Nieuwe uitgangspunten voor gesubsidieerde rechtsbijstand
Persbericht | 24-10-2008
De ministerraad heeft ingestemd met het voorstel van staatssecretaris
Albayrak van Justitie om het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand
te hervormen. Door de maatregelen blijft Nederland ook in de toekomst
verzekerd van een solide en betaalbaar stelsel. Het kabinet verwacht
dat mensen vaker eerst zelf een oplossing proberen te vinden voor hun
conflicten, voordat zij een beroep doen op de gesubsidieerde
rechtsbijstand. De toegang tot het recht blijft echter gewaarborgd.
Het kabinet heeft de in het coalitieakkoord opgenomen structurele
bezuiniging van 50 miljoen euro aangegrepen om in nauw overleg met de
sector het gehele stelsel van de gesubsidieerde rechtsbijstand te
onderzoeken. De vandaag gepresenteerde maatregelen volgen op een lang
gekoesterde wens om het stelsel te moderniseren en toe te spitsen op
de huidige en toekomstige behoefte aan rechtsbijstand. In opdracht van
de staatssecretaris van Justitie heeft de `regiegroep programma
duurzame en toegankelijke rechtsbijstand' onder voorzitterschap van
prof. drs. M.H. Meijerink het advies `Van duur naar duurzaam'
opgesteld, dat vandaag aan de Tweede Kamer is gestuurd.
Kern van het advies is dat toegang tot het recht breder is dan toegang
tot de rechter. Nog te vaak is het beleid gericht op de optimale
toegang tot de advocaat en de rechter in plaats van de toegang tot een
oplossing van het probleem. Daar waar andere wegen voorhanden zijn om
een geschil tot een oplossing te brengen, dient men niet direct naar
de rechter te stappen. In de visie van het kabinet dient het oplossen
van juridische geschillen centraal te staan in het nieuwe stelsel van
gesubsidieerde rechtsbijstand.
Het kabinet wil voorkomen dat burgers een geschil uit handen wordt
genomen. Partijen kunnen zelf een grote rol spelen bij het vinden van
een oplossing voor hun geschil. Het blijkt dat zij ook vaak graag
opties aangereikt willen krijgen om het geschil tot een oplossing te
brengen. Daarbij zijn ze het best gemotiveerd een oplossing uit te
voeren die zij zelf tot stand hebben gebracht. Door die benadering
wordt het stelsel toegespitst op de wensen van deze tijd en behoudt
Nederland een solide en betaalbare vorm van gesubsidieerde
rechtsbijstand.
Door de gekozen aanpak boekt het kabinet besparingen, die oplopen van
9,7 miljoen in 2009 tot 72,6 miljoen in 2015. De besparingen zijn
vanaf 2012 hoger dan de taakstelling van 50 miljoen euro uit het
coalitieakkoord. Dit is nodig om de besparingsverliezen in 2009 tot en
met 2011 op te kunnen vangen. Inclusief de noodzakelijke wetswijziging
zullen de nieuwe uitgangspunten voor de gesubsidieerde rechtsbijstand
vanaf 2012 volledig zijn ingevoerd.
Proactieve geschiloplossing door de overheid
Het kabinet vindt dat overheidsinstanties door een proactieve aanpak
van geschillen de kosten voor de burger, rechtsbijstand en rechtspraak
kunnen beperken. De ervaringen bij onder andere het
Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen leren dat door
vroegtijdig telefonisch contact met burgers en de inzet van mediation
veel problemen kunnen worden opgelost die anders uitmonden in slepende
procedures. Deze aanpak levert uiteindelijk vanaf 2012 een besparing
op van ruim EUR 7 miljoen. Het kabinet wil dat alle
overheidsinstanties deze proactieve aanpak bij geschillen met burgers
gaan toepassen. Daarmee geeft het kabinet gehoor aan de wens van
burgers en de professionals uit de praktijk om ook de oorzaak van
geschillen aan te pakken. Het kabinet wil daarbij ook financiële
prikkels hanteren. De tarieven van proceskostenveroordelingen in
bestuursrechtelijke procedures worden bij een gegrond bezwaar of
beroep opgetrokken naar het niveau van de werkelijke kosten.
Echtscheidingen
Daarnaast wil het kabinet bevorderen dat echtgenoten zelf duurzame
afspraken maken over alle aspecten van hun scheiding. Immers, de
huidige praktijk is vaak dat burgers vooral de mogelijkheden benutten
die het stelsel van (gesubsidieerde) rechtsbijstand biedt, waardoor de
conflictsituatie gaande wordt gehouden. Dit werkt doorgaans
contraproductief. In 2007 werden 83.000 toevoegingen afgegeven vanwege
echtscheidingen en is voor circa EUR 70 miljoen aan declaraties
uitbetaald.
Het kabinet vindt dat het aantal verzoeken tot echtscheiding vaker
gezamenlijk kan worden ingediend. Nu is dat circa in de helft van de
echtscheidingen het geval. Het kabinet overweegt een verhoging van de
eigen bijdrage voor de burger die toch kiest voor een eenzijdig
verzoek. Aan de andere kant kan de forfaitaire vergoeding van de
advocaat die het gezamenlijke verzoek ondersteunt worden verhoogd. Ook
kan het kabinet zich vinden in het advies om minimumnormen op te
stellen voor de hoogte van de kinderalimentatie om geschillen hierover
te voorkomen. Deze maatregelen worden verder uitgewerkt.
Rechtsbijstandverzekering
Uit onderzoek van de adviesgroep kan worden afgeleid dat ongeveer 25
procent van de mensen die recht hebben op gesubsidieerde
rechtsbijstand ook een particuliere rechtsbijstandverzekering hebben
afgesloten. Er is dus sprake van een substantiële overlapping van het
publiek gefinancierde stelsel en de private voorziening in de vorm van
een vrijwillige verzekering. Het kabinet leidt daaruit af dat voor de
betreffende rechtsterreinen deze groep zelf in staat moet worden
geacht zijn verantwoordelijkheid te nemen
Dit betekent dat zij al naar gelang de persoonlijke omstandigheden een
afweging kunnen maken of een vrijwillige rechtsbijstandverzekering
gewenst is. Het kabinet zal daarom de hogere inkomens die nu onder de
Wet op de rechtsbijstand (Wrb) vallen, uitsluiten van de toevoeging
van een advocaat via het stelsel van de gesubsidieerde rechtsbijstand
in civiele en bestuursrechtelijke zaken, die door een
rechtsbijstandsverzekering kunnen worden gedekt. Dat betekent -kort
gesteld- dat alleen alleenstaanden die EUR 16. 200 of minder inkomen
hebben en degenen die deel uitmaken van een meerpersoonshuishoudens en
EUR 22.500 of minder inkomen hebben, nog een beroep kunnen doen op de
Wrb. Deze maatregel levert het kabinet vanaf 2012 een besparing van
twaalf miljoen euro per jaar op. Het gaat hierbij om circa 18.000
toevoegingen op jaarbasis. Het kabinet wil voor de mensen die door
deze maatregel worden getroffen in de wet vastleggen dat de advocaat
hen niet meer in rekening mag brengen dan de vergoeding die hij op
basis van de Wet op de rechtsbijstand anders zou ontvangen.
Voor die zaken waar een particuliere rechtsbijstandverzekering geen
uitkomst biedt, zoals strafrecht-, asiel- en een aantal
familierechtzaken (echtscheidingen) behoudt de groep het recht op
gesubsidieerde rechtsbijstand. Met deze maatregel kiest het kabinet
voor een gemengd verzekeringsstelsel, waarbij een verplichte
rechtsbijstandsverzekering (volksverzekering) niet wordt ingevoerd.
Dit sluit aan bij het advies van de regiegroep van professor
Meijerink. Op dit moment is een gemiddelde rechtsbijstandverzekering
voor een gezin af te sluiten tegen een premie van circa 150 euro per
jaar
Vrijheidsbeneming
Het kabinet is van mening dat mensen die in de cel zitten moeilijker
zelf kunnen voorzien in hun rechtsbijstand, maar dat degenen die in
afwachting van hun proces met een dagvaarding naar huis worden
gestuurd wel in staat zijn zelf een advocaat in te schakelen. Al dan
niet via de gesubsidieerde rechtsbijstand. Nu nog krijgt iedere
verdachte die na inverzekeringstelling op last van de
rechter-commissaris langer wordt vastgehouden, automatisch een
advocaat toegevoegd, ongeacht zijn inkomen. Deze rechtsbijstand blijft
dan kosteloos voor de verdere duur van de strafvervolging, dus ook als
de verdachte op een later moment uit de voorlopige hechtenis wordt
ontslagen en zelf een advocaat zou kunnen inschakelen. Het kabinet
vindt deze situatie onwenselijk en wil daarom de zogeheten piketfase
(de piketadvocaat die aan de verdacht wordt toegewezen, ontvangt een
piketvergoeding) verlengen tot het eerste bevel van gevangenhouding,
waardoor een substantieel deel van de huidige ambtshalve toevoegingen
via de reguliere toevoeging verloopt, mèt draagkrachttoets. Deze
maatregel levert vanaf 2011 een bezuiniging van EUR 4 miljoen op.
Daarnaast bekijkt het kabinet wat de mogelijkheden zijn om in
strafzaken de kosten van de rechtsbijstand achteraf te verhalen op een
vermogende of voldoende draagkrachtige verdachte.
Consumentenzaken
Bij consumentenzaken overweegt het kabinet een hogere eigen bijdrage
te verplichten als de consument ervoor kiest zijn geschil direct aan
de rechter voor te leggen, zonder zijn zaak eerst bij de
geschillencommissie aanhangig te maken. Voor de laagste
inkomenscategorie onder de Wrb bedraagt de eigen bijdrage EUR 94.
Het kabinet wil bevorderen dat de juridische loketten in de toekomst
als eerste beoordelen welke (juridische) aanpak het meest geschikt is
voor de cliënt. Hiermee wordt een parallel getrokken met de
gezondheidszorg, waarbij het gebruikelijk is dat de patient eerst naar
de huisarts gaat voordat een specialist wordt ingeschakeld. Door deze
filterfunctie voorkomen de loketten dat zaken voor de rechter worden
gebracht, die ook op een andere wijze naar tevredenheid opgelost
kunnen worden.
Meer informatie
* Beleidsdoorlichting Toegang tot het recht24-10-2008 |
pdf-document, 0.49 MB
Zie het origineel