Senaat trekt lessen uit kredietcrisis
26 november 2008
Tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen over de Miljoenennota
2009 op 25 november 2008 heeft de Eerste Kamer gepoogd lessen te
trekken uit de kredietcrisis. De grootste oppositiefracties, VVD en
SP, en ook GroenLinks pleitten voor een parlementair onderzoek.
Minister Bos van Financiën ziet daar weinig heil in. Wel beloofde hij
een brief van de president van De Nederlandsche Bank waarin op de
aanpak van de crisis wordt teruggeblikt. Op verzoek van de
PvdA-fractie zal in die brief ook worden ingegaan op de vraag of
banken een bepaald minimum aan liquide middelen behoren aan te houden.
De PvdA-woordvoerder bepleit voor spaarbanken een liquiditeitsquote
van 12%.
Volgens senator Biermans van de VVD-fractie is de crisis niet ontstaat
door de vrije markt of het kapitalisme, maar door politieke
interventie en publieke bescherming. "Corporatisme dus. Freddie Mac en
Fanny Mae waren en zijn staatsbanken in de VS," De VVD-senator wil dan
ook van minister Bos weten wanneer hij weer ophoudt met de
staatsdeelnemingen in de Nederlandse banken ABN AMRO en Fortis.
Volgens de VVD is een exit aan de orde zodra de vertrouwenscrisis
voorbij is. "Staatsinmenging mag het gelijke speelveld voor banken
niet verstoren", oordeelde senator Biermans. Hij pleit wel voor
verbetering van het toezicht op banken. Ook keert hij zich tegen
exuberante bonussen voor bankiers. De beloning zou moeten worden
gekoppeld aan een duurzaam resultaat. Biermans vindt het terecht dat
de minister van Financiën heeft ingegrepen om de bancaire sector van
een wisse ondergang te redden, maar vraagt wel om wijziging van de
Comptabiliteitswet nu de minister buiten de kaders van deze wet heeft
geacteerd.
De VVD-fractie heeft kritiek op de begroting 2009, omdat er teveel
ruimte voor consumptieve uitgaven in zit. Biermans becijfert de extra
uitgaven op 20 miljard euro. "Het coalitieakkoord over de aflossing
van de Staatsschuld wordt onderuitgehaald," betoogde de VVD-senator.
Overigens juicht de VVD de maatregelen toe die het kabinet heeft
aangekondigd om de reële economie te ondersteunen, zoals de versnelde
afschrijvingen, de vervroeging van infrastructurele projecten en de
stimulering van de woningbouw. Biermans vroeg tevens om verlaging en
liever nog afschaffing van de overdrachtsbelasting bij de verkoop van
een huis.
Senator Terpstra sprak namens de CDA-fractie minister Bos en
staatssecretaris De Jager van Financiën lovend toe voor hun aanpak
van de kredietcrisis. Hij vroeg of bij de crisis rond Fortis is
overwogen een Benelux-oplossing te kiezen, zodat België, Nederland en
Luxemburg gezamenlijk betrokken zouden zijn. Verder vroeg hij of naast
het aanstellen van overheidscommissarissen ook wordt gedacht aan het
vergroten van de invloed van werknemers bij de banken. Terpstra vroeg
ook of de regering mogelijkheden ziet om eventuele steun te koppelen
aan innovatie. De CDA-senator wees erop dat in de lopende
kabinetsperiode de uitgaven voor kinderopvang van 1,6 naar 2,9 miljard
euro oplopen. "Dat had niemand durven denken met de ChristenUnie in
het kabinet. De participatie van vrouwen is behoorlijk gestegen,"
Terpstra vroeg of het wel zin heeft nieuwe belastingen in te voeren,
zoals de vliegtax en de verpakkingenbelasting, omdat ze maar weinig
opleveren en tot veel discussie aanleiding geven. Ook vroeg de
CDA-senator om een eventueel tijdelijke verlaging van de
overdrachtsbelasting.
Voor SP-senator Reuten is er geen twijfel: het kapitalisme zelf
verkeert in crisis. Hij noemt de 'vrije markt' een hersenschim die
nooit heeft bestaan. Hij spreekt liever kortweg over 'markt'. Senator
Reuten pleit voor duidelijkheid over de vraag wie nu precies heeft
gefaald bij het toezicht op de banken. Op de vraag wie uiteindelijk de
rekening betaalt heeft Reuten wel het antwoord: de belastingbetalers,
de overige bedrijven, de werknemers en de gepensioneerden. Volgens de
SP-senator moet staatsdeelneming in banken, zeker in spaarbanken,
permanent zijn. Ze zijn als netwerkbank net zo onmisbaar als de netten
voor de elektriciteit- en gasdistributie.
Senator Van Driel ging namens de PvdA-fractie ook diep in op de rol
van banken in het maatschappelijk bestel. "De financiële wereld heeft
er een rommeltje van gemaakt. De burgers plukken daar nu de wrange
vruchten van." Hij drong aan op een splitsing tussen spaarbanken en
andere banken, omdat spaarbanken volgens de PvdA een utiliteitsfunctie
hebben. Ook zei Van Driel dat de liquiditeit van spaarbanken minstens
12% van het ingelegde geld moet zijn. Hij vond ook dat afspraken niet
meer aan de banken zelf overgelaten mogen worden. "Zelfregulering
heeft absoluut niet gewerkt". De PvdA-fractie is er gelukkig mee, dat
de Staat minstens drie jaar zal deelnemen in ABN AMRO en Fortis.
Van Driel noemt het niet goed verdedigbaar dat de minister van
Financiën bij zijn toezicht afhankelijk is van De Nederlandsche Bank
(DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM). De minister kan
niet, ook niet in noodsituaties, eigenhandig maatregelen nemen. Alleen
AFM en DNB kunnen dat. Wel kan de minister die maatregelen
terugdraaien. De PvdA-senator pleit ervoor dat de aanstichters van het
kwaad strafrechtelijk worden vervolgd. Is marktmanipulatie in feite
niet bedrieglijke bankbreuk? Kwade opzet moet gestraft worden,
oordeelt Van Driel.
Zorgen maakt Van Driel zich over de pensioenen in Nederland. Een
Europese aanpak dreigt verkeerd uit te pakken. "We zullen toch niet
meemaken dat Europese regelgeving, waar bijna alleen Nederland last
van heeft, ertoe leidt dat onze pensioenen worden aangetast?" Van
Driel vindt het voor de hand liggen dat de minister van Financiën ook
de pensioenen nominaal garandeert net als de spaargelden tot 100.000
euro. Senator Van Driel vindt dat provincies met hun grote reserves
aan kasgeld een rol moeten spelen bij het oplossen van de crisis door
mee te doen aan investeringen. Bij extra investeringen door de
overheid zou wat de PvdA betreft het milieubelang voorop moeten staan.
Beducht is Van Driel voor de doorgeschoten liberalisering in de
energiesector. Hij pleit ervoor dat de Staat de aandelen overneemt van
de lagere overheden.
GroenLinks-senator Laurier hield een pleidooi voor een groener
financieel systeem en herstel van de nutsfunctie van het klassieke
bankieren. "Er zullen harde schotten moeten komen tussen het reguliere
spaar- en leenverkeer en andere activiteiten," meent Laurier. De
GroenLinks-senator ziet kansen voor woningbouw en ruimtelijke
ontwikkeling als de overheid een verstandig gebruik maakt van de
strategische posities in onroerend goed die Fortis heeft.
Namens de fracties van ChristenUnie en SGP zei senator De Boer dat de
focus van deze fracties nog steeds ligt op het behoud van koopkracht
in het bijzonder voor de kwetsbare groepen. Het najagen van winst op
korte termijn, zonder oog te hebben voor de duurzaamheid van die groei
en voor de mogelijke gevolgen voor de omgeving, hebben geleid tot een
algehele ontreddering van de financiële sector die zijn weerslag
heeft op de reële economie," zei CU-senator De Boer.
Eerste Kamer der Staten Generaal