'Nu of nooit!'
20-01-2009 05:00
20 januari sprak Wouter Bos bij een debat met econome en filosofe
Noreena Hertz. 'Juist nu is leiderschap op wereldschaal nodig om over
de eigen schaduw heen te springen, de grote globale problemen van deze
tijd met elkaar te verbinden, traditionele stellingen te verlaten en
met elkaar te verknopen wat lang van elkaar gescheiden was. Zoveel
keus hebben we niet. Nu of nooit!'
'Een paar weken geleden was ik te gast op een symposium dat door
president Sarkozy was georganiseerd over de stand van zaken in het
kapitalisme: 'Nouveau monde, nouveau capitalisme'. Met
regeringsleiders en Nobelprijswinnaars werd er een dag lang gepraat
over de aard van de crisis van het kapitalistische systeem. Mij trof
het hoe snel die discussie verschoof naar een discussie over
financieel toezicht en regulering van financiële markten. Tony Blair
vond dat ook terecht, hij zei 'Dit is in essentie een financiële
crisis.'
Maar dat is het niet. Allereerst omdat als het zo zou zijn, we niet
meteen over de toestand van het kapitalisme hoeven te gaan praten: we
hebben het namelijk allemaal al eens eerder mee gemaakt, te beginnen
met de tulpencrisis in het Nederland van de 17e eeuw. Natuurlijk, de
schaal is nu groter, de economieën sterker met elkaar verbonden, maar
het verschijnsel kenden we al. Komt bij dat een te sterke nadruk op
toezicht en regulering tot de illusie leidt dat daarmee alle problemen
kunnen worden opgelost. Niets is minder het geval. Hoe goed het
toezicht en de regulering ook zullen moeten zijn, als individuele
bankiers voor korte termijn gewin blijven gaan en als consumenten
stelselmatig rendement boven risico stellen, dan lossen we het
probleem niet echt op. Met andere woorden: de crisis is meer een
morele dan een financiële crisis. Het hoort niet slechts te gaan over
regulering en toezicht maar minstens zozeer over de balans tussen meer
en genoeg, tussen duurzaamheid en snel gewin, tussen korte termijn en
lange termijn, tussen matiging en hebzucht.
Diezelfde onbalans tussen verschillende waarden ligt ook ten grondslag
aan de andere grote crises die het kapitalistisch systeem op dit
moment uit evenwicht brengen, de energie- en klimaatcrisis enerzijds
en de handels- en voedselprijzencrisis anderzijds. Ik durf de stelling
aan dat die crises eigenlijk nog veel erger zijn, en fundamenteler,
dan de financiële crisis. Al is het maar omdat we van financiële
crises in ieder geval één ding zeker weten: hij gaat weer over. Altijd
wordt er een bodem bereikt en daarna gaat het weer beter. Maar die
zekerheid hebben we bij de klimaatcrisis en de voedselcrisis niet. De
klimaatcrisis is niet cyclisch en wordt alleen maar erger. En de
voedselcrisis is nooit weggeweest.
Een andere reden om somberder over de klimaatcrisis en de
voedselcrisis te zijn dan over de financiële crisis, is dat
internationale actie met een aanmerkelijk minder gevoel voor urgentie
tot stand lijkt te komen. Wie de miljarden die nu door de hele wereld
heen worden opgehoest en vooral het tempo waarin dat gebeurt-
vergelijkt met wat er zoal wordt uitgetrokken voor klimaat en
hongerbestrijding, komt al snel van een kouwe kermis terug.
Toch biedt deze driedubbele crisis ook kansen. Op eentje wil ik hier
de nadruk leggen. Ik hoop het nooit meer mee te maken dat de wereld
tegelijkertijd geteisterd wordt door een financiële crisis, een
energie- en klimaatcrisis en een handels- en voedselcrisis. Maar nu
het gebeurt moeten we het momentum wel benutten. Bijvoorbeeld omdat nu
iedereen met iedereen om tafel zit. En juist in het combineren van de
verschillende onderhandelingen schuilen kansen. Immers, landen die aan
de ene onderhandelingstafel iets vragen, hebben aan een andere tafel
iets te bieden. Van China en India willen we dat ze meer rekening
houden met het klimaat in hun streven naar meer economische groei; zij
willen van ons een betere toegang tot de wereldhandel. Wij willen van
een aantal zich ontwikellende economiën dat zij hun rente- en
wisselkoersbeleid aanpassen, zij willen een grotere zeggenschap in
instituties als Wereldbank en IMF. Wij willen een eerlijke verdeling
van de olie, zij willen een eerlijke verdeling van het voedsel. Juist
nu is leiderschap op wereldschaal nodig om over de eigen schaduw heen
te springen, de grote globale problemen van deze tijd met elkaar te
verbinden, traditionele stellingen te verlaten en met elkaar te
verknopen wat lang van elkaar gescheiden was. Zoveel keus hebben we
niet. Nu of nooit!'
Wouter Bos, minister van Financiën.
Dit is een bewerkte en verkorte versie van een inleiding die Bos
dinsdag hield in Brussel bij een debat met Noreena Hertz.
Partij van de Arbeid