Universiteit Leiden

De schatkamer van de Universiteit Leiden

'De collecties van de Universiteitsbibliotheek (UB) zijn uniek', zegt Harm Beukers. 'Zeker in Nederland en zeker ook in combinatie met de andere unieke collecties in de verschillende musea van de stad.' Beukers is voor drie jaar Scaligerhoogleraar. Vrijdag 19 december houdt hij zijn oratie.

Prof.dr. Harm Beukers: 'Ik blijf het bizar vinden om van collega's te horen dat ze naar het buitenland gaan om teksten te raadplegen, terwijl de teksten hier in Leiden als het ware voor het oprapen liggen.' Bijzondere leerstoel
De leerstoel aan het Scaliger Instituut is een leerstoel binnen de Faculteit der Geesteswetenschappen die steeds voor drie jaar bezet wordt door een eminent geleerde. Aansluitend op zijn emeritaat als hoogleraar geschiedenis der geneeskunde is Harm Beukers per 1 november 2007 benoemd tot Scaligerhoogleraar. Zijn leeropdracht is: bijzondere collecties van de Leidse Universiteitsbibliotheek. Bizar
Beukers belangrijkste doelstelling is de bekendheid van het Scaliger Instituut te vergroten. 'Ik wil vooral bereiken dat zowel Leidse onderzoekers als studenten meer gebruik gaan maken van de bijzondere collecties. Ik blijf het bizar vinden om van collega's te horen dat ze naar het buitenland gaan om teksten te raadplegen, terwijl de teksten hier in Leiden als het ware voor het oprapen liggen. We hebben hier een enorme rijkdom die naar mijn idee binnen de Leidse gemeenschap te weinig bekend is.' Voorbeelden van kostbaarheden uit de schatkamer van de UB: 'Psalter van Lodewijk de Heilige.' Dwarsverbanden
Het gaat om meer dan boeken - handschriften en vroege drukken - alleen. Er ligt correspondentie van belangrijke geleerden zoals Christiaan Huygens en Oort en er is bijvoorbeeld ook een heel bijzondere fotocollectie. En alle vakgebieden zijn goed vertegenwoordigd. Beukers: 'Dat biedt de mogelijkheid om dwarsverbanden tussen faculteiten te leggen. Om een voorbeeld te noemen: we hebben een collectie anatomische afbeeldingen die loopt vanaf Albinus tot tien, twintig jaar geleden. Die zijn anatomisch en pathologisch anatomisch interessant, maar ook kunsthistorisch. De manieren om het menselijk lichaam af te beelden zijn heel vaak cultureel bepaald.' Voorbeelden van kostbaarheden uit de schatkamer van de UB: 'Birmees lakhandschrift.' Elektronenmicroscoop
Hoe wil Beukers de collecties bij onderzoekers en studenten beter bekend maken en - nog belangrijker - ze ermee vertrouwd maken? 'Ik heb vroeger al zogenoemde schatkamercolleges gegeven voor een keuzevak over de geschiedenis van de geneeskunde. Daarin liet ik aan een groep mensen een scala zien van de bijzondere zaken uit de UB, van Griekse teksten tot foto's met de elektronenmicroscoop.' Beukers' leeropdracht beperkt zich natuurlijk tot de collecties in de UB, maar hij wil nadrukkelijk ook een verbinding leggen met de waardevolle collecties in instellingen als het Nationaal Herbarium, Naturalis, het museum van Oudheden en het Volkenkunde museum. Fellows
In het buitenland zijn de unieke Leidse collecties over het algemeen wel bekend. Jaarlijks komen er 15 à 20 'fellows' voor een aantal maanden naar het Scaliger Instituut om onderzoek binnen de UB collecties te verrichten. Beukers: 'Dat blijft me verbazen: waar je ook komt in de wereld, iedereen kent de grote en bijzondere Leidse collecties in de UB. En men wil daar ook gebruik van maken. Het Scaliger Instituut is hiervoor een belangrijk intermediair. Dat lijkt men zich hier in Leiden niet te realiseren.' Het Scaliger Instituut stelt jaarlijks een aantal onderzoeksbeurzen beschikbaar voor fellows, daarnaast levert ook Brill jaarlijks twee beurzen en het instituut biedt accommodatie in de UB aan fellows die op eigen kosten onderzoek komen doen. Voorbeelden van kostbaarheden uit de schatkamer van de UB: 'Serie vestingbouwkundige plattegronden uit de zeventiende eeuw.' Drempels
Beukers is blij met de aanpassing van de UB aan de eisen van deze tijd, die volgens hem ook faciliterend werkt. 'Mensen moeten nu een maal drempels overschrijden', zegt hij. 'De UB moet niet gezien worden als een tempel van stilte die je als student niet mag betreden. De onlangs nieuw ingerichte en aanzienlijk vergrote studiezaal op de benedenverdieping is zeer uitnodigend. In de mooie ruimte voor de bijzondere collecties heb je alles bij de hand. Voor een Oosters manuscript hoef je niet meer naar een andere afdeling.' Beukers wijst er op dat daarbij het ondersteunende apparaat - handbibliotheek en deskundig personeel - onontbeerlijk is. 'Een collectie zonder die ondersteuning, kwijnt weg.' Roem
Beukers vindt dat het culturele erfgoed dat de Leidse universiteit beheert, wel wat meer aandacht zou mogen krijgen. 'Het is nogal veel bioscience hier wat de klok slaat', zegt hij. 'Het ergert me weleens, dat al die geesteswetenschappers die in het buitenland een grote roem hebben, hier nauwelijks worden erkend. Denk maar aan mensen als Scaliger, Clusius en Salmasius die de universiteit hier vroeger naartoe haalde, grote namen die mensen van heinde en verre aantrokken. Ook op de huidige generatie zouden we trots moeten zijn en moeten koesteren. Geneeskunde, natuurkunde en scheikunde kun je overal in de wereld doen, maar zo'n unieke collectie als hier in Leiden, vind je niet zomaar. Daarom komen onze fellows ook zo graag naar Leiden. En de charme van Leiden is ook nog eens, dat je binnen twintig minuten in Den Haag bij het Nationaal Archief en de Koninklijk Bibliotheek kunt zijn.'

(16 december 2008/SH)