Nieuwe interpretatie Kamasoetra
Dat de Kamasoetra geen doeboek is, vertelde Herman Tieken al
eerder in de nieuwsbrief. Pas toen hij zijn vertaling af had,
zag hij wat geen enkele indoloog tot dusver had gezien. Het is
een persiflage op een vorstenspiegel. Het boek verscheen vorige
week.
Ei van Columbus
Nadat hij zijn vertaling had voltooid en de tekst nogmaals aan
een kritische beschouwing had onderworpen, kwam Tieken tot de
conclusie dat het bij de Kamasoetra moet gaan om een persiflage
op een ouder werk over het koningschap. `Honderd procent
zekerheid heb je wat dat betreft natuurlijk nooit', zegt hij,
`maar als je dat eenmaal bedacht hebt, wordt het heel moeilijk
de tekst nog anders te bezien.' Het lijkt inderdaad het ei van
Columbus. Het was overigens al lang bekend dat de tekst
opvallende overeenkomsten vertoont met de Arthashastra, een
verhandeling over koningschap en staatsinrichting, maar wat dat
zou kunnen betekenen voor de interpretatie van de Kamasoetra,
daar was niet verder over nagedacht.
Liefdesdrankjes
Tieken: `Net als de Arthashastra is de Kamasoetra ingedeeld in
boeken, hoofdstukken en secties en in beide gevallen eindigt de
tekst met een verhandeling over esoterische zaken: in het geval
van de Kamasoetra gaat het om liefdesdrankjes en
potentieverhogende middelen, in dat van de Arthashastra om een
verhandeling over soorten gif om je vijanden mee uit de weg te
ruimen. En volstrekt uniek is de inhoudsopgave aan het begin
van beide teksten. Die lijkt vooral bedoeld om hun
wetenschappelijk karakter te onderstrepen.'
Serieus
Tieken heeft ook wel een verklaring voor het feit dat nog nooit
eerder is geopperd dat de Kamasoetra een persiflage zou zijn:
`De klassieke Indiase literatuur wordt over het algemeen heel
serieus genomen, er is gewoon geen plaats voor de gedachte dat
het een grap zou kunnen zijn.' En misschien namen (of nemen) de
Indologen zichzelf ook wel te serieus? Toch ligt dat volgens
Tieken ook wel in de aard van de literatuur zelf besloten. `De
klassieke literatuur in het Sanskrit heeft altijd een
wetenschappelijk aura. De taal is in de vijfde eeuw voor
Christus feitelijk vastgelegd in een grammatica door Pan.ini.'
Het Sanskrit heeft sindsdien dezelfde status als bij ons het
Latijn in de middeleeuwen.
Literatuur
Tieken: `Tot het begin van onze jaartelling werd het Sanskrit
uitsluitend gebruikt voor religieuze, wetenschappelijke en
juridische verhandelingen. Pas vanaf de eerste eeuw na Christus
werd het ook gebruikt voor wereldse onderwerpen en voor
literatuur. `Deze literaire traditie is ontstaan aan het hof;
de schrijvers waren in de eerste plaats klerken,
verantwoordelijk voor de koninklijke correspondentie.' Het is
over het algemeen heel moeilijk om de Sanskritteksten te
dateren, omdat de taal door de tijd heen nauwelijks is
veranderd. Wat helpt is dat de literatuur vrij sterk verweven
is. `De teksten circuleerden binnen een relatief kleine groep
van pandits (Sanskritgeleerden) en staan bol van verwijzingen
naar elkaar, voor wie daar oog voor heeft', vertelt Tieken.
Omdat Sanskrit-teksten zo moeilijk te dateren zijn, lopen de
schattingen voor de Kamasoetra uiteen van tussen de derde en
vijfde eeuw na Christus. Tieken: `Maar we weten zeker dat hij
is geschreven na de Arthashastra, omdat die daarin bij name
genoemd wordt.'
Grap
De Kamasoetra is bij nadere beschouwing een verhandeling met
wetenschappelijke pretenties, stelt Tieken. `Maar die
pretenties blijken dus onderdeel van een grap te zijn, die
eruit bestaat seks te behandelen alsof het om een zaak gaat van
dezelfde importantie als het koningschap en het landsbestuur.
De belangrijkste conclusie die je hieruit kunt trekken is dat
je de Kamasoetra niet al te serieus moet nemen. Zoals van de
meeste literaire Sanskritteksten is de bedoeling niet te
informeren maar te imponeren. De lijstjes, de details, de
stappenplannen, de berekendheid, het is allemaal bedoeld om te
kijken hoever je bij het bedenken van dat soort zaken kan
gaan.' De Kamasoetra is zelf ook weer gepersifleerd, met name
in de erotische poëzie die verzameld is in de Sattasai van vóór
de zevende eeuw.
Toevoegingen
De vertaling van Herman Tieken is in het Nederlands de eerste
die rechtstreeks uit het Sanskrit is. De eerste vertaling was
gebaseerd op de Engelse vertaling van Richard Burton uit 1883.
De tweede vertaling in het Nederlands was die van een Engelse
die op zijn beurt weer de vertaling is van een Franse vertaling
uit 1992. `Vertalingen van vertalingen zijn altijd al
problematisch, maar dat geldt zeker voor vertalingen uit het
Sanskrit', zegt Tieken. `Het taalgebruik is daarin zo compact,
dat je er als vertaler niet aan ontkomt uit te leggen en toe te
voegen. In een volgende vertaling gaan die toevoegingen dan een
eigen leven leiden, met alle gevolgen van dien.'
Afbeelding: Pandit Bagvanlal Indraji, eredoctor van de
Universiteit Leiden.
Eredoctoraat
Ook de eerste Nederlandse vertaling was niet enkel een
vertaling van die van Burton. Die Engelse vertaling was
gebaseerd op een ruwe Indo-Engelse versie van een pandit en díé
was weer een vertaling uit het Goejarati door Bagvanlal
Indraji. Indraji was in 1884 een van de vier geleerden die een
eredoctoraat van de Universiteit Leiden ontvingen. Dat jaar
werden er voor het eerst eredoctoraten verstrekt. Tieken: `Men
wist toen nog niet dat Indraji de Kamasoetra had vertaald...'
Bestellen:
Kamasoetra
Vatsyayana
Vatsyayana, Kamasoetra,
vertaling: Herman Tieken Uitgeverij:
Uitgeverij: Athenaeum-Polak & Van Gennep, gebonden, 200
bladzijden
ISBN: 978 90 253 6412 0, EUR 27.50
Universiteit Leiden