Gen tegen bacterieaanval ontrafeld
27 oktober 2008
Promovendus Joost Wiersinga van het Academisch Medisch Centrum in
Amsterdam ontrafelde een stukje genetische afweer tegen de dodelijke
bacterie Burkholderia pseudomallei. Het onderzoek brengt een vaccin
dichterbij tegen de voor biowapens geschikte bacterie. Wiersinga
promoveert op 7 november.
Mensen hebben een aangeboren afweersysteem tegen schadelijke
bacteriën. Maar hoe de stap van gen naar bacteriebestrijding in het
lichaam verloopt is nog onbekend. De voor biowapens geschikte bacterie
B. pseudomallei was tot nu toe ongrijpbaar voor medici. Hij kan
jarenlang onderduiken in het menselijk lichaam, zonder dat het
afweersysteem hem opmerkt. De bacterie kan plotseling actief worden en
zich door het lichaam verspreiden, waarna de patiënt sterft aan
bloedvergiftiging. AMC-arts Joost Wiersinga en het Laboratorium voor
Experimentele Inwendige Geneeskunde ontdekten welke
gen-eiwitcombinatie de dodelijke bacterie B. pseudomallei onschadelijk
maakt.
Afweer foppen
Wiersinga richtte zich op de zogenaamde Toll-like-receptoren. Dit zijn
eiwitten die de afweer tegen ziektekiemen in gang zetten. Er zijn nu
tien Toll-likereceptoren bekend die op de buitenkant van immuuncellen
zitten, het afweersysteem van ons lichaam. Gezamenlijk werken
Toll-likereceptoren als een tiencijferige alarmcode. Iedere bacterie
toetst bij aanraking met de immuuncel zijn eigen Toll-code in. Bij
bekende ziekteverwekkers slaat de afweer alarm en komt de verdediging
op gang. Maar B. pseudomallei toetst de code in van een 'onschuldige'
bacterie. Dus blijft de verdediging van het lichaam in slaap.
Er zijn mensen die resistent zijn: zij raken wel geïnfecteerd maar
worden niet ziek. Wiersinga vond een genetische oorzaak van die
resistentie. Hij ontdekte welke Toll-receptor B. pseudomallei kan
tegenhouden. Daarvoor kweekte hij muizen met DNA waar het gen voor
Toll2-productie aan- en uitstond. 'De groep waar het gen voor Toll2
uitstond, overleefde de bacteriebesmetting', zegt Wiersinga. 'De
andere receptor die we onderzochten, Toll4, had geen effect. Terwijl
medici de afgelopen tien jaar juist dachten dat Toll4 de belangrijkste
receptor was.' Einddoel van het onderzoek is de ontwikkeling van een
vaccin.
Wiersinga en collega's werken samen met de Wellcome Trust in Oxford en
een kliniek in Thailand. De bacterie is namelijk inheems in Azië, en
maakt daar jaarlijks duizenden slachtoffers. Het onderzoek werd
gepubliceerd in PloS Medicine. Ook Science en Nature Reviews
Microbiology schreven over dit onderzoek. Het onderzoek is
gefinancierd door NWO.
..............................
Meer informatie bij:
* Joost Wiersinga (Academisch Medisch Centrum Amsterdam)
* t.: +31 (0)20 566 91 11 of 06-41375729, w.j.wiersinga@amc.uva.nl
* promotie: 7 november 2008
* promotoren: prof. dr. T. van der Poll (UvA), dr. S. J. Peacock
(Oxford), prof. dr. M. M. Levi (UvA)
pseudomallei
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek