Grootste Virtuele Telescoop voor korte golflengtes geopend
10 november 2008
Het is astronomen gelukt drie telescopen op Hawaï door geavanceerde
computertechnieken met elkaar samen te voegen. Deze virtuele
telescoop, met een diameter van 782 meter, maakt gebruik van licht met
een korte golflengte van 0,8 milimeter (submilimeter) om de vorming
van nieuwe sterren en planeten te bestuderen. Het gebied Exacte
Wetenschappen van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk
Onderzoek (NWO) is een van de medefinanciers van de Extended
Submilimeter Array (eSMA). Louis Vertegaal, directeur van NWO Exacte
Wetenschappen verricht woensdag 12 november officieel de opening van
de faciliteit.
"De eSMA is een belangrijke opmaat naar de Atacama Large Millimeter
Array (ALMA) die 2013 in Chili in gebruik wordt genomen,", aldus Louis
Vertegaal directeur van het gebied Exacte Wetenschappen van de
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).
"Nederland loopt met de eSMA vooraan in de ontwikkeling van deze
submillimeter expertise. Door de ervaringen die we nu opdoen met de
eSMA kunnen de Nederlandse astronomen straks met ALMA, de twaalfmaal
grotere mondiale 'broer' van de eSMA, een vliegende start maken."
Hoog en droog
De submilimeter golflengte is voor de mens onzichtbare licht. Het
ondervindt geen hinder van dichte wolken van interstellair stof en
gas, wat de telescoop vrij zicht geeft op de vorming van nieuwe
sterren en planeten. De eSMA is een uniek apparaat gebaseerd op
interferometrie. Een systeem van fiberkabels verbindt drie bestaande
telescopen, het 10-meter Caltech Submillimeter Observatory, de
15-meter grote en deels Nederlandse James Clerk Maxwell Telescoop
(JCMT) en de uit acht zes-meter schotels bestaande Smithsonian
Millimeter Array. Interferometrie is een techniek die sinds jaar en
dag in de radio astronomie wordt gebruikt, maar waarvan de toepassing
bij kortere golflengtes aanzienlijk moeilijker is. De Nederlandse
astronoom Remo Tilanus van de JCMT beaamt dit: "De drie observatoria
hebben nauw samen moeten werken om dit project te realiseren en dat we
nu de eerste astronomische resultaten zien, is ronduit fantastisch."
Dat de nieuwe faciliteit op de 4200 meter hoge Mauna Kea ligt is geen
toeval: water in de dampkring blokkeert submillimeter straling en
alleen op zeer droge en zeer hoge plaatsen kan dit licht worden
gemeten.
Primeur voor Sterrewacht Leiden
De primeur om de eSMA voor wetenschappelijk onderzoek te gebruiken was
voor de Sterrewacht Leiden. Postdoc Sandrine Bottinelli gebruikte de
telescoop om de verhouding van koolstof in atomaire en moleculaire
vorm te bepalen in een zeer ver afgelegen melkwegstelsel. Deze
verhouding is een maatstaf voor de mate waarin interstellaire wolken
afkoelen en tot stervorming overgaan en bovendien is atomair koolstof
van belang bij de vorming van organische materie. "De resultaten
lichten een tipje van de sluier hoe de chemische omstandigheden waren
in het jonge heelal, zo'n 6,5 miljard jaar geleden", vertelt
Bottinelli, "en ze leren ons of de omstandigheden toen al, net als
tegenwoordig, gunstig waren voor de vorming van pre-biotische
moleculen."
Voor foto's van de telescoop, en internationaal persbericht zie:
http://outreach.jach.hawaii.edu/pressroom/2008_eSMA/
..............................
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek