Radboud Universiteit Nijmegen
Taalbrein stuk? Korte zinnen maken!
Datum bericht: 3 december 2008
Spraak- en taalpathologe Marina Ruiter, werkzaam bij de Nijmeegse Sint Maartenskliniek, onderzocht of de communicatieproblemen van chronische Broca-afasiepatiënten afnemen wanneer zij leren om te spreken in ellipsen. Dat blijkt inderdaad te werken. Haar proefschrift, waarop ze op 9 december promoveert aan de Radboud Universiteit, is een typisch product van de Nijmeegse opleiding Taal- en Spraakpathologie, die 19 december haar 25-jarig bestaan viert.
Per jaar krijgen ongeveer 48.000 mensen in Nederland een beroerte of cerebro-vasculair accident (CVA). Twintig procent ontwikkelt ten gevolge daarvan afasie: in totaal telt Nederland momenteel ongeveer 30.000 mensen met afasie, waaronder Broca-afasie. Bij Broca-afasie kan de patiënt nog wel losse woorden opdiepen uit zijn hoofd, maar kost het enorme moeite om daar zinnen van te maken.
Spraak- en taalpathologe Marina Ruiter onderzocht Broca-afasiepatiënten in het revalidatiecentrum van de Nijmeegse Sint Maartenskliniek. De meeste van deze patiënten proberen in eerste instantie om weer te leren spreken als vóór hun beroerte. 'Maar als de taalvaardigheid na een jaar nog niet hersteld is, is de kans erg klein dat dat nog gebeurt. En dan kun je misschien beter besluiten om het je taalbrein, dat trager werkt door de beschadiging, wat makkelijker te maken: door in ellipsen te gaan spreken.'
Begrijpelijk, acceptabel, leerbaar
Ellipsen zijn - taalkundig gesproken - geen echte zinnen omdat een persoonsvorm, of onderwerp, of beide ontbreekt. Het is een soort telegramstijl zoals: 'Gisteren bezoek gehad' en 'Morgen winkelen'.
Ruiter onderzocht of een bestaande Duitse therapie, de Reduced Syntax Therapy (REST), die patiënten leert om niet alleen zo nu en dan maar altíjd te spreken in ellipsen, kon worden toegepast op Nederlandse chronische Broca-afasiepatiënten én wat het effect van die spreekstijl is op de communicatie. Ruiter: 'Is het begrijpelijk, maar ook: is het acceptabel? Iemand die continu in ellipsen spreekt, zou erg informeel of minder taalvaardig kunnen overkomen.'
En dan was nog de vraag of het überhaupt mogelijk is te leren altijd in ellipsen te spreken, ook in situaties die je nog niet getraind hebt. 'Vergeet niet: we hebben het over mensen met een hersenbeschadiging. Dat maakt leren niet eenvoudig.'
Bewezen: het werkt
Ruiters conclusies zijn positief: voortdurend spreken in ellipsen is te leren en is inderdaad een manier om tot een efficiënte, maar toch begrijpelijke, communicatie te komen in de chronische fase. Overtuigend vindt Ruiter het gegeven dat de sprekers de elliptische spreekstijl een half jaar na afloop van de therapie nog steeds gebruiken. 'Als het niet werkte, waren ze er wel mee gestopt.
Ruiter verwacht dat de REST-therapie op ruime schaal zal worden toegepast in Nederland. 'Omdat er een sterke indicatie is dat ze werkt. En omdat er nauwelijks alternatieve evidence based behandelingen zijn voor mensen met chronische Broca-afasie.'
25 jaar Taal- en Spraakpathologie
Tien dagen na de promotie van Marina Ruiter viert de opleiding Taal- en Spraakpathologie (TSP) aan de Radboud Universiteit dat ze 25 jaar geleden van start ging, als eerste universitaire opleiding op dit gebied in Nederland. Tot die tijd waren spraak- en taalstoornissen vooral het (behandel)terrein van KNO-artsen en logopedisten. De fundamenten van spraak en taal kwamen er wat bekaaid van af, aldus Toni Rietveld, hoogleraar Methodologie van onderzoek op het terrein van de taal- en spraaktechnologie en coördinator van de opleiding.
Die achterstand is ingehaald: de Nijmeegse opleiding (niet meer de enige in Nederland, maar wel een met een sterke nadruk op methodologie) leverde inmiddels 250 afgestudeerde taal- en spraakpathologen af, voor een groot deel logopedisten die de opleiding na hun HBO-opleiding volgden. Ook hebben er aan de Radboud Universiteit tientallen promoties in het vakgebied plaatsgevonden.
Virtual reality-trainingen
Voor de toekomst verwacht Rietveld veel van de ontwikkeling van technologische hulpmiddelen voor training bij taal- en spraakstoornissen. In maart 2008 won het spraakprogramma EST (op e-learning gebaseerde Spraak Therapie), ontwikkeld door promovenda Lilian Beijer van de Sint Maartenskliniek en Toni Rietveld, de Nationale Zorgvernieuwingsprijs. Samen met de spraak- en taaltechnologen van de letterenfaculteit willen de pathologen meer toepassingen ontwikkelen. Daarnaast loopt er momenteel, samen met de Universiteit Tilburg, een onderzoeksaanvraag voor virtual reality-trainingen, waarbij interacties geoefend worden.
Maar ook het 'gewone' onderzoek blijft. Rietveld: 'Veel van ons onderzoek, zoals ook dat van Marina Ruiter, is erop gericht om tot meer evidence based behandelingen te komen, ofwel: om te bepalen welke therapieën onder welke omstandigheden werken - of niet. Je zou zeggen: 'dat is toch wel bekend' - maar nee, hoewel het beter is gesteld dan 25 jaar geleden, maar er valt nog veel te doen.'
Marina Ruiter promoveert op 9 december aan de Radboud Universiteit Nijmegen op het proefschrift 'Speaking in ellipses: the effect of a compensatory style of speech on functional communication in chronic agrammatism'. Promotores: prof. dr. H.H.J. Kolk en prof. dr. A.C.M. Rietveld.
Marina Ruiter studeerde spraak- en taalpathologie en logopedie. Ze werkt als spraak- en taalpatholoog/logopedist in het revalidatiecentrum van de Sint Maartenskliniek , bij het Ambulant Centrum Hersenletsel Nijmegen (ACHN) en het Afasieteam Nijmegen. Haar promotieonderzoek is begeleid vanuit het Donders Centre for Cognition en het Centre for Language Studies, onderzoeksinstituten van de Radboud Universiteit Nijmegen.
Bij haar 25e verjaardag organiseert de opleiding Taal- en spraakpathologie op 19 december een middagsymposium, met als gastspreker prof. Ralf Schlosser (Northeastern University, Boston). Hij spreekt over 'Succesfully navigating evidence-based information sources in speech-language pathology'.