Persbericht
Rijksuniversiteit Groningen / nummer 122 / 6 oktober 2008
Jugendstilkunstenaar Johan Thorn Prikker ontvluchtte Nederland
Hij werkte samen met Jan Toorop, Henry van de Velde en Peter Behrens. Toch kent in Nederland bijna niemand zijn naam: Johan Thorn Prikker (1868-1932). Hoewel bijna alle grote Nederlandse en Duitse musea werk van hem in huis hebben, werd tot dusver weinig aandacht aan hem besteed. Christiane Heiser onderzocht het oeuvre van deze veelzijdige schilder en ontwerper, die via het symbolisme, de jugendstil en het expressionisme uiteindelijk een geheel eigen moderne stijl ontwikkelde. Ook onderzocht zij de omstandigheden waarin Thorn Prikker in 1904 Nederland verliet. Het Museum Boijmans van Beuningen bereidt nu op basis van haar onderzoek een tentoonstelling voor. Heiser promoveert op 20 oktober 2008 bij de Rijksuniversiteit Groningen.
Tot zijn vertrek naar Duitsland, in 1904, woonde en werkte Thorn Prikker in Den Haag. Daar maakte hij schilderijen, muurschilderingen, textiel, meubelen, lampen, tapijten en andere interieurkunst. In Duitsland zou hij uitgroeien tot de de bekendste pionier van de moderne monumentale glas-in-loodkunst.
Samenwerking met Belgische avant-garde
Evenals Jan Toorop sloot Thorn Prikker zich in 1892 aan bij de Belgische avant-gardekring Les XX (De Twintig). Hij raakte bevriend met ontwerper Henry van de Velde. Heiser: 'Deze groep van art nouveau-architecten en -ontwerpers hing het concept aan van de zogenaamde gemeenschapskunst. Dit begrip werd gebruikt voor de combinatie van een 'Gesamtkunstwerk' en de opvatting dat kunst bij moest dragen aan een goede samenleving. Een mooi voorbeeld is villa De Zeemeeuw (1901) in Scheveningen, ontworpen door Henry van de Velde en gedecoreerd door Thorn Prikker.' Indertijd dreigden de oude ambachten door de opkomende industrialisatie te verdwijnen. Daarom werden de villa en het interieur op geheel ambachtelijke wijze en in 'eerlijke' materialen uitgevoerd.
Conflict met Berlage
J.P. Berlage was toen al de invloedrijkste architect in Nederland. Hij bleek het Thorn Prikker kwalijk te nemen dat hij zich bij de Belgische groep had aangesloten. Heiser: 'Thorn Prikker was anarchist, evenals de meeste Belgische kunstenaars. De kring van Berlage was socialistisch georiënteerd en richtte zich bovendien meer op de Engelse Arts and Craft dan op de Belgische art nouveau. Zij vonden de Belgische stijl niet strak genoeg, te floraal, te bourgondisch, te katholiek en decadent. Door hun openlijke veroordeling kreeg Thorn Prikker een slechte pers. Hij kreeg vervolgens geen opdrachten meer en raakte in financiële problemen.' In 1904 vertrok Thorn Prikker, teleurgesteld en verbitterd, uit Nederland.
Pionier van de Duitse glaskunst
Duitsland ontving hem met open armen. Hij werd als docent aangesteld bij diverse kunstnijverheidsscholen, eerst in Rijnland en later in München en Keulen. Zodoende kreeg hij ook weer opdrachten. In Duitsland raakte hij geïnteresseerd in de gotische glaskunst en sinds 1910 wijdde hij zich aan het maken van monumentale glas-in-loodramen. In de loop der tijd ontwikkelde hij daarvoor een geheel eigen vormentaal. In de jaren twintig van de vorige eeuw gold hij in Duitsland als de belangrijkste meester van de moderne glaskunst. Heiser: 'Ik durf de stelling wel aan dat Thorn Prikker vanuit de toegepaste kunst één van de wegbereiders is geweest voor de abstracte kunst. De wijze waarop hij ornamenten en figuren met elkaar verbond was volstrekt uniek.'
Curriculum vitae
Christiane Heiser-Schmid (Duitsland, 1970) studeerde kunstgeschiedenis en germanistiek in Bochum, Saarbrücken en Parijs. Heiser promoveert aan de Faculteit der Letteren bij prof.dr. Wessel Krul. Haar onderzoek werd gefinancierd door het Ubbo Emmius Fonds. Heiser is onlangs benoemd tot extern curator voor de Johan Thorn Prikker-tentoonstelling in 2010 in het Museum Boijmans van Beuningen en in Museum Kunst Palast in Düsseldorf.
Noot voor de pers
- Meer informatie: Christiane Heiser-Schmid, tel. 06-105 58 634 of 050-55 66 835, e-mail: christiane.heiser@web.de
- Het proefschrift is verschenen onder de titel: Kunst-Religion-Gesellschaft. Das Werk von Johan Thorn Prikker zwischen 1890 und 1912. Vom niederländischen Symbolismus zum Deutschen Werkbund (Groningen 2008).
Redactie
Afdeling Communicatie / Postbus 72, 9700 AB Groningen / 050 - 363 44 44 / communicatie@rug.nl / www.rug.nl
Rijksuniversiteit Groningen
De Rijksuniversiteit Groningen behoort tot de top van de Europese research-universiteiten en is internationaal georiënteerd. De universiteit is maatschappelijk actief en voelt zich betrokken bij haar omgeving. Talent, ambitie en prestatie van de 25.000 studenten en 5.500 medewerkers worden waar mogelijk gehonoreerd.
Rijksuniversiteit Groningen