Sporen van Hongerwinter op genetisch materiaal
De omstandigheden in de baarmoeder kunnen levenslang
veranderingen in het genetisch materiaal teweeg brengen. Bij
zestigers die tijdens de Hongerwinter zijn verwekt, is een
andere moleculaire afstelling gevonden van een gen dat de groei
beïnvloedt. Onderzoekers van het LUMC hebben dit voor het eerst
aangetoond. Ze publiceren hier deze week over in PNAS Online
Early Edition samen met collega's van Columbia University.
Epigenetica
Tijdens de Hongerwinter (1944-1945) kampte het westen van
Nederland met voedseltekort. Nu blijkt dat de geringe
voedselinname van de moeders die in die tijd zwanger werden,
het genetisch materiaal bij prille embryo's heeft veranderd.
Ruim zestig jaar later is dat nog waarneembaar. Het gaat niet
om veranderingen van de genetische code, maar om een andere
moleculaire afstelling van die code die vertelt of een gen aan
of uit staat. Dit wordt epigenetica genoemd. Eén van de
belangrijkste epigenetische processen is het koppelen van het
kleine molecuul methyl aan het DNA.
Afbeelding: Hongertocht in de Hongerwinter
Kwetsbaar
De onderzoekers vergeleken de mate van methylering van een
stukje DNA, het gen IGF2, van mensen die in de Hongerwinter
verwekt zijn, met dat van hun broers en zussen. Ze kozen dit
gen omdat het een belangrijke rol speelt tijdens de groei in de
baarmoeder. Zestigers die tijdens de Hongerwinter verwekt
waren, hadden minder methylgroepen op het IGF2-gen dan hun
broers en zussen. Voor hongerwinterkinderen die pas tijdens de
latere stadia van de zwangerschap te maken hadden gekregen met
de voedselschaarste, gold dit niet. Zij hadden bij de geboorte
wel een lager gewicht dan hun broers en zussen, maar het
IGF2-gen was bij hen niet anders `verpakt'. Blijkbaar is
epigenetische informatie vooral kwetsbaar in het prille stadium
van de zwangerschap.
Zuiniger afgesteld
`De volgende vraag is of de gevonden epigenetische verandering
een `litteken' is op het DNA vanwege het voedselgebrek, of een
gerichte aanpassing aan die voedselschaarste', zegt prof.dr.
Eline Slagboom. Onderzoeker dr. Bas Heijmans: `Epigenetica zou
wel eens een mechanisme kunnen zijn waarmee een individu zich
snel aanpast aan veranderende omstandigheden. Veranderingen in
de DNA-volgorde ontstaan toevallig en het duurt generaties
voordat een gunstige mutatie zich verspreidt in de populatie.
Dan is zo'n tijdelijke schaarste misschien al lang weer
voorbij. Het zou kunnen dat de stofwisseling bij
hongerwinterkinderen zuiniger is afgesteld, gestuurd door
epigenetische veranderingen.' Dat kan verklaren waarom
hongerwinterkinderen vaker te maken krijgen met overgewicht en
hart- en vaatziekten.
Het onderzoek is mede gefinancierd door de Nederlandse
Hartstichting en het EU netwerk LifeSpan.
(28 oktober 2008/LUMC)
28/10/2008
Universiteit Leiden