Feitenonderzoek
Naar de ondertekening van de advertentie van het
weekblad Bluf! in de Volkskrant, editie 21 juni 1986
Den Haag, 29 oktober 2008
MtW/ar/08-242
Inhoudsopgave
1 Inleiding 1
1.1 Aanleiding voor het onderzoek 1
1.2 Doel van het onderzoek 1
2 Uitvoering van het onderzoek 2
2.1 Uitvoering algemeen 2
2.2 Reikwijdte 2
2.3 Archiefonderzoek 2
2.3.1 Algemene opmerkingen 2
2.3.2 Confidentiële archivering 3
2.4 Interviews 3
2.4.1 Selectie van te interviewen personen 3
2.4.2 Interviewproces 3
3 Bevindingen 4
Bijlagen
1 Bijlage 1 - Literatuurlijst
2 Bijlage 2 - Lijst van aangetroffen documenten en geïnterviewde personen
---
1 Inleiding
1.1 Aanleiding voor het onderzoek
In de media is, in week 35 van 2008, berichtgeving ontstaan over een advertentie van het
toenmalige weekblad Bluf! in de Volkskrant van 21 juni 19861. De strekking van de tekst van
deze advertentie betrof een ondersteuning van: "de functie die het weekblad Bluf! vervulde
door het publiceren van geheime documenten die laten zien hoe het werkelijk toegaat in de
Haagse Kringen". Onder de advertentie waren namen geplaatst van in totaal 178 personen en
instellingen. Door deze `ondertekening' verklaarden deze personen en instellingen destijds:
"de gezamenlijke opdrachtgevers te zijn van, en verantwoordelijk te zijn voor de uitgave van
de nummers van Bluf! waarin de gewraakte documenten2 werden gepubliceerd, en
beschouwen daarmee het gerechtelijk vooronderzoek waarmee het Openbaar Ministerie tracht
de identiteit te onthullen van ,,de'' redactie van Bluf!, voor gesloten".
Eén der namen die destijds onder de advertentie waren geplaatst bevond zich ook de naam
van de huidige minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (hierna: VROM),
mevrouw Jacqueline Cramer, die ten tijde van de plaatsing van de betreffende advertentie
voorzitter was van de Vereniging Milieudefensie. De naam van mevrouw Cramer onder de
advertentie was weergegeven als "Jaqueline Kramer (voorz. Milieudefensie)".
De publiciteit rond het voorgaande en de aard en strekking van de vragen die mevrouw
Cramer en de Directie Communicatie, Informatie en Participatie (hierna: DCIP) van VROM
bereikten, maakten voor de heer D. Ishta, in zijn verantwoordelijkheid van directeur
concernstaf/directie communicatie, de uitvoering van een onafhankelijk feitenonderzoek
wenselijk. Op zijn verzoek is vervolgens, op 29 augustus 2008, door de heer ir. J. van der
Vlist, Secretaris Generaal van het Ministerie van VROM, aan Ernst & Young Security and
Integrity Services BV. (hierna Ernst & Young) opdracht gegeven tot het uitvoeren van een
dergelijk onderzoek.
1.2 Doel van het onderzoek
Zoals werd overeengekomen heeft het inmiddels door Ernst & Young afgeronde onderzoek tot
doel gehad om de opdrachtgever te voorzien van informatie (gegevens en feiten) op basis
waarvan zo mogelijk duidelijkheid zou kunnen ontstaan omtrent de wijze waarop de
betreffende advertentie tot stand is gekomen alsmede de wijze waarop, onder de advertentie,
de vermelding "Jaqueline Kramer (voorz. Milieudefensie)" tot stand is gekomen.
1 Bluf! Openbaren kan iedereen 21-6-1986, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Archief Bluf, inv. nr. 16, zie bijlage 2.
2 In de nacht van 20 op 21 juni 1985 brak de actiegroep `De Wraak van Jhr. Mr. De Brauw' in bij het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken
en ontvreemdde dossiers, brieven, notulen, notities, agenda's, etc.
Feitenonderzoek
---
2 Uitvoering van het onderzoek
2.1 Uitvoering algemeen
De vergaring van relevante informatie vond plaats door het verzamelen en bestuderen van
beschikbare documenten en het houden van interviews. Interviews werden in persoon, dan wel
telefonisch afgenomen, afhankelijk van de beschikbaarheid en de bereidheid van betrokkenen.
De vergaarde en ingewonnen informatie en gegevens die, naar mening van Ernst & Young, in
het kader van de doelstelling van dit onderzoek relevant werden geacht, zijn vervolgens op
schrift gesteld en in dit rapport vastgelegd. Daarbij worden door Ernst & Young geen eigen
interpretaties aan onderzoeksgegevens en informatie gegeven. Voorzover dat redelijkerwijze
mogelijk is, is iedere vorm van speculatie in deze rapportage vermeden. Dat gold evenzeer
voor de uitvoering van de verschillende interviews. Ernst & Young is zich er steeds van bewust
geweest dat, juist gelet op de lange periode (ruim 22 jaren) die inmiddels na de
advertentieplaatsing verstreken is, er een aanzienlijk beroep op het geheugen van de te
interviewen personen moest worden gedaan. De `neiging tot speculatie', zowel bij interviewers
als geïnterviewden, diende derhalve steeds vermeden te worden. Evenmin vinden door Ernst &
Young in deze rapportage beoordelingen plaats en worden er conclusies getrokken. De tijdens
de uitvoering van het onderzoek ingewonnen informatie en bevindingen worden, onder
hoofdstuk 3, zo objectief als redelijkerwijze mogelijk is, weergegeven.
2.2 Reikwijdte
Het onderzoek was gericht op het achterhalen van feiten en omstandigheden die konden
bijdragen aan de beantwoording van de twee, onder 1.2. vermelde, onderzoeksvragen en was
derhalve niet persé gericht op waarheidsvinding. Het onderzoek beperkte zich tot open
bronnen.
Het documentenonderzoek richtte zich vooral op (onderdelen van) de archieven van het
toenmalige weekblad Bluf! en de Vereniging Milieudefensie, voorzover die archieven nog
bestonden, traceerbaar en voor Ernst & Young toegankelijk waren.
De groep van geïnterviewden bestond uit personen wier namen onder de advertentie werden
vermeld en uit personen die destijds binnen de organisaties van de Vereniging Milieudefensie
en het weekblad Bluf! een voor het onderzoek relevante rol speelden.
Het onderzoek kende beperkingen in de traceerbaarheid van personen, in het gebrek aan
bereidheid tot medewerking van de getraceerde personen en in de niet-toegankelijkheid van
een gedeelte van de getraceerde archiefonderdelen.
2.3 Archiefonderzoek
2.3.1 Algemene opmerkingen
Het documentenonderzoek werd, gezien de tijdsdruk welke, in de aanvangsfase, op het
onderzoek rustte, in relatief korte tijd uitgevoerd. Als gevolg daarvan werd het doorzoeken
van archieven beperkt tot het maken van een selectie van documenten die, voor zover te
Feitenonderzoek
---
constateren, op datering en onderwerp mogelijke relevantie voor de beantwoording van de
twee onderzoeksvragen zou kunnen hebben. Deze geselecteerde documenten worden
onderstaand weergegeven. Daarbij werd, per document, de mogelijke relevantie en/of
betekenis voor het onderzoek weergegeven. Deze werkwijze werd gehanteerd opdat tijdens de
te houden interviews, daar waar dat door de onderzoekers opportuun kon worden geacht,
deze documenten konden worden besproken en getoond.
De aangetroffen documenten, zie bijlage 2, die werden onderzocht waren allen ondergebracht
in de archieven van Bluf! en van de Vereniging Milieudefensie. Deze beide archieven zijn in
beheer bij het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis te Amsterdam.
2.3.2 Confidentiële archivering
Tijdens het onderzoek werd vastgesteld dat onderdelen van de archieven van het Weekblad
Bluf! zich in een , als `geheim' gekenmerkt, deel bevinden. Het bleek voor de beheerder van
het archief niet mogelijk aan het verzoek van Ernst & Young te voldoen om toegang te
verlenen tot dit als `geheim' gekenmerkte gedeelte van het archief . Bij de overdracht van het
archief aan het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis is in 1988 overeengekomen
dat dit gedeelte volledig gesloten zal blijven tot het jaar 2013. Het pakket is verzegeld en
opgeborgen in een kluis. Vertegenwoordigers van de beherende instantie hebben aan Ernst &
Young te kennen gegeven dat ook zij de inhoud van dit gedeelte van het archief niet kennen.
2.4 Interviews
2.4.1 Selectie van te interviewen personen
De te interviewen personen werden enerzijds geselecteerd uit de lijst met namen van
natuurlijke personen zoals die in de advertentie in de Volkskrant van 21 juni 1986 werd
afgedrukt. De namen van instanties en/of organisaties (en de mogelijke rechtsopvolgers
daarvan) werden buiten deze selectie gelaten. Anderzijds werden personen geselecteerd die
in de periode rond de datum van publicatie actief en/of werkzaam waren binnen de
organisaties van Bluf! en de Vereniging Milieudefensie. Voor wat betreft de laatste groep
richtten wij ons meer specifiek op toenmalige leden van het bestuur en een aantal betrokken
medewerkers.
Getracht werd om alle bovenbedoelde, natuurlijke personen te traceren. In totaal werden door
Ernst & Young 16 personen benaderd, waarvan er 13 bereid waren hun medewerking te
verlenen en derhalve geïnterviewd werden. De lijst van geïnterviewde personen is als bijlage 2
bij deze rapportage opgenomen.
2.4.2 Interviewproces
Het interviewproces kende de volgende stadia:
Uitvoering van het interview;
Conceptverslaglegging van het interview;
Recensie van het verslag door geïnterviewde;
Verwerking van de recensies;
Recensie en accorderen van het aangepaste verslag door geïnterviewde;
Oplevering conceptrapport aan opdrachtgever;
Recensie en accorderen van conceptrapport door opdrachtgever; en
Feitenonderzoek
---
Oplevering definitief rapport aan opdrachtgever.
3 Bevindingen
Geen der geïnterviewden uit de groep, wier naam onder de advertentie werd vermeld, kan zich
nog een duidelijk beeld vormen van de feitelijke omstandigheden rond de totstandkoming van
de advertentie uit de Volkskrant van 21 juni 1986. Bij het merendeel van hen bestond in het
geheel geen herinnering meer aan de advertentie en evenmin of, en zo ja hoe, zij destijds
werden uitgenodigd om de advertentie door middel van naamsvermelding te steunen.
Daar waar aan geïnterviewden uit deze groep de, door Ernst & Young aangetroffen,
archiefdocumenten werden getoond, werden deze niet herkend en kon feitelijke relevantie
voor de beantwoording van de onderzoeksvragen niet worden vastgesteld. Evenmin had
iemand uit deze groep van geïnterviewden enige wetenschap aangaande de vraag hoe de
vermelding van de tekst "Jaqueline Kramer (voorz. Milieudefensie)" destijds onder de
advertentie tot stand was gekomen en of mevrouw Cramer daartoe destijds om toestemming
werd gevraagd, dan wel of zij daarvoor toestemming zou hebben gegeven.
Geen der geïnterviewde personen, die destijds betrokkenheid hadden bij de redactie van het
weekblad Bluf!, kon zich herinneren of, en zo ja hoe, mevrouw Jacqueline Cramer destijds was
benaderd met het verzoek tot toestemming voor de vermelding van haar naam en functie
onder de betreffende advertentie. Evenmin hadden zij feitelijke kennis danwel herinnering bij
de vraag of mevrouw Jacqueline Cramer op enigerlei wijze toestemming daartoe zou hebben
gegeven. Deze geïnterviewden gaven aan dat zij destijds mevrouw Jacqueline Cramer niet
hadden benaderd, dan wel om toestemming hadden gevraagd.
In de bestudeerde documenten, zoals wij die in de archieven van Bluf! en de Vereniging
Milieudefensie hebben aangetroffen, is geen bevestiging te vinden voor het feit dat mevrouw
Jacqueline Cramer destijds persoonlijk of indirect met een vraag voor steun en/of
toestemming voor naamsvermelding zou zijn benaderd, dan wel dat zij daartoe op enigerlei
wijze haar toestemming zou hebben gegeven.
Nog in de relatie tussen hetgeen in de verschillende interviews naar voren werd gebracht, nog
in de relatie tussen de inhoud van deze individuele interviews en de aangetroffen documenten
werden door Ernst & Young tegenstrijdigheden onderkend die, in het licht van de
onderzoeksvragen, tot nader onderzoek aanleiding zouden gegeven.
Den Haag, 27 oktober 2008,
Ernst & Young Security and Integrity Services BV.
Arjo J.N. de Jong
Partner.
Feitenonderzoek
---
Bijlage 1
Ministerie van VROM, Den Haag
1 Literatuurlijst
1.1 Lijst van archivalia
Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
Archief Bluf, Interne inhoudelijke diskussie
Inv. nr. 13, Steungroep III. mei 1985 tot en met juli 1985. 14 stukken.
16, Interne diskussies. Januari 1986 - juni 1986. 9 stukken.
22, 'Wenkbrauw en frons' . Voorjaar 1987. 4 stukken.
23, Werkkongres Anti-repressie. Mei 1987. 4 stukken.
36, 1986. 9 stukken.
Archief Bluf, Financiën van Bluf!
Inv. nr. 42, Financiën 1985 (sept-dec). 8 stukken plus 1 persoonlijk stuk.
43, Financiën 1986 (jan-juli). 10 stukken.
44, Financiën 1986 (aug-dec). 3 stukken.
45, Financiën 1987 (jan-april). 12 stukken.
Archief Bluf, Juridiese Zaken
Inv. nr. 47, 1985. 7 stukken.
48, 1986 (jan - mei). 5 stukken.
49, 1986 (juni): 178 mensen presenteren zich als Bluf! 9 stukken.
50, 1986 (juli-dec). 11 stukken.
51, 1987 (jan - 29 april). 13 stukken.
55, 1987 (juni-dec). 12 stukken.
57, Stukken uit Bluf! Over de vervolging van drukkerij Raddraaiers en de inval bij
Bluf! N.a.v. het BVD-dossier; anti-repressiekrant. 18 stukken.
Archief Bluf, Bluf! in de media
Inv. nr. 59, 1985. 36 x A4.
60, 1986. 58 x A4.
61, 1987 (jan-29 april). 29 x A4.
62, 1987(30 april-mei). 49 x A4.
63, 1987 (juni-dec). 17 x A4.
Archief Vereniging Milieudefensie (Amsterdam)
Inv. nr. 31-32, Notulen en vergaderstukken van bestuursvergaderingen. 1980- 1989.
92, Agenda's, notulen en vergaderstukken van stafvergaderingen. 1984- 1989.
Feitenonderzoek
---
Bijlage 2
Ministerie van VROM, Den Haag
2 Lijst van aangetroffen documenten en geïnterviewde personen
2.2 Aangetroffen documenten, relevantie en betekenis
Bij het onderzoek van de archieven werd een aantal documenten aangetroffen die een
relevante relatie hadden met het onderzoek, we geven hiervan een schematisch overzicht:
Nr. Beschrijving Mogelijke onderzoeksrelevantie en/of
betekenis
1 In archief `Bluf!' aangetroffen: `Bluf! Openbaren Betreft de advertentie waarop dit onderzoek
kan iedereen', De Volkskrant, 21 juni 1986. betrekking heeft.
2 In archief `Bluf!' aangetroffen: Verklaring- / Onderbouwt het beeld dat het initiatief
advertentietekst " konsept 4e versie" voor de advertentie bij Bluf! Lag;
(ongedateerd). Onderbouwt het beeld dat de actie geen
ad-hoc initiatief betrof;
Roept het beeld op van een, min of
meer, gedegen voorbereiding.
3 In archief `Bluf!' aangetroffen: Concept versie 4 Onderbouwt het beeld dat het initiatief
van de verklaring/advertentietekst voor de advertentie bij Bluf! Lag;
(ongedateerd). Onderbouwt het beeld dat de actie geen
ad-hoc initiatief betrof;
Roept het beeld op van een, min of
meer, gedegen voorbereiding.
4 In archief `Bluf!' aangetroffen: Lijst van 178 Betreft mogelijk een eerste (concept)
personen en organisaties voorlopige opname versie van een lijst met bedoelde
(ongedateerd). `ondertekenaars' van de advertentie;
Er vindt vermelding plaats van
Milieudefensie;
Er vindt geen vermelding plaats van de
naam van mevrouw Cramer.
5 In archief `Bluf!' aangetroffen: Document `de Er is een verwijzing naar een mogelijke
voetnoten van pag. 1' (ongedateerd) betaling van Milieudefensie aan Bluf!;
Onderbouwt het beeld dat coördinatie
van financiering en betaling door Bluf!
Plaatsvond.
6 In archief `Bluf!' aangetroffen: Document Onderbouwt het beeld dat het initiatief
`Blanco uitnodiging om mee te doen aan de voor de advertentie bij Bluf! Lag;
advertentie/verklaring, juni 1986, getekend Onderbouwt het beeld dat de advertentie
"Bluf!-Steungroep" '. geen ad-hoc initiatief was;
Roept het beeld op van een, min of
meer, gedegen voorbereiding;
Onderbouwt de mogelijke intentie om
potentiële `ondertekenaars' schriftelijk te
benaderen.
Feitenonderzoek
---
Bijlage 2
Ministerie van VROM, Den Haag
Nr. Beschrijving Mogelijke onderzoeksrelevantie en/of
betekenis
7 In archief `Bluf!' aangetroffen: Brief van Hubert Betreft een reactie op een verzoek tot
Smeets aan Bluf! Redactie gedateerd 11 juni ondertekening en onderbouwt het beeld
1986. dat uitnodigingsbrieven daadwerkelijk
zijn gebruikt;
De reactie van de heer Smeets is door
Bluf! Ontvangen, opgeslagen, en,
blijkbaar gerespecteerd: zijn naam werd
niet in de advertentie vermeld.
8 In archief `Bluf!' aangetroffen: Document: `Bluf! Onderbouwt het beeld dat het initiatief
226, 19 juni 1986, "De Zaak Bluf". voor de advertentie bij Bluf! Lag;
Onderbouwt het beeld dat de actie geen
ad-hoc initiatief was;
Roept het beeld op van een, min of
meer, gedegen voorbereiding;
Roept het beeld op dat de advertentie
deel uitmaakte van een bredere aanpak.
9 In archief `Bluf!' aangetroffen: Document Roept het beeld op dat er een overzicht
`Proces tegen drukkerij Raddraaier wenk van `ondertekenaars' van de advertentie
Brauw en frons, 13 maart 1987'. werd bijgehouden.
10 In archief `Bluf!' aangetroffen: Artikelen m.b.t. Roept het beeld op van een doordachte
presentatie van de verklaring aan de Officier PR-aanpak door Bluf!;
van Justitie op 19 juni, 20 juni 1986 (diverse Bevestigt het beeld dat het aantal van
kranten). 178 `ondertekenaars' symbolische
waarde had en dat dit aantal `behaald
diende te worden'.
11 In archief `Bluf!' aangetroffen: Document: Ondersteunt het beeld dat er een
Conceptversie met aantekeningen voor een overzicht van `ondertekenaars' van de
brief aan personen om steun aan Bluf! Te advertentie bestond.
betuigen(ongedateerd).
12 In archief `Bluf!' aangetroffen: Notitie van 16 Vermelding van het woord/de naam
maart 1987. `Jacq' op intern Bluf! Document, hetgeen
een mogelijke verwijzing naar de naam
van mevrouw Cramer kan inhouden.
13 In archief `Bluf!' aangetroffen: Document: Onderbouwt het beeld dat het initiatief
`wenk Brauw en frons, 13 maart 1987, Proces voor de advertentie bij Bluf! Lag;
Drukkerij Raddraaier bijdrage aan Onderbouwt het beeld dat de actie geen
schotschrift'. ad-hoc initiatief was;
Roept het beeld op van een, min of
meer, gedegen voorbereiding.
14 In archief `Bluf!' aangetroffen: Document: Onderbouwt het beeld dat het initiatief
`wenk Brauw en frons, 13 maart 1987, Proces voor de advertentie bij Bluf! Lag;
Drukkerij Raddraaier' Onderbouwt het beeld dat de advertentie
Feitenonderzoek
---
Bijlage 2
Ministerie van VROM, Den Haag
Nr. Beschrijving Mogelijke onderzoeksrelevantie en/of
betekenis
geen ad-hoc initiatief betrof;
Roept het beeld op van een, min of
meer, gedegen voorbereiding.
15 In archief `Bluf!' aangetroffen: Handgeschreven Onderbouwt het beeld dat het initiatief
notitie `Bluf! Proces!', 13 mei 1986 voor de advertentie bij Bluf! Lag;
Onderbouwt het beeld dat de advertentie
geen ad-hoc initiatief was;
Roept het beeld op van een, min of
meer, gedegen voorbereiding;
Indicatie van een vroegtijdige
voorbereiding van de actie waarbinnen
de advertentie paste.
16 In archief `Bluf!' aangetroffen: Document: `Aan Onderbouwt de mogelijkheid van het,
onze opdrachtgevers, "Inbreken kan iedereen," destijds, bestaan van een overzicht van
ongedateerd (vermoedelijk maart 1987) `ondertekenaars' van de advertentie.
17 In archief `Vereniging Milieudefensie' Mogelijke indicatie dat tijdens een
aangetroffen: Document: `Notulen bestuursvergadering op 9 juni 1986 het
bestuursvergadering 9 juni 1986'. bestuur van Milieudefensie op een
eerder moment besloten had tot
ondersteunen van een initiatief van
AMOK en Bluf!.
2.2 Lijst van geïnterviewde personen
`Ondertekenaars' van de advertentie in de Personen die in de periode rond de datum van
Volkskrant d.d. 21 juni 1986. publicatie actief en/of werkzaam waren binnen
de organisaties van Bluf! en de Vereniging
Milieudefensie.
De heer Johan Bakker De heer Rene Didde
De heer Wim Combrink De heer Wijnand Duyvendak
Mevrouw Jacqueline Cramer De heer Jan de Graaf
Mevrouw Andree van Es De heer Pieter Lammers
De heer John Hontelez De heer Marcel Schuttelaar
De heer Eduard de Kam De heer Chris Westra
Mevrouw Katrien de Klein
De heer Bram van der Lek
Mevrouw Jose Melo
De heer Dave van Ooyen
Mevrouw Marion Oskamp
De heer Theo de Roos
De heer Sible Schöne
Feitenonderzoek
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer