van Wilders meer weg van
een carnavalsschlager. Obama en Wilders bedienen zich wel van
vergelijkbare retorische technieken. Het grootste verschil zit
hem in de inhoud van hun boodschap en in de schelheid van toon.
Wilders kent maar weinig beperkingen. Hij doet altijd stevige
uitspraken, grossiert in stevige metaforen en hyperbolen en
kiest de uitersten van de semantische schaal. `Bij hem is het
nooit `soms', `meestal' of `in enkele gevallen'', zegt De Jong.
`En over een uitspraak als `Dit is een flutbegroting van het
allerslechtste kabinet ooit' kun je natuurlijk nooit meer heen
bieden.'
Retoriek
Waarvan Wilders zich bedient, krijgt al gauw het etiket
`retoriek'. Retoriek is het Nederlandse broertje van het
Latijns-Griekse `retorica' en dit woord draagt al zo'n
negatieve lading in zich dat de predicaten `hol' en `plat' die
het vaak krijgt, amper nog nodig zijn. De Jong: `In de term
retoriek zit het misbruik al ingebakken.' Ook de retorica heeft
nog steeds last van een slechte reputatie. De opkomst van het
fascisme en de grote toespraken en geregisseerde massameetings
die daarmee gepaard gingen, maken deel uit van ons collectieve
geheugen. Maar het blijft vreemd de kunst van de
welsprekendheid het misbruik ervan aan te rekenen.
Afbeelding: De welsprekendheid van Geert Wilders kenmerkt zich
eerder door retoriek.
Pleitbezorger
De Jong is daarom erg blij met Obama: `Hij is een groot
pleitbezorger van de aandacht voor de klassieke en moderne
retorica. Hij heeft de monoloog en de speech weer hoog op de
agenda gezet.' Retorica is volgens De Jong een typisch Leids
onderwerp. `Dat begon al met Matthijs Siegenbeek, de eerste
hoogleraar in Nederland die het vak welsprekendheid in zijn
moedertaal doceerde. En de Leidse debatverenigingen doen
regelmatig van zich spreken.'
Keynotesprekers
De internationale conferentie die volgende week gehouden wordt,
is de tweede in drie jaar. De eerste conferentie vond plaats in
Ålborg, Denemarken. In drie dagen zijn er ruim negentig
lezingen. De drie keynotesprekers zijn Joel Best, hoogleraar
Sociology and Criminal Justice van de University of Delaware,
Daniel J. O'Keefe, hoogleraar Communication Studies aan de
Northwestern University en Ineke Sluiter, hoogleraar Griekse
taal- en letterkunde aan de Universiteit Leiden.
Afbeelding: Het affiche van de conferentie Rhetoric in Society.
Internetfora
Political Discourse is een van de vier hoofdonderwerpen van de
conferentie Rhetoric in Society. De overige drie zijn:
Journalism and New Media, Organizational Discourse en Legal
Discourse. Hiermee trekken de organisatoren, onder wie de
neerlandici Ton van Haaften en Henrike Jansen en de
journalistiekonderzoekers Willem Koetsenruijter en Jaap de Jong
het onderwerp van de retorica veel verder dan het klassieke
genre van de toespraak. Zo geeft Peter Burger een analyse van
ethos op internetfora. `Alle tekstgenres zou je retorisch
kunnen analyseren', zegt De Jong. `Zelfs bij visuele analyse
kun je het retorische begrippenapparaat gebruiken.' Later dit
jaar verschijnt er een boek over visuele analyse van Willem
Koetsenruijter en Jos van den Broek.
Universiteit Leiden