Persbericht, 15 oktober 2008
Kleine zwaan verlengt zijn darmen drastisch
NIEUWERSLUIS (Utr.): Diverse soorten trekvogels kunnen hun spijsverteringssysteem groter of kleiner maken, afhankelijk van hun behoefte aan voedsel. De kleine zwaan doet dat nogal drastisch. Deze vogel, die broedt in het Noordpoolgebied, verlengt zijn darmen van 2,5 naar 4 meter tijdens het overwinteren in Nederland.
Onderzoeker Jan van Gils van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en zijn team hebben dit vastgesteld na research aan de kleine zwaan (Cygnus columbianus bewickii). Drie winters achtereen 2003/4, 2004/5, 2005/6 - volgden zij de dieren bij het grazen op Nederlandse weilanden, vooral in de buurt van Amersfoort. Hun studie hebben ze gepresenteerd in het jongste nummer van het Britse tijdschrift Journal of Animal Ecology.
De verlenging van de zwanendarmen staat niet op zichzelf. In de loop van de winter worden de omstandigheden steeds gunstiger om gras te eten, vooral doordat de kwaliteit ervan toeneemt. De vogels voeren hun eetsnelheid op van 500 naar 1500 hapjes per uur. De langere darmen plus de betere kwaliteit van het gras stellen de zwanen in staat al die hapjes goed te verteren. De onderzoekers maten de darmlengtes in de karkassen van 23 (vaak verongelukte) zwanen. Het aantal grashapjes bepaalden ze door vele malen een uur lang grazende vogels te volgen. Tijdens die observaties keken ze ook naar het aantal keren dat de dieren poepten om zo de snelheid van de spijsvertering te kunnen zien. Het gehalte aan het moeilijk verteerbare vezel ADF in het gras diende als maatstaf voor de kwaliteit van het voedsel. De hoeveelheid ADF verminderde in de wintermaanden ten gunste van de verteerbaarheid van het gras.
Het resultaat van dat alles was een meetbare verbetering s winters van de doelmatigheid waarmee de zwanen hun eten verteerden. Goed om de nodige energie op te doen voor de lange vlucht naar de broedgebieden. Dat plaatst de vogel wel voor een dilemma. Grotere spijsverteringsorganen maken het dier ook zwaarder. Ongunstig bij lange vluchten - vandaar dat bij vele trekvogels de ingewanden aan het eind van het winterseizoen weer kleiner worden. Bij de kleine zwaan is dat in Nederland niet gemeten. Vermoedelijk laat deze vogel zijn ingewanden pas slinken vlak voordat hij vertrekt van de volgende stopover in Noord-Duitsland, denken de onderzoekers.
Het NIOO is het onderzoeksinstituut voor ecologie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Het bestaat uit drie centra: voor ecologie van kust en zee, van het zoete water en van het land. Bij het NIOO werken ongeveer 250 mensen.
Contact: dr. Jan van Gils, Senior onderzoeker bij de werkgroep Plant-Dier Interacties van het NIOO-KNAW, Rijksstraatweg 6, 3631 AC Nieuwersluis. Telefoon: 0294-239344. / 06-13174234. E-mail:
Artikel: Jan A.van Gils, Jan H. Beekman, Pieter Coehoorn, Els Corporaal, Ten Dekkers, Marcel Klaassen, Rik van Kraaij, Rinze de Leeuw en Peter P. de Vries: Longer guts and higher food quality increase energy intake in migratory swans. Journal of Animal Ecology 77/6. Het nieuwe nummer verschijnt 15 oktober online: zie
De Journal of Animal Ecology is het orgaan van de British Ecological Society. Dit genootschap in 1913 opgericht verenigt 4 duizend Britse en niet-Britse onderzoekers. (
Foto: Een foto van de kleine zwaan in lage resolutie is bijgevoegd. Bij gebruik graag de naam van de fotograaf vermelden: Paul Cools. Op aanvraag is een foto in hogere resolutie verkrijgbaar:
Website NIOO: