Inhoud van frame 3 van Eerste Kamer der Staten-Generaal, Algemene
Politieke Beschouwingen 2008: kredietcrisis in Eerste Kamer , begint
hier
Algemene Politieke Beschouwingen 2008: kredietcrisis in Eerste Kamer
woensdag 5 november 2008
De Eerste Kamer vraagt de regering te komen tot de ontwikkeling van
scenario's waarin de crises waar de wereldbevolking mee kampt in
samenhang worden aangepakt. Dit staat in een motie (EK 31.700, B) die
volgende week in stemming komt, maar die kan rekenen op een
meerderheid. De motie is ingediend door fractievoorzitter Schuurman
van de ChristenUnie tijdens de algemene beschouwingen over troonrede
en miljoenennota 2009. Mede ondertekenaars zijn de fractievoorzitters
Werner (CDA), Noten (PvdA), Thissen (GroenLinks), Kox (SP), Ten Hoeve
(OSF), Koffeman (PvdD), Holdijk (SGP) en Yildirim (Fractie-Yildirim).
De motie constateert dat de kredietcrisis in samenhang met andere
crises leert dat wereldomspannende problemen om een gecoördineerd
optreden vragen. De Eerste Kamer wil dat er een breed gedragen analyse
komt over onder meer de vraagstukken van schaarste (voedsel, energie)
en klimaat.
Volgende week komt verder een motie (EK 31.700, C) aan de orde die is
ingediend door fractievoorzitter Werner van het CDA over het op handen
zijnde veilingsysteem voor de emissierechten van CO2. In deze motie
wordt de regering gevraagd zo spoedig mogelijk helderheid te geven op
basis van welke criteria welke sectoren tijdelijk uitgezonderd worden
van veilen. Daarnaast moet de regering er zorg voor dragen dat het een
nationale veiling betreft en dat de opbrengst wordt teruggesluisd naar
burgers en bedrijven. Premier Balkenende zei dat over dit laatste punt
kabinetsberaad nodig is. Ook wees hij erop dat de beslissingen in een
Europese context worden genomen.
Tijdens de Algemene politieke beschouwingen in de Eerste Kamer speelde
de kredietcrisis een prominente rol. Premier Balkenende zei dat het
kabinet erover denkt al geplande investeringen naar voren te halen om
de economie te stimuleren en zo de gevolgen van de kredietcrisis
enigszins binnen de perken te houden.
Het kabinet moet hierover nog beslissingen nemen. Daarom wilde de
premier niet meer zeggen dan het erom gaat de structuur van de
economie te versterken.
De CDA-fractie in de Eerste Kamer wil dat het kabinet een
risicoanalyse maakt van wat de kredietcrisis voor Nederland kan gaan
betekenen. Een gevolg mag volgens de CDA-fractie in elk geval niet
zijn dat het overschot op de Rijksbegroting verdampt en zou omslaan in
een tekort waardoor de financiële doelstellingen voor deze
kabinetsperiode niet meer gehaald zouden kunnen worden. De CDA-fractie
wil vasthouden aan de afspraak in het regeerakkoord dat in 2011
gestreefd wordt naar een begrotingsoverschot van 1 procent.
Fractievoorzitter Werner drong er bij het kabinet op aan eventueel
eerder met maatregelen te komen dan bij een begrotingstekort van 2
procent, zoals ook is afgesproken. Wij willen actie van de kant van
het kabinet als dit bijvoorbeeld een jaar eerder al dreigt te
gebeuren, zei Werner. Minister-president Balkenende zegde dit toe.
Fractievoorzitter Werner van het CDA was niet de enige
fractievoorzitter die dinsdag 4 november tijdens de algemene politieke
beschouwingen in de senaat de kredietcrisis aansneed. Zijn collega
Rosenthal van de VVD-fractie ging hem voor. De VVD wil een zeer
kritische doorlichting van de IJslandse en Amerikaanse transacties van
gemeenten, provincies, waterschappen, Bank Nederlandse Gemeenten en de
Vrije Universiteit in Amsterdam. De fractievoorzitter van de VVD had
waardering voor het resolute optreden van minister Bos van Financiën
in de acute fase van de crisis, maar hij verlangde ook van de regering
te horen hoe aan de overheidsdeelneming in bankinstellingen zo snel
mogelijk een einde gemaakt kan worden. De staat mag zijn tijdelijke
rol niet gebruiken om socialistische stokpaardjes te berijden, zei de
VVD-fractievoorzitter.
