Voor wie dansten de goden?
In de klassieke oudheid zou dansen een eerbetoon aan de goden
zijn. Maar in Griekenland dansten ook de goden lustig. Ter ere
van wie dan, vraagt dr. Frits Naerebout zich af. Hij
organiseert van 23 tot 26 oktober een conferentie over de dans
in de oudheid.
Afbeelding: Een antiek reliëf met dansende nimfen; Pan bespeelt
de Panfluit.
Conferentie
`In de cultuur van de oudheid nam dans een belangrijke plaats
in', vertelt Naerebout, docent geschiedenis van de oudheid. Hij
organiseert de conferentie Dance in Antiquity / Antiquity in
Dance, over de dans in de wereld van de oudheid en over de
receptie van die dans vanaf de renaissance, samen met de
European Association of Dance Historians. Zeventien sprekers
uit negen landen voeren er het woord. De conferentie wordt
geopend door Alkis Raftis, de president van de
UNESCO-organisatie Conseil International de la Danse.
Afbeeldingen: Orchestra van Joannes Meursius uit 1618: de
titelpagina en de eerste pagina van de opdracht aan Cornelis
van der Mijle. Exemplaar uit de universiteitsbibliotheek met
een handgeschreven opdracht van Meursius aan Jeroen IJsbrands.
Lacherig
`In Nederland wordt er nog steeds vaak wat lacherig gedaan over
het onderwerp dans', volgens Naerebout. `Het zal wel
samenhangen met het Calvinistische verleden. Toch werd de
eerste monografie ter wereld over de antieke dans in Leiden in
1618 geschreven en gepubliceerd.' In de opdracht van zijn
Orchestra -over de dansen der ouden - schrijft Joannes
Meursius, dat hij wel wat schroom voelt om een boekje over dit
onderwerp aan Cornelis van der Mijle, curator van de
universiteit, op te dragen. `De mensen zouden licht kunnen
denken dat het allemaal niet serieus was.' Maar hij hoopt dat
uit lezing zal blijken dat het toch wel een heel belangrijk
onderwerp is. `Dansen werd door de ouden hoog geacht en daarom
mogen wij het niet minachten.'
Theatermakers
De dans in de oudheid is slechts één deel van de conferentie.
Het andere deel is de oudheid in de dans. `Vanaf de renaissance
hebben niet alleen filologen, maar vooral ook theatermakers de
dans van de oudheid bestudeerd', zegt Naerebout. `Men schiep
zich een beeld. Het was in West-Europa een van de drijvende
krachten op het gebied van de theaterdans. Voortdurend poogde
men de wereld van de oudheid te imiteren en te emuleren.'
Flipboekje
Naerebout gelooft niet dat ooit de bewegingen van de dans in de
oudheid gereconstrueerd kunnen worden aan de hand van teksten
en afbeeldingen of door vergelijkend onderzoek van moderne
dansen uit het Middellandse Zeegebied. `We zullen het moeten
doen met het bestuderen van de betekenis van de dans: welke
plaats nam die in het dagelijkse en religieuze leven in?
Sommige onderzoekers denken dat als je losse beelden van
dansers achter elkaar plaatst op de manier van een flipboekje,
je de dans terug kan zien. Maar dan doe je de bronnen geweld
aan.' Ook de veronderstelling dat er sprake is van een
doorlopende traditie houdt geen stand. `De geschiedenis van het
gebied is een bonte met veel verschuivingen en nieuwkomers,
zodat je je ernstig moet afvragen of er überhaupt sprake van
continuïteit kan zijn.'
Veranderingen
Naerebout is ervan overtuigd dat dans niet makkelijk wordt
doorgegeven. `Zelfs als men dat niet wil, sluipen er allerlei
veranderingen in. Het klassiek ballet met zijn gecodificeerde
traditie levert al een mooi voorbeeld: als je filmbeelden uit
de jaren twintig of dertig vergelijkt met beelden van nu,
springen de verschillen direct in het oog.' Ook antropologisch
onderzoek naar dansen laat eenzelfde patroon zien. `Zelfs als
van een dans beweerd wordt dat hij heilig is en van begin tot
eind vastligt, blijkt hij in een tijdsbestek van slechts enkele
decennia aanzienlijk veranderd.'
Afbeelding: Een reconstructiepoging: L'Aptes-Midi d'un Faun,
een choreografie van Nijinski, 1912.
Symbool
Tijdens de conferentie spreekt Naerebout zelf over het dansen
van de goden. `In de cultus is de dans bij uitstek iets van de
stervelingen voor de goden. Hoe moet je het feit dat die goden
zelf ook dansen nu interpreteren? Is het een model voor het
dansen door de gelovigen? Worden de goden voorgesteld als
meedansend? In de literatuur is nooit veel aandacht besteed aan
dit fenomeen, maar wel aan het offeren door de goden. Waar
offert een god aan: zichzelf of andere goden? Dat offeren wordt
geïnterpreteerd als symbool voor de religieuze sfeer. Dat kan
ook gelden voor het musiceren en dansen van de goden.'
Letterlijk
Volgens Naerebout moet het musiceren en dansen van de goden
heel letterlijk worden genomen. `De Grieken stelden zich hun
goden daadwerkelijk voor als musicerend en dansend. Je kunt je
dus toch afvragen of het wel allemaal symbolisch is of dat de
goden daadwerkelijk meedoen aan hun eigen ritueel. De goden
zijn in een heleboel opzichten menselijk in hun gedragingen. Ze
nemen vrij volledig deel aan het leven van de mensen: ze eten,
drinken, maken plezier. Ze worden geacht aanwezig te zijn bij
de feesten die ter ere van hen worden aangericht en ze worden
geacht te genieten van wedstrijden als de Olympische Spelen.'
(21 oktober 2008/SH)
Link
Conferentie: De dans in de oudheid / De oudheid in de dans
21/10/2008
Universiteit Leiden