Kleurrijk talent verovert wetenschap
Ze is vrouw, allochtoon, cum laude afgestudeerd en promovenda.
Een bedreiging voor de gevestigde wetenschappelijke top? Serena
Does, winnaar van een Mozaïeksubsidie, denkt dat
meerderheidsgroepen ook gemotiveerd kunnen worden om juist met
een positieve blik naar de opkomst van minderheden te kijken.
Afbeelding: Mozaïekwinnaar Serena Does: vrouw, allochtoon en
succesvol in de wetenschap.
Kleurrijk talent
Does krijgt 180.000 euro van de Nederlandse Organisatie voor
Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) voor haar promotieonderzoek in
de sociale psychologie. De Mozaïeksubsidie is bedoeld als
stimulans voor kleurrijk talent in de wetenschap. Does is
dochter van Surinaamse ouders en voltooide haar middelbare
school op Aruba. Haar onderzoeksvoorstel doorstond een strenge
selectie op basis van wetenschappelijke kwaliteit en
maatschappelijke relevantie.
Bedreiging
Does onderzoekt hoe leden van meerderheidsgroepen gestimuleerd
kunnen worden om zich in te zetten voor het verbeteren van de
positie van minderheden. Die stimulans is volgens Does hard
nodig. `Hoewel vrouwen en etnische minderheden bezig zijn aan
een maatschappelijke opmars, stuiten ze vaak nog op barrières',
zegt Does. `Leden van meerderheidsgroepen kunnen de opmars van
minderheden zien als een bedreiging voor hun eigen sociale
status. Omdat ze hun sterke positie graag willen behouden,
kunnen ze zich afwerend of zelfs discriminerend opstellen
tegenover minderheden.'
Afbeelding: `Positieverbetering van minderheden kun je ook zien
als een positieve uitdaging in plaats van een bedreiging'
Uitdaging
Kan het ook anders? Does denkt van wel. Daar is dan wel een
verandering in mentale focus voor nodig. `Positieverbetering
van minderheden kun je ook zien als een positieve uitdaging in
plaats van een bedreiging', zegt ze. `De opkomst van vrouwen en
allochtonen vormt een kans voor mannen en autochtonen om te
laten zien dat zij rechtvaardig zijn door anderen gelijke
kansen te geven. Daardoor boeten zij misschien in aan relatieve
status, maar zij winnen er mee aan moraliteit. Die morele winst
zou een flinke stimulans moeten zijn, want uit eerder onderzoek
blijkt dat morele zaken zoals eerlijkheid en rechtvaardigheid
de belangrijkste drijfveren van mensen vormen.'
Laboratorium
Wanneer de mentale focus wordt verschoven naar morele winst,
zullen meerderheden zich volgens Does waarschijnlijk actief
inzetten voor positieverbetering van minderheden. In theorie
klinkt het mooi, maar werkt het in de praktijk ook? Does neemt
de proef op de som in het sociaal-psychologische laboratorium.
Zo wil zij mannen bijvoorbeeld confronteren met verschillende
versies van een verhaal over de positieverbetering van vrouwen.
In de ene versie wordt deze positieverbetering als een
bedreiging neergezet (`vrouwen doen het beter dan jullie'),
terwijl in een andere versie over een uitdaging wordt gesproken
(`dit is jullie kans om te laten zien dat jullie de competitie
eerlijk houden'). Does verwacht dat de tweede groep zich
naderhand positiever zal uitlaten over de opkomst van vrouwen.
Hartslag en bloeddruk
Zeggen en doen zijn echter twee verschillende dingen, weet de
sociaal psychologe. Mensen kunnen nog zo de mond vol hebben van
eerlijke kansen voor minderheden, maar menen ze echt wat ze
zeggen of geven ze slechts het sociaal wenselijke antwoord? En
zelfs als ze oprecht antwoorden, voelen ze zich dan misschien
onbewust toch bedreigd? Met behulp van hartslag- en
bloeddrukmetingen in het psychofysiologische laboratorium kan
Does nagaan of proefpersonen zich bedreigd of juist positief
uitgedaagd voelen.
Afbeelding: Hartslag- en bloeddrukmetingen wijzen uit of iemand
zich bedreigd of juist positief uitgedaagd voelt.
Interactie
Maar de Mozaïekwinnaar gaat nog een stap verder dan dat. Ze wil
niet alleen weten hoe ze de mentale focus en de mening van
meerderheidsgroepen kan beïnvloeden, ze wil ook meten tot welk
gedrag dat leidt. Daarom laat ze leden van meerderheidsgroepen
in het laboratorium interacteren met minderheden. Ze laat hen
bijvoorbeeld gezamenlijk een taak uitvoeren, om te kijken of
positief uitgedaagde meerderheden vaker bereid zijn om
informatie te delen met minderheden. Does noemt haar onderzoek
in dit opzicht vernieuwend. `Eerder onderzoek richtte zich
veelal op minderheden óf op meerderheden. Uiteindelijk gaat het
echter om de interactie tussen die twee.'
Collectief probleem
Die interactie is niet alleen interessant om in het
laboratorium te bestuderen, het is ook waar het volgens Does in
de samenleving om draait. Onder verwijzing naar de actualiteit:
`Als Marokkaanse jongeren problemen veroorzaken, dan is het op
televisie vaak een Marokkaanse woordvoerder die het gedrag moet
uitleggen. Terwijl het om een collectief probleem gaat dat we
als maatschappij gezamenlijk moeten oplossen.'
Yes, we can
Does verwacht dat haar onderzoek beleidsmakers handvatten geeft
om de positie van minderheden te verbeteren door te appelleren
aan het moraliteitsgevoel van meerderheden. `In de praktijk
helpt het bijvoorbeeld als gezichtsbepalende personen het
belang van gelijke kansen onderschrijven. Kijk maar naar wat
Obama met zijn campagne voor elkaar heeft gekregen in de VS.
Hij heeft een collectief geloof in verandering gecreëerd en
mensen positief uitgedaagd met zijn morele appèl.'
Afbeelding: Does met NWO-voorzitter Peter Nijkamp tijdens de
uitreiking van de Mozaïeksubsidies op 13 november jl. in Den
Haag. Foto: Dennis Geerman.
Gelijke kansen
Ook binnen de universitaire wereld is Does voorstander van
gelijke kansen. De Mozaïeksubsidie is volgens haar een goed
middel om meer diversiteit in de wetenschap te creëren. `Het
Mozaïek-programma zit uitstekend in elkaar. De kwaliteit van de
kandidaten ligt hoog en het selectieproces is helder en
transparant. Bovendien is het effect van het programma
wezenlijk: landelijk een jaarlijkse instroom van ongeveer 20
kleurrijke promovendi.'
Does voert haar promotieonderzoek uit onder begeleiding van
prof.dr. Naomi Ellemers en dr. Belle Derks. Ellemers won eerder
dit jaar de Kurt Lewin Award, Derks een Veni-subsidie.
Lees meer over de doelstellingen en de aanvraagprocedure van de
Mozaïeksubsidie
(2 december 2008/Tristan Lavender)
2/12/2008
Universiteit Leiden