Interruptiedebat
Er ontspon zich over deze opvatting een interruptiedebat met de
fractievoorzitters van PvdA, SP en CDA. PvdA-fractievoorzitter Noten
vroeg naar aanleiding van het pleidooi van Rosenthal om eventuele
winsten uit bankactiviteiten te gebruiken voor het afboeken van de
staatsschuld, wat de VVD wil als de overheid eventueel verliezen zou
leiden. Mogen die dan bij de staatschuld worden opgeteld en kunnen
bezuinigingen in overheidsuitgaven dan achterwege blijven?
SP-fractievoorzitter Kox hield de VVD-fractievoorzitter voor dat het
kapitalisme heeft gefaald. Hij noemde het neo-liberalisme een
'ongefundeerd bijgeloof'.
Over de term 'staatssocialisme' kreeg Kox het aan de stok met
fractieleider Noten van de PvdA. Deze vond dat met die term het
democratisch socialisme van zijn partij geen recht wordt gedaan. In
antwoord op een vraag van CDA-fractieleider Werner wat hij bedoelde
met de term 'ondernemende overheid' legde Noten uit dat wat hem
betreft de overheid niet op de stoel van de ondernemer moet gaan
zitten, maar wel moet optreden als de economie dreigt te ontsporen.
Rosenthal wees erop dat de VVD niet voor een volledig vrije economie
is. Geen laissez faire, laissez aller, maar een markteconomie waarbij
de overheid optreedt als strenge marktmeester die zorgt voor gelijke
spelregels voor alle deelnemers. In de huidige crisis is wel oog voor
de spaarders, maar niet voor de aandeelhouders. De VVD-fractie wil dat
het evenwicht wordt hersteld. Het gaat om gelijkwaardige bejegening
van de verschillende partijen. Want pas dan zal er echt herstel van
vertrouwen zijn, aldus de VVD-fractievoorzitter.
Rosenthal legde in zijn bijdrage aan de Algemene politieke
beschouwingen de regering zes aanjagers voor: 1. meer gebruik van
kernenergie; 2. het vrijer maken van de woningmarkt; 3. opschaling van
universiteiten naar 'graduate schools' om de conconcurrentie met Azië
aan te kunnen; 4. meer mensen aan het werk in echte banen; 5.
inperking van de AWBZ tot echt onverzekerbare risico's; 6. snel
investeren in o.a. wegen en ziekenhuizen.
Diepgang en samenhang
CDA-fractievoorzitter Werner zag meer diepgang en samenhang in het
kabinetsbeleid komen. Hij prees de groeiende daadkracht op het gebied
van participatie, het Deltaplan om de gevolgen van de
klimaatveranderingen en de zeespiegelstijging op te vangen, de
invoering van kilometerheffing, de kwaliteitsimpuls voor scholen, het
inkomensbeleid, de lastenverlichting voor het bedrijfsleven en de
solide overheidsfinanciën.
Werner zei dat de CDA-fractie het zeer wenselijk acht om de WW om te
bouwen naar een werkverzekering. Ook langer doorwerken wil de
CDA-fractie aanmoedigen. Deze maatregelen zijn niet alleen nodig voor
de langere termijn, maar zijn ook nu van belang om de stagnerende
economie vlot te trekken.
Impliciet pleitte Werner voor de bouw van een nieuwe kerncentrale. Hij
zei: Kernenergie kan niet worden gemist en het is goed dat de aanvraag
voor de bouw van een nieuwe kerncentrale nu wordt gestart opdat een
volgend kabinet daarmee verder kan gaan.
De CDA-fractie is ook voor geheel of gedeeltelijk onderbrengen van de
resterende aardgasopbrengsten in een fonds, zoals door de
Nederlandsche Bank is bepleit. Zo kan het ondergrondse vermogen aan
aardgas ook voor de verre toekomst in de vorm van een financieel fonds
worden behouden, zei Werner. Premier Balkenende zei dat deze suggestie
bij een studie die mede gaat over het Fonds Economische
Structuurversterking wordt meegenomen.
Parlementair onderzoek
Volgens fractievoorzitter Kox van de SP moet er snel een parlementair
onderzoek komen naar de gevolgen van de kredietcrisis en naar de vraag
hoe het zo fout kon gaan en wie er verantwoordelijk voor zijn en welke
lessen uit de gemaakte fouten getrokken kunnen worden. Als de
coalitiepartijen in de Tweede Kamer zo'n onderzoek blijven blokkeren,
zou volgens Kox de Eerste Kamer tot zo'n onderzoek moeten besluiten.
De SP-fractievoorzitter verwees naar een eerder pleidooi van zijn
collega Schuurman van de ChristenUnie die erop wees dat de Grondwet de
Eerste Kamer niet voor niets het recht heeft gegeven om parlementaire
enquêtes te houden. Overigens is dit nog nooit gebeurd. Van ons mag de
commissie-Schuurman snel aan de slag, zei Kox.
Maakbaarheid
PvdA-fractievoorzitter Noten sneed in zijn bijdrage het thema 'de
maakbaarheid van de samenleving' aan en wees op het blijkbaar
onbeheersbare samenspel van vrije markt en overheidstoezicht. De
PvdA-fractie weet dat de samenleving geen machinekamer is en politici
geen ingenieurs. De PvdA wil dan ook niet terug naar het denken over
maakbaarheid van de vorige eeuw. De vrijheid van de burger is voor een
sociaal democraat een te groot goed, betoogde Noten. Maar dat wil nog
niet zeggen dat de overheid niets mag ondernemen. De onzekerheid over
morgen mag geen reden zijn om vandaag niet te handelen. Daarom prees
Noten de regering voor het verlagen van de WW-premie en het niet
verhogen van de BTW. Gecombineerd met de terughoudende opstelling bij
het ontslagrecht leidde die maatregelen tot een Sociaal Akkoord met
werkgevers en werknemers.
Net als zijn CDA-collega Werner was Noten bezorgd over de gevolgen van
de bestrijding van terrorisme voor de persoonlijke levenssfeer. Door
het koppelen van databestanden kan elke Nederlander opeens verdachte
worden. CDA en PvdA voelen daarom vooralsnog niet veel voor het
wetsvoorstel over verruiming van de bevoegdheden van de
inlichtingendiensten (WIV) (30.553), zo bleek tijdens de Algemene
politieke beschouwingen.
De PvdA-fractie wil weten of de Nederlandse Mededingingsautoriteit er
geen bezwaar tegen heeft dat de staat nu bij drie van de vier
grootbanken een vinger in de pap heeft. Het leek Noten geen goed idee
dat de regering nu zelf zal gaan bankieren en hij vond ook dat er een
wettelijke basis moet zijn voor de deelnemingen van de staat in de
grootbanken. Het klopt natuurlijk niet, dat de regering van maandag
tot vrijdag regeert en in het weekend handelt, zei Noten.
Noten loste namens zijn fractie een schot voor de boeg in de discussie
over de solvabiliteit van pensioenfondsen. Als daar strengere eisen
aan worden gesteld, is de PvdA-fractie daar tegen, zei Noten.
Kernenergie
De PvdA-fractie stelt zich achter het denkbeeld om meer kernenergie in
Nederland op te wekken, net als CDA en VVD. De PvdA stelt voor om het
geld dat mogelijk wordt verdient met de deelnemingen in de financiële
sector voor 100% te investeren in alternatieve en duurzame energie.
Dan zouden we echt het gevoel hebben hier iets aan het maken te zijn:
een samenleving die onafhankelijk is van door anderen te leveren
energie en die op een duurzame wijze wordt overgedragen aan haar
kinderen, aldus PvdA-fractievoorzitter Noten.
Fractievoorzitter Thissen van GroenLinks zei dat het kabinet redelijk
adequaat heeft ingegrepen bij de kredietcrisis, maar het bij allerlei
andere crises af laat weten. Hij verwees naar de sluipende crisis in
het onderwijs en de jeugdzorg. Nog steeds komen per jaar 40.000
jongeren van het vmbo zonder startkwalificatie. Ze raken verslaafd,
hebben schulden en kunnen geen stageplek krijgen voor een opstapje
naar de maatschappij. Het toezicht op scholen faalt. Ook via de
Nationale Ombudsman komen er allerlei misstanden aan de orde in de
overheidsbureaucratie. Maar de overheid luistert niet naar haar
burgers en volhardt daarom in verkeerd beleid. Er wordt volgens
GroenLinks ook te weinig gedaan om de klimaatcrisis het hoofd te
bieden.
Fractievoorzitter Schuurman van de ChristenUnie zei dat een nieuwe
kredietcrisis nooit meer mag voorkomen. Een wereldwijd
alarmeringssysteem, veel strengere regels voor financiële instellingen
en een waterdicht toezicht moeten dat tegengaan. Volgens Schuurman
moet er een sociaal geconditioneerde markteconomie komen. Een echt
christelijk-sociaal kabinet zou volgens Schuurman ook de enorme
salarissen en bonussen in de vrije sector aanpakken, bijvoorbeeld door
een extra belastingtarief boven de 52 procent voor salarissen boven de
zogenaamde Balkenende-norm. De fractievoorzitter van de CU hekelde de
westerse cultuur als de 'geestloze, oppervlakkige, materialistische
cultuur van technische overmoed, machtswellust en hebzucht'.
Groene revolutie
Fractievoorzitter Schouw van D66 typeerde het kabinet Balkenende IV in
één zin: Stilstaan in plaats van hervormen. Schouw wees op het gebrek
aan debat over AOW-leeftijd, flexibilisering van de arbeidsmarkt,
hypotheekrenteaftrek, de vastzittende woningmarkt en de broodnodige
investeringen in het onderwijs. Naar zijn mening beperkt de
kredietcrisis de manoeuvreerruimte binnen het verstandshuwelijk van
CDA, PvdA en CU. De fractievoorzitter van D66 pleitte voor een derde
industriële revolutie, een groene revolutie, door de aardgasbaten in
te zetten voor een doortastend energiebeleid. Volgens Schouw is
Nederland fors achterop geraakt in duurzaam Europa. Op de
wereldranglijst van milieuprestaties is Nederland gezakt van de 27e
naar de 55e plaats.
Schouw vroeg ook hoe solide de begroting 2009 nog is, waarin de
gasinkomsten zijn begroot op een olieprijs van 125 doller, terwijl de
huidige prijs ongeveer de helft daarvan is. Wat blijft er dan nog over
van de miljarden extra ingeboekte gasopbrengsten in 2009?, vroeg
Schouw.
Namens de Onafhankelijke Senaatsfractie pleitte voorzitter Ten Hoeve
o.a. voor invoering van een extra belastingschijf voor topinkomens van
65% boven de 250.000 euro. Premier Balkenende wees deze suggestie van
de hand. Ten Hoeve wees ook op een rapport van de Rekenkamer over
Duurzame visserij, waaruit blijkt dat het korte termijn belang een
veel grotere invloed heeft dan het lange termijn belang van alle
betrokkenen. De rotsblokkenactie van Greenpeace kan wat mij betreft
met begrip bejegend worden, zei Ten Hoeve.
Fractievoorzitter Holdijk van de SGP wees erop dat de financiële
crisis een morele dimensie heeft. Geld- en hebzucht spelen mensen
parten. De prikkel en ondeugd van de geldzucht is de wortel van alle
kwaad, betoogde Holdijk. De fractievoorzitter van de SGP vond dat de
banken hun maatschappelijke opdracht weer centraal moeten stellen door
de ouderwetse spaar- en kredietfunctie weer als centrale taak te zien,
duidelijk afgescheiden van investment bankieren.
Fractievoorzitter Koffeman van de Partij voor de Dieren zag de
kredietcrisis in samenhang met een reeks andere crises:
biodiversiteitcrisis, zoetwatercrisis, mestcrisis, klimaatcrisis,
voedselcrisis en een dierziektecrisis. Samen vormen ze een
beschavingscrisis van niet eerder vertoonde omvang, zei Koffeman. Hij
hekelde het beleid van het kabinet dat ondanks alles inzet op meer
zelfregulering en minder overheidsbemoeienis en een heilig geloof in
de markt tentoon spreidt. Waarom vindt het kabinet het goed dat in
Nederland varkens worden gefokt die in China worden opgegeten? Premier
Balkenende zei dat dit nu eenmaal een economische activiteit is waar
het kabinet niet tussen wil komen al zullen wel eisen worden gesteld
aan de duurzaamheid van de varkensstallen.
Senator Yildirim van de Fractie-Yildirim vroeg wederom aandacht voor
de tweedeling in de samenleving. In het bijzonder wees hij op de
hogere energierekening die mensen met een smalle beurs tegemoet kunnen
zien.
Eerste Kamer der Staten Generaal