Brein kent ook 'Oh shit'-signaal voor taal
13 oktober 2008
Hoe de hersenen spreekfouten voorkomen
Onze hersenen blijken taalfouten op dezelfde manier te corrigeren als
andere vormen van gedrag. Dat ontdekten Leidse NWO-onderzoekers Niels
Schiller en Lesya Ganushchak bij hun onderzoek naar hoe de hersenen
reageren op het maken van spreekfouten. Dit onderzoek kan bijdragen
aan een betere behandeling van mensen met problemen met spreken en
begrijpen van taal.
Ons brein kan redelijk goed versprekingen voorkomen. Helaas laten ook
onze hersenen wel eens een steekje vallen. Johan Cruijff maakte dat
mee toen hij de verdediging een 'geitenkaas' noemde in plaats van een
gatenkaas. Philip Freriks kampte met dit probleem toen hij het had
over een 'pizzacoureur' terwijl hij een pizzakoerier bedoelde.
De 'f' van lepel
Om na te gaan hoe de hersenen reageren op dit soort fouten vroegen
Schiller en Ganushchak aan proefpersonen om aan te geven of bepaalde
klanken in de naam van een plaatje voorkomen. Bij het zien van een
lepel moeten de ondervraagden dus aangeven dat er een p in het woord
zit. Meestal gaat dit goed, maar naarmate de tijdsdruk verhoogd wordt,
maken de proefpersonen meer fouten. Ze geven dan bijvoorbeeld aan dat
er een f in het woord 'lepel' zit of juist dat er géén p in 'lepel'
zit.
'Oh-shit'-signaal
De onderzoekers toonden aan dat ons brein bij zo'n foutieve taaluiting
reageert met een specifieke hersengolf. Het was al bekend dat de
hersengolf optreedt bij het maken van gedragsfouten, zoals per ongeluk
een verkeerde knop indrukken. Dit signaal, de Error-Related
Negativity, staat ook bekend als het 'Oh-shit'-signaal. De hersenen
registreren dan meteen dat er iets mis is.
De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat de manier waarop
onze hersenen taal gebruiken niet fundamenteel verschilt van het
uitvoeren van andere acties zoals grijpen of lopen. Het
'Oh-shit'-signaal registreert fouten zo snel dat ze soms nog
gecorrigeerd kunnen worden. Zo kun je dus meestal nog ingrijpen om te
voorkomen dat je de trap afvalt of rare uitspraken doet.
Taal in het brein
De resultaten van het onderzoek helpen het functioneren van het brein
en de verwerking van taal in de hersenen beter te begrijpen. Beter
inzicht in de mechanismen die spraakproductie beïnvloeden is nodig om
de therapiemethoden voor mensen met taalproblemen te verbeteren.
Dit onderzoek maakt deel uit van een breder onderzoeksproject dat
probeert de werking van de hersenen bij taalgebruik te analyseren.
Niels Schiller zette het project op met de Vici-subsidie die hij in
2003 ontving van NWO. Lesya Ganushchak ontving in 2008 van NWO een
Rubicon-subsidie om ervaring op te doen in het buitenland.
..............................
Noot voor redacties
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek