---
Kwartaalbericht
3e kwartaal 2008
· Kredietcrisis en afnemende economische groei leiden tot lagere
· Belegd vermogen daalt naar 81,9 miljard dekkingsgraad van 126%
· Besluit indexering en pensioenpremie in december 2008
In het derde kwartaal is een verlies op beleggingen geleden van 5,5%. Door de verheviging van de
kredietcrisis en de toegenomen kans op een wereldwijde teruggang van economische activiteiten
daalden vrijwel alle beleggingen in waarde. Koersverliezen op aandelen liepen in de dubbele cijfers
en ook commodities deden het slecht. Door een abrupte daling van de olieprijs verdampte de in de
eerste helft van 2008 op commodities behaalde winst.
Het belegd vermogen is in het derde kwartaal teruggelopen naar 81,9 miljard. Doordat ook de lange
rente iets omlaag is gegaan, daalde de dekkingsgraad van Pensioenfonds Zorg en Welzijn tot 126% op
30 september 2008.
De ontwikkeling van de dekkingsgraad heeft mogelijk gevolgen voor de indexering. Het bestuur van
Pensioenfonds Zorg en Welzijn beslist in december over de indexering en de pensioenpremie in 2009.
Peter Borgdorff, directeur Pensioenfonds Zorg en Welzijn: "Als gevolg van de toegenomen onrust
op de financiële markten en een wereldwijde teruggang van economische activiteit is de waarde van
vrijwel al onze beleggingen gedaald. Dat heeft op korte termijn negatieve gevolgen voor de dekkings-
graad. Wij blijven ons evenwel richten op de lange termijn en we mogen verwachten dat de aande-
lenkoersen zich in de toekomst wel weer herstellen. Ik heb er alle vertrouwen in dat we niet alleen
nu, maar ook in de toekomst onze deelnemers een goed pensioen kunnen bieden."
Kerncijfers
Jaarlijks
gemiddeld Cumulatief
anaf1970
v 2008 Q32008 Q22008 Q12008 Q42007 Q32007
Dekkingsgraad
(kwartaalultimo) 126% 143% 137% 148% 153%
Totaalrendement 8,7% -8,1% -5,5% 0,2% -2,9% -0,5% 2,6%
Kwartaalbericht derde kwartaal 2008
Ontwikkeling dekkingsgraad
160%
140% Nominaal
120%
100%
Doel reëel
80%
60%
Q1 2005 Q2 2005 Q3 2005 Q4 2005Q1 2006 Q2 2006 Q3 2006 Q4 2006 Q1 2007 Q2 2007 Q3 2007 Q4 2007Q1 2008 Q2 2008Q3 2008
Nominaal
Reëel
Pensioenfonds Zorg en Welzijn heeft de ambitie om volledig te indexeren. Hierbij past een reële dekkingsgraad van circa 100%. Dit komt overeen
met een nominale dekkingsgraad van circa 150%.
De nominale dekkingsgraad per 30 september 2008 bedraagt 126%. Dit is 22 procentpunten lager
dan de dekkingsgraad op 31 december 2007 (148%) en nog net boven de vereiste dekkingsgraad van
125% nominaal.
De volgende factoren zijn van invloed op de dekkingsgraad:
Factoren dekkingsgraad
Dekkingsgraad 155%
150% 48%
Marktrente 145%
140% -6%
Rendement/ 135%
Liability Hedge 130% 26%
125% -6%
120%
31 december 2007 30 september 2008
2 Kwartaalbericht derde kwartaal 2008
Het beleggingsrendement over de eerste drie kwartalen van 2008 heeft een negatief effect gehad op
de dekkingsgraad. Pensioenfonds Zorg en Welzijn heeft als beleid een deel van het renterisico van de
verplichtingen af te dekken. De daling van de lange rente (yield) in de eerste drie kwartalen van 2008
heeft geleid tot een positief resultaat op de liability hedge. Het gecombineerde effect van rendement,
rentetoevoeging aan de voorziening pensioenverplichtingen en afdekking van het renterisico heeft een
effect van -16 procentpunt op de dekkingsgraad.
De voorziening pensioenverplichtingen wordt gewaardeerd tegen de nominale marktrente. De gemiddelde
lange rente (yield) is in de eerste drie kwartalen van 2008 gedaald van 4,9% naar 4,5%. Hierdoor
stijgt de waarde van de pensioenverplichtingen en daalt de dekkingsgraad. Dit heeft een effect op de
dekkingsgraad van -6 procentpunt.
Gezien de huidige onrust op de financiële markten heeft De Nederlandsche Bank pensioenfondsen
in overweging gegeven meer tijd te nemen voor indexatiebeslissingen. Het bestuur van Pensioenfonds
Zorg en Welzijn zal in december over indexering het aanpassen van pensioenen aan loonontwikkeling
en pensioenpremie een besluit nemen.
Onderstaande tabel geeft de ontwikkeling weer van de verplichtingen per pensioenregeling.
Ontwikkeling pensioenverplichtingen (x miljard)
Q32008 Q22008 Q12008 Q42007 Q32007
Pensioen 64,4 59,6 61,6 58,9 56,7
Arbeidsongeschiktheidspensioen 0,9 0,9 1,0 1,0 0,9
Extra Pensioen 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
Totaal 65,4 60,7 62,7 60,0 57,8
De waarde van de verplichtingen is in de eerste drie kwartalen van 2008 gestegen. Deze stijging
wordt veroorzaakt door een daling van de lange rente. In totaal zijn de verplichtingen in de eerste
drie kwartalen van 2008 met 5,4 miljard in waarde toegenomen ten opzichte van eind 2007.
Bestandsontwikkeling
Het aantal werkgevers dat bij Pensioenfonds Zorg en Welzijn is aangesloten schommelt al enige tijd
rond de 19.400. Vanaf eind 2008 wordt een lichte stijging verwacht vanwege contractuele aansluitingen
van dierenartsassistenten.
Het aantal premiebetalende deelnemers einde Q3 is met 1.139.200 1,1% hoger dan eind 2007.
Het seizoenspatroon van het kengetal (onder meer beïnvloed door de feitelijke ontwikkelingen op de
arbeidsmarkt en onze administratieve jaarcyclus) is van dien aard dat de jaargroei voor een belangrijk
deel in Q4 plaatsvindt. Het is de vraag of de geraamde groei van 3,2% nog wordt gehaald, maar een
hogere jaargroei dan in 2007 (2,1%) is nog steeds zeer aannemelijk.
3 Kwartaalbericht derde kwartaal 2008
Het aantal pensioengerechtigden (Ouderdoms- Nabestaanden- en Arbeidsongeschiktheidspensioenen)
nam ten opzichte van een jaar geleden (Q3 2007) toe met 5,6%. Het aantal OBU en FLEX-gerechtigden
steeg in dezelfde periode sneller, met 8,7%. Dit is een gevolg van de leeftijdsopbouw van de deelnemers-
populatie.
Omdat deelnemers geboren ná 1948 geen aanspraak meer kunnen doen op OBU zal vanaf eind 2008
het aantal OBU-pensioenen (dat meestal wordt opgenomen met 60 jaar) snel dalen.
Werkgevers en deelnemers (aantallen)
Q32008 Q22008 Q12008 Q42007 Q32007
Werkgevers 19.400 19.400 19.300 19.400 19.300
Premiebetalende deelnemers 1.139.200 1.130.400 .110.000 1.126.700 1.113.900
---
Gewezen deelnemers 730.000 729.000 720.000 704.200 693.500
Pensioengerechtigden 212.200 210.400 206.900 202.800 201.000
Deelnemers OBU/FLEX-gerechtigden 61.400 61.500 59.500 57.400 56.500
(Gewezen) deelnemers 2.42.800 2.3.300 2.096.400 2.09.00 2.064.900
Rendementen in een meerjarig perspectief
In onderstaande tabel worden de rendementen van de afgelopen jaren weergegeven:
Jaarlijkse rendementen
cumulatief Q3
2008 2008 2007 2006 2005 2004 2003
Beleggingsrendement -9,5% -7,0% 8,8% ,0% 6,4% 0,9% 5,0%
Bijdrage van
liability hedge 1,4% 1,5% -1,6% -0,8% 0,3%
Totaalrendement -8,% -5,5% 7,% 0,2% 6,7% 0,9% 5,0%
Gemiddeld jaarlijks
rendement vanaf 1970 8,7% 9,2% 9,3% 9,2% 8,9% 8,8%
Het gemiddeld jaarlijks rendement vanaf 1970, het beginjaar van het pensioenfonds, bedraagt 8,7%.
Dit onderstreept de lange termijn visie van Pensioenfonds Zorg en Welzijn.
Pensioenfonds Zorg en Welzijn hanteert ALM prognoses voor het bepalen van de gewenste rendementen.
In onderstaande grafiek worden de ALM prognose en de behaalde rendementen vergeleken gedurende
de laatste tien jaar. Ondanks het negatieve rendement van de afgelopen periode ligt het gecumuleerd
rendement op de portefeuille redelijk in lijn met de ALM prognose.
4 Kwartaalbericht derde kwartaal 2008
Gecumuleerd rendement Pensioenfonds Zorg en Welzijn vanaf 1998
300
tne )001 = 7991 reb 250
medner feitalu 200 30/09/08
muC meced 13 ;xedni( 150
100
50
31/12/9731/12/98 31/12/99 31/12/0031/12/01 31/12/02 31/12/03 31/12/0431/12/05 31/12/06 31/12/07
Portefeuilleontwikkeling ALM prognose
Gemiddeld 7,2%/jr Gemiddeld 8,1%/jr.
Beleggingen en rendement Pensioenfonds Zorg en Welzijn
Beleggingen Rendement
30-09-2008 cum.2008 Q32008
inmln in% in% in%
Aandelen 35.070 42,8% -8,2% -9,6%
Liquide aandelen 27.881 34,0% -23,3% -11,8%
Private Equity 5.739 7,0% 2,2% -0,8%
Structured Credits 1.383 1,7% 7,5% 1,5%
Obligaties 3.342 6,3% 0,4% 0,8%
Staatsobligaties en credits 11.131 13,6% 1,2% 1,6%
High income bonds 2.211 2,7% -3,1% -2,7%
Inflation linked bonds 2.246 4,9% 2,9% -0,7%
Commodities 5.204 6,4% 5,2% -26,9%
Vastgoed & infrastructuur 3.605 6,6% -3,% -0,6%
Vastgoed 12.806 15,6% -3,4% -0,8%
Infrastructuur 799 1,0% 1,4% 1,1%
Portfolio of Strategies 2.752 3,4% -5,3% -9,6%
Bijdrage liability hedge ,4% ,5%
Totaal 8.909 00,0% -8,% -5,5%
In bovenstaande tabel worden de belangrijkste beleggingscategorieën weergegeven. Een aantal kleine categorieën, waaronder Kas, is niet in de
tabel zichtbaar. Daardoor zijn totalen niet geheel gelijk aan de som van de diverse beleggingscategorieën.
5 Kwartaalbericht derde kwartaal 2008
In de tabel op de vorige pagina worden de rendementen weergegeven over de eerste negen maanden
van 2008. Vanwege het uitzonderlijke karakter van het derde kwartaal wordt in de toelichting hieronder
specifiek op de ontwikkelingen in dat kwartaal ingegaan.
De kredietcrisis ging in het derde kwartaal een nieuwe ronde in. Na het faillissement van Lehman Brothers
medio september kwamen steeds meer financiële instellingen in de problemen. Daarbij duidden
macro-economische cijfers ook nog eens op een afnemende economische groei. Vrijwel alle beleggingen
daalden dan ook in waarde. Aandelen (-9,6%), Vastgoed (-0,8%) en de Portfolio of Strategies (-9,6%)
deden allemaal een stap terug.
De koersen van obligaties lieten een gemengd beeld zien. Veilige staatsobligaties konden profiteren
van een lagere rente, maar bij obligaties met meer kredietrisico werd dit effect meer dan teniet gedaan
door het oplopen van de vergoeding voor kredietrisico. Per saldo kwam het rendement op beleggingen
in vastrentende waarden uit op 0,8%. De liability hedge leverde een positief resultaat ( 1.283 miljoen)
door de daling van de rente.
In het derde kwartaal werd het grootste procentuele verlies geleden op de beleggingen in commodities
(-26,9%). De wereldwijde teruggang van economische activiteiten en daarmee een lagere vraag naar
olie zorgde voor een val van de olieprijs van 140 naar 100 dollar. De daling van de grondstofprijzen
was ook negatief voor inflatiegerelateerde obligaties. Doordat inflatieverwachtingen afnamen, daalden
deze obligaties in waarde (-0,7%).
6 Kwartaalbericht derde kwartaal 2008
Profiel Pensioenfonds Zorg en Welzijn
Pensioenfonds Zorg en Welzijn biedt een verplichtgestelde collectieve pensioenregeling voor de sector
zorg en welzijn. Het doel is om de deelnemers te voorzien van een goed pensioenpakket tegen een zo
laag mogelijke prijs. Solidariteit is het uitgangspunt van deze regeling.
Pensioenfonds Zorg en Welzijn belegt de premie die door werkgevers en werknemers is ingebracht
zodanig, dat een hoog, stabiel en verantwoord rendement wordt behaald tegen aanvaardbare risico's.
Het fonds belegt wereldwijd in de beleggingscategorieën aandelen, private equity, vastrentende
waarden, vastgoed, commodities en portfolio of strategies.
Deelnemers en werkgevers kunnen met het product Extra Pensioen binnen de collectieve regeling
aanvullend pensioen opbouwen.
Het Pensioenfonds Zorg en Welzijn is een stichting. Het bestuur van deze stichting is verantwoordelijk
voor beleid en uitvoering van de collectieve pensioenregeling. Het bestaat uit zes vertegenwoordigers
van werkgeversorganisaties uit de sector, zes vertegenwoordigers van werknemersorganisaties en een
onafhankelijke voorzitter.
Disclaimer
PGGM, handelend als uitvoeringsorganisatie in opdracht van Pensioenfonds Zorg en Welzijn, besteedt
de grootste zorg aan de samenstelling van dit kwartaalbericht. Desondanks is het mogelijk dat de
gepubliceerde informatie onvolledig of onjuist is. Noch Pensioenfonds Zorg en Welzijn, noch PGGM
aanvaardt hiervoor enige aansprakelijkheid.
Tevens sluiten Pensioenfonds Zorg en Welzijn en PGGM elke aansprakelijkheid uit voor schade die
voortvloeit uit, of verband houdt met, het gebruik van (of juist de onmogelijkheid van gebruik van),
het vertrouwen op of (het nalaten van) acties ondernomen naar aanleiding van, de gepubliceerde
informatie in dit kwartaalbericht.
Alle in dit kwartaalbericht genoemde cijfers betrekking hebbende op 2008 zijn voorlopige cijfers
waarop geen accountantscontrole is toegepast