Aanpak aanbodskrapte en beantwoording motie 29842 nr 21, 2008
05 december 2008 - kamerstuk
Directie Landbouw
De Voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal
Postbus 20018
2500 EA 's-GRAVENHAGE
uw brief van uw kenmerk ons kenmerk datum
DL. 2008/2780
december 2008
---
onderwerp bijlagen
Aanpak aanbodskrapte en
beantwoording motie 29842 nr 21, 2008
Geachte Voorzitter,
In het debat op 3 maart jl. over de beleidsnota Biologische landbouwketen 2008 2011
`biologisch in verbinding, perspectief op groei' is het onderwerp aanbodskrapte van
biologische producten besproken. Hierbij wil ik u informeren over de aanpak voor het
beter in balans brengen van vraag en aanbod van biologische producten. Deze brief dient
mede ter beantwoording van de motie 29842 nr 21,van de leden Jacobi, Atsma en Van
Gent over het streven naar meerjarige ketenafspraken en het onderzoeken van de
mogelijkheden voor het opzetten, voeden en beheren van een `revolving fund'. Bredere
oogmerk achter de motie is het verkleinen van de inkomensdip tijdens de omschakeling
en het zo bevorderen van het aantal reële en potentiële omschakelaars.
Achtergrond
In 2007 is door de zeer sterke groei in consumptie van biologische producten
aanbodskrapte ontstaan. Dit is een natuurlijk proces van een relatief kleine markt.
Ministerie van Landbouw, Groei gaat altijd gepaard met golfbewegingen in aanbod en vraag. Marktpartijen wijzen
Natuur en Voedselkwaliteit daarom op de noodzaak van een geleidelijke groei en op terughoudendheid bij eventueel
Directie Landbouw ingrijpen in de fragiele markt. Marktveranderingen in een buurland kunnen van grote
Bezuidenhoutseweg 73 invloed zijn op de ontwikkeling van de productie en prijzen in Nederland. In het Verenigd
Postadres: Postbus 20401 Koninkrijk bijvoorbeeld is door een sterke toename van het aanbod en een tegelijkertijd
2500 EK 's-Gravenhage iets teruglopende consumentenvraag een overschot aan biologische zuivel ontstaan. Dit
Telefoon: 070 - 3786868 heeft een direct negatieve invloed op de export van Nederlandse biologische zuivel naar
Fax: 070 - 3786100 het Verenigd Koninkrijk en geeft druk op de melkprijs.
Het gaat erom een situatie te bereiken waarin het aanbod sneller de veranderende vraag
kan volgen. De aanbeveling van onderzoekers1 is om in te zetten op maatregelen om de
groep potentiële omschakelaars te vergroten en niet op maatregelen die direct leiden tot
omschakeling.
1 Sukkel, W. et al (2007). Quick scan omschakeling naar biologische landbouw anno 2007. PPO
publicatienummer 363 (WUR); en Sukkel, W. en B. van der Waal (2007). Stimuleren van
Omschakeling naar biologische landbouw anno 2007. PPO publicatienummer 368 (WUR).
Datum Kenmerk Paraaf: Vervolgblad
5 december 2008 DL. 2008/2780 2
Uit onderzoek blijkt dat er diverse belemmeringen zijn in de randvoorwaardelijke sfeer.
Een niet te onderschatten belemmering is het negatieve beeld van biologische landbouw
bij gangbare ondernemers. Andere belemmeringen zijn: de benodigde kennis en kunde,
de vergrijzing, de goede prijzen van gangbare producten, economische belemmeringen en
het ontbreken van vertrouwen in de biologische markt(ontwikkeling).
Als cruciale factor voor succesvolle groei wordt de organisatiekracht van de keten
genoemd. In een goed georganiseerde keten kan het aanbod de vraag makkelijker volgen.
Initiatieven
Inmiddels zijn er al vele initiatieven gaande om de omschakeling te bevorderen, variërend
van een meerprijs voor omschakelingsproducten (uit het 2e jaar van de omschakeling) tot
het organiseren van omschakelbijeenkomsten. Naast deze losse initiatieven zijn
marktpartijen in samenwerking met de overheid bezig met een gestructureerde landelijke
aanpak.
Ter voorbereiding van de landelijke aanpak is de pilot `biologisch ondernemen',
ontwikkeld door de ZLTO in overleg met LNV en de provincies Noord Brabant en Zeeland.
De pilot is specifiek gericht op de akkerbouw met als doel de groep potentiële
omschakelaars te vergroten. LNV draagt financieel bij aan deze pilot, omdat het uitgaat
van een geregisseerde ketenaanpak. Het project brengt betrokken marktpartijen
(verwerkers) bij elkaar voor het organiseren van gezamenlijke activiteiten voor primaire
ondernemers, zoals werving en excursies naar biologische bedrijven. De verwerkers
investeren zelf door bijvoorbeeld het aanbieden van afzetgaranties en hogere prijzen voor
omschakelproducten, maar ook een herpositionering van het onderdeel biologisch binnen
de totale bedrijfsstrategie. De pilot loopt nog, maar heeft voldoende lessen opgeleverd
voor de uitrol van een landelijke totaalaanpak.
Totaalaanpak aanbodskrapte
De afgelopen maanden heb ik een totaalaanpak ontwikkeld met marktpartijen die gericht
is op het versterken van de ketenregie. Doel is het vergroten van de groep potentiële
omschakelaars door het organiseren van gezamenlijke activiteiten op het gebeid van
communicatie en kennisuitwisseling, het bieden van afzetgaranties en/of een meerprijs
voor omschakelproducten. Ook provincies spelen hierbij een belangrijke rol, zij versterken
de totaalaanpak door aanvullende activiteiten.
Met deze totaalaanpak wordt het tweede deel van de motie ten aanzien van het streven
naar meerjarige ketenafspraken en contracten ingevuld.
De kern van de totaalaanpak draait om samenwerking en sturing, waarbij per sector
maatwerk kan plaatsvinden. Voor akkerbouw is de situatie namelijk anders dan voor
bijvoorbeeld de varkenssector.
De aanpak bestaat uit de volgende elementen:
· Regisseurs: de ketenmanagers, die ook ingezet worden voor de marktontwikkeling,
worden ingezet als regisseurs om verdergaande ketensamenwerking te realiseren. Het
gaat in eerste instantie om de sectoren akkerbouw en zuivel omdat in deze twee
sectoren de aanbodkrapte om de meeste aandacht vraagt en, met name bij de
akkerbouw, de keten slechter ontwikkeld is.
· 1 loket: er komt één duidelijk herkenbaar loket voor ondernemers waar relevante
informatie over omschakeling beschikbaar is.
Datum Kenmerk Paraaf: Vervolgblad
5 december 2008 DL. 2008/2780 3
· Contracten met verwerkers: er worden contracten gesloten met verwerkers waarin
aangegeven wordt wat de inzet van de verwerker zelf is. Dit kan variëren van een
meerprijs voor omschakelproducten en aanpassing van interne communicatie tot
begeleiding van een potentiële omschakelaar.
· Individuele begeleiding: voor het verkennen van de optie biologische landbouw voor
het bedrijf, het maken van omschakelplannen. De bestaande regeling
Beroepsopleiding en Voorlichting biedt financiële ondersteuning voor advies op dit
vlak. De verwerkers kunnen adviseurs hiervoor inschakelen of dit zelf aanbieden.
Ik ben er van overtuigd dat met deze aanpak de groep potentiële omschakelaars vergroot
wordt, waarmee beter ingespeeld kan worden op de behoefte aan omschakeling op basis
van een reële marktvraag. Tegelijkertijd wordt via deze initiatieven bijgedragen aan het
verkleinen van de inkomensdip tijdens de omschakelperiode.
Naast bovenstaande totaalaanpak die ik met het bedrijfsleven heb ontwikkeld en gericht is
op het vergemakkelijken van de omschakeling heb ik ook andere initiatieven genomen en
maatregelen ingezet. Het totaal van deze initiatieven en maatregelen kan in aanzienlijke
mate bijdragen aan het verkleinen van de inkomensdip tijdens de omschakelperiode. Deze
inkomensdip ontstaat door een combinatie van hogere kosten van arbeid, door
(des)investeringen en lagere opbrengsten per eenheid (mogelijk 30%).
Aanvullende inzet van instrumenten
Een factor dat van invloed kan zijn op de omschakeling is het verkorten van de
omschakelperiode. Dit is nu feitelijk het geval voor veehouders die hun eigen voer
verbouwen. Zij kunnen na 1 jaar al hun producten biologisch afzetten omdat zij hun eigen
omschakelvoer mogen gebruiken. Zeer recent is door de Europese Commissie voorgesteld
de tijdelijke regeling om te zetten in een definitieve regeling. Ik heb dit actief bepleit in
Brussel en ben verheugd dat de lidstaten dit voorstel aanvaard hebben.
Het verbeteren van de kennis van de ondernemer over biologische landbouw is een ander
factor van belang. Goede kennis is van belang om de terugloop in productie te beperken
en daarmee de omzet. Als onderdeel van de landelijke aanpak heb ik daarom gekeken hoe
de instrumenten van LNV beter ingezet kunnen worden ten behoeve van potentiële
omschakelaars. Door het aanpassen van de aanvraagtermijn van de kennisregeling
Bedrijfsopleiding en Voorlichting kan deze beter gebruikt worden door primaire
ondernemers om een eventuele omschakeling te verkennen. Deze regeling zal nu het hele
jaar open zijn, waardoor ondernemers op elk gewenst moment beroep kunnen doen op
maximaal 1500 euro per jaar voor bijvoorbeeld het maken van een omschakelplan.
Tevens zal ik extra inzetten op over het beschikbare fiscale instrumentarium. Uit nader
onderzoek bleek dat ondernemers onvoldoende bekend waren met de mogelijkheden van
bijvoorbeeld de groenfinanciering. Op fiscaal gebied zijn namelijk verschillende
instrumenten beschikbaar die ondersteuning bieden voor de kosten van extra
investeringen. Dit zijn de investeringsaftrekregelingen VAMIL, MIA en EIA, die de kosten
verlagen van investeringen tijdens de omschakeling. Met de VAMIL mogen de
afschrijvingen van investeringen ook een aantal jaren later in mindering gebracht worden
op de fiscale winst, wat gunstig is voor de ondernemer omdat op het moment van
omschakelen zelf de fiscale winst vaak (te) laag is.
Datum Kenmerk Paraaf: Vervolgblad
5 december 2008 DL. 2008/2780 4
Daarnaast kunnen omschakelaars gebruik maken van de groenfinanciering. Deze faciliteit
lijkt in haar resultaat op wat de motie middels een revolving fund wil bereiken. Voor de
groenfinanciering geldt een lager rentepercentage, namelijk 1,2% onder de marktrente.
De huidige marktrente is ongeveer 6%. Het kan gebruikt worden voor financiering van
vaste activa. Het blijkt dat er bij ondernemers soms verwarring bestaat over wat nu precies
gefinancierd kan worden, hetgeen mogelijk leidt tot een verkeerde inschatting van de
mogelijkheden voor omschakeling. In het totaalpakket zet ik daarom ook extra in op
voorlichting over de groenfinanciering. Verder worden de certificeringskosten vergoed
voor een periode van vijf jaar.
Uit onderzoek naar de effectiviteit van deze bestaande financiële regelingen blijkt dat
deze regelingen over het algemeen als voldoende worden ervaren. Ook blijkt er geen
gedragen behoefte te zijn aan nieuwe regelingen op dit vlak.
Verder verken ik in hoeverre de herziening van het gemeenschappelijk landbouwbeleid
een mogelijke rol kunnen spelen. In de Houtskoolschets Europees landbouwbeleid 2020
heeft het kabinet aangegeven dat het bestaande instrumentarium vervangen zou moeten
worden door een systeem dat de verdere marktoriëntatie van de sector stimuleert, in
combinatie met beloning van maatschappelijke prestaties en compensatie voor
aanmerkelijke belemmeringen bij agrarische bedrijfsuitvoering. Het ligt voor de hand dat
de biologische landbouw van deze ontwikkeling kan profiteren daar ze met haar
productiewijze bijdraagt aan maatschappelijke waarden.
Op uw verzoek heb ik tevens de voor- en nadelen van een revolving fund als aanvullend
instrument onderzocht. Hieruit blijkt het volgende:
Het vullen van een dergelijk fonds vraagt om een bedrag van ongeveer 90 miljoen euro,
verspreid over 6 jaar. Dit bedrag is gebaseerd op de volgende aannames:
· 70 nieuwe landbouwbedrijven per jaar, gebaseerd op de cijfers van Skal voor 2007 en
2008, zijnde respectievelijk 80 en 60 nieuwe landbouwbedrijven.
· 100% van alle nieuwe bedrijven maken gebruik van het revolving fund, aangezien het
goedkoper is dan uit eigen of vreemd vermogen te putten
· een gemiddelde lening van 350.000 euro per bedrijf voor de hele omschakeling,
waarbij geen rekening is gehouden met de verwachte positieve effecten van de eerder
gepresenteerde totaalaanpak
· een omschakelperiode van 2 jaar
· een terugbetaling van het geleende bedrag verspreid over 5 jaar ná de omschakeling
Deze aannames zijn volgens experts gebaseerd op realistische verwachtingen en cijfers.
Het bedrag zou nog hoger kunnen worden als dit fonds een extra grote impuls aan de
omschakeling zou geven.
Om het fonds gevuld te houden, zal rekening gehouden moeten worden met mogelijke
uitval, ondanks (eventuele) afzetgaranties. Dit betekent dat provisiekosten berekend
moeten worden die tenminste de verliezen door uitval dekken en eventueel ook de
uitvoeringskosten.
Datum Kenmerk Paraaf: Vervolgblad
5 december 2008 DL. 2008/2780 5
Ik heb de behoefte aan een revolving fund gepolst bij de sectorvertegenwoordiging,
experts en een aantal ondernemers. Het blijkt dat er verschillend gedacht wordt over het
opzetten van een zachte lening of omschakelfonds. De sector geeft vooral aan dat de
ketenaanpak belangrijk te vinden. Daarnaast vindt de sector dat de biologische landbouw
structureel een bijdrage moeten krijgen voor de geleverde groene en blauwe diensten
door herziening van het gemeenschappelijk landbouwbeleid. Experts geven aan dat een
zachte lening niet nodig is, gezien de fiscale mogelijkheden die er al zijn. Sommige
ondernemers verwachten dat hierdoor meer ondernemers zullen omschakelen.
Daarentegen vrezen andere ondernemers dat een zachte lening niet de ondernemers
aantrekt met de kwaliteiten die nodig zijn voor biologisch ondernemerschap. Zij vinden
dat de markt de grootste stimulans moet zijn om te kiezen voor biologische landbouw.
Zelf heb ik grote verwachtingen van de hierboven gepresenteerde totaalaanpak die
bovendien op een breed draagvlak kan rekenen in de hele keten. In de totaalaanpak wordt
namelijk ook gewerkt aan andere knelpunten die de omschakeling belemmeren, zoals het
negatieve beeld van de biologische landbouw bij gangbare ondernemers en het
ontbreken van vertrouwen in de biologische markt(ontwikkeling). Een revolving fund
voegt daar mijns inziens onvoldoende aan toe, maar brengt wel hoge kosten mee.
Additionele overwegingen daarbij zijn dat een deel van de omschakelkosten al
opgevangen kan worden door de bestaande instrumenten zoals groenfinanciering en de
investeringsaftrekregelingen.
Daarnaast bestaat de zorg dat met het instellen van een revolving fund ook de prikkel uit
de keten gehaald wordt om een meerprijs te bieden voor omschakelproducten.
Tot slot zouden de financiële middelen die hiervoor nodig zijn ten kosten gaan van de
middelen voor inzet van andere instrumenten binnen de biologische landbouw.
Dit alles overwegende zet ik eerst in op de totaalaanpak. Ik wil de resultaten hiervan
afwachten. Op basis van een jaarlijkse monitoring zal ik eind 2012 de totaalaanpak
evalueren en uw Kamer informeren over de resultaten. Dan kan alsnog bezien worden of
inzet van aanvullende instrumenten nodig zou zijn.
DE MINISTER VAN LANDBOUW, NATUUR EN
VOEDSELKWALITEIT,
G. Verburg
---- --
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit