abcdefgh
Aan
de voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal
Binnenhof 4
2513 AA DEN HAAG
Contactpersoon Doorkiesnummer
- -
Datum Bijlage(n)
14 oktober 2008 1
Ons kenmerk Uw kenmerk
HAVV\772768 -
Onderwerp
Aanbieding voortgangsrapport 23 HSL-Zuid
Geachte voorzitter,
Hierbij bied ik u het drieëntwintigste voortgangsrapport (VGR 23) HSL-Zuid aan. Het
rapport behandelt de verslagperiode 1 januari 2008 tot en met 30 juni 2008. Ik maak van
deze brief gebruik om u op de hoogte te brengen van de meest actuele stand van zaken
rond de HSL-Zuid. Met deze brief beantwoord ik tevens de vragen die het lid Roemer van
uw vaste Commissie Verkeer en Waterstaat op 22 augustus 2008 heeft gesteld over het
onderwerp HSL-Zuid.
1 Samenvatting
In mijn brief van 1 april 2008 (HAVV/766271) gaf ik u al aan dat het project HSL-Zuid in
de eindfase terecht is gekomen. In de huidige verslagperiode is goede voortgang geboekt
bij de oplevering van de infrastructuur waarover ik in de VGR verslag doe.
Ook na 1 juli 2008 zijn er belangrijke mijlpalen gehaald ten aanzien van de infrastructuur
van de HSL-Zuid. Met als resultaat dat deze infrastructuur, wat het Nederlandse deel en
de grensovergang betreft, nu feitelijk gereed is en vrijgegeven is voor commercieel gebruik
met 300 km/u. Ik ben verheugd u te kunnen melden de vrijgave van de gehele
infrastructuur door de inspectiediensten IVW en DVIS voor gebruik met 300 km/u
(inclusief de grensovergang naar België) sinds 9 oktober een feit is.
Postadres Postbus 20901, 2500 EX Den Haag Telefoon 070 351 61 71
Bezoekadres Plesmanweg 1-6, 2597 JG Den Haag Fax 070 351 78 95
bereikbaar met tram 9 (station hs en cs) en bus 22 (station cs)
HAVV\772768
Voordat dit het geval was is op 8 juli een verklaring is afgegeven door de NOBO1
waarmee werd aangegeven dat de infrastructuur (inclusief de grensovergang) aan de te
stellen interoperabiliteitseisen voldoet. Vervolgens is op 1 september de Toestemming
voor Gebruik (TvG) voor commercieel vervoer ontvangen van ProRail voor de overgangen
tussen het tracé van de HSL-Zuid en het bestaande gemengde net. Tenslotte hebben op 9
oktober IVW en de Belgische toezichthouder DVIS mij medegedeeld dat ook de
grensovergang is vrijgegeven. Dit is gebeurd onder de voorwaarde dat er op dit moment
geen treinen over de grens mogen rijden, vanwege het feit dat Lijn 4 in België nog niet is
vrijgegeven. Naar verwachting zal dat medio december gebeuren.
Daarmee zal een langdurig en complex proces succesvol beëindigd worden dat is
begonnen met de installatie van de upgrade naar ERTMS 2.3.0 Corridor. Zoals ik al eerder
aan uw Kamer aangaf betreft dit een ontwikkelingstraject met grote onzekerheden. Ik
mag constateren dat dit traject door de projectorganisatie HSL-Zuid, ProRail en de IVW
ruim binnen de marges van de prognoses uit de risicoanalyses is afgewikkeld.
Nu de infrastructuur gereed is nadert het moment dat er een definitieve Aanvangsdatum
Vervoer moet worden bepaald. Deze datum wordt bepaald door de juridische
uitgangspunten die hiervoor in het contract met HSA zijn geformuleerd, en het belang van
de Staat en HSA om over deze datum niet in een complexe en langdurige juridische
procedure te belanden.
In het overleg met uw Kamer in mei dit jaar meldde ik al dat er door de verlate levering
van het treinmaterieel een kloof dreigt te ontstaan tussen de verwachte (contractuele)
Aanvangsdatum Vervoer en het moment waarop naar verwachting daadwerkelijk treinen
over het gehele tracé kunnen gaan rijden. Hierdoor kan HSA pas in de zomer van 2009
een begin maken met het genereren van de door haar voorziene inkomsten. Over de
exacte bepaling van Aanvangsdatum Vervoer ben ik momenteel in gesprek met HSA. Ik
verwacht binnen enkele weken een definitieve Aanvangsdatum vast te stellen.
Hoewel het beeld rond de levering van het treinmaterieel niet positief is, moet ik wel
constateren dat volgens HSA binnen afzienbare tijd gestart zal worden met commercieel
vervoer met 160 km/u op het noordelijke tracé tussen Amsterdam en Rotterdam. Voor de
reiziger zal dit al een aanmerkelijke reistijdwinst gaan opleveren.
Helaas zijn er minder positieve ontwikkelingen te melden ten aanzien van de tijdige
beschikbaarheid van geschikt hogesnelheidstreinmaterieel en daarmee de definitieve
ingebruikname van de HSL-Zuid. Deze ingebruikname wordt, zoals bekend, hoofdzakelijk
bepaald door de complexe invoering van het nieuwe beveiligingssysteem ERTMS. De Staat
als opdrachtgever, de infrabeheerder, de vervoerder en de fabrikanten van het rollend
materieel hebben hier allen de gevolgen van ondervonden.
Deze problematiek heb ik bij verschillende gelegenheden met uw Kamer besproken. We
worden geconfronteerd met een situatie die niet uniek is voor Nederland. Ook op andere
hogesnelheidsprojecten in Europa worden vergelijkbare problemen ondervonden. De
1 Notified Body
---
HAVV\772768
Nederlandse situatie is wel extra complex omdat we te maken hebben met een
grensoverschrijdend project dat aansluitingen heeft op het bestaande net (met andere
beveiligingssystemen). Dit tegen de achtergrond van stringente eisen op het terrein van
veiligheid en betrouwbaarheid van zowel infrastructuur als materieel.
In het vervolg van deze brief zal ik op de bovenstaande onderwerpen nader ingaan.
2 Conclusies ten aanzien van de planning
In de integrale risicoanalyse van het project die begin september 2008 door mijn
projectorganisatie in samenspraak met de betrokken partijen is uitgevoerd, zijn alle
risicoaspecten ten aanzien van de planning van het project geïnventariseerd en
gekwantificeerd. Hieruit volgt het onderstaande beeld.
· Het Nederlandse deel van de infrastructuur is vanaf 8 juli 2008 geschikt voor
commercieel vervoer met 300 km/u. Vanaf 1 september 2008 is er een
Toestemming voor Gebruik (TvG) afgegeven voor de overgangen van en naar het
bestaande gemengde net. Vanaf 9 oktober is de vrijgave van de grensovergang
voor commercieel vervoer met 300 km/u (ERTMS Level 2) een feit.
· Binnen enkele weken hoop ik tot vaststelling van een nieuwe Aanvangsdatum
Vervoer over te gaan.
· De start van het tijdelijk vervoer door HSA tussen Amsterdam en Rotterdam wordt
volgens de huidige planning niet voorzien voor medio januari 2009. Uit het
huidige proefbedrijf van ProRail/HSA blijkt dat er nog problemen ten aanzien van
de bedrijfszekerheid moeten worden opgelost.
· De situatie rond de tijdige beschikbaarheid van het treinmaterieel van HSA kent
geen positieve ontwikkeling.
De ingebruikname van het Thalys-materieel en de daarmee samenhangende start
van de internationale dienstregeling is volgens HSA nu voorzien in de zomer van
2009. Op grond van de meest recente risicoanalyse moet met een overschrijding
van twee en een halve maand rekening gehouden worden (50% kans).
Op grond van de door HSA aangeleverde planning zullen de V250-treinen vanaf
het najaar van 2009 geleidelijk beschikbaar komen en vermoedelijk vanaf de
dienstregeling 2010 ingezet worden. Maar ook ten aanzien van het Ansaldo-
materieel zijn er risico's voor wat betreft het testen (waaronder ERTMS) en het
homologeren/toelaten van dit nieuwe type materieel. Deze risico's kunnen leiden
tot uitlopen van de planning.
Van fabrikant Bombardier zijn signalen ontvangen dat het geschikt maken van het
TRAXX-materieel voor ERTMS Level 2 meer tijd vergt en dat dit materieel pas
---
HAVV\772768
vanaf voorjaar 2010 op het gehele tracé inzetbaar zal zijn. De vervoerder is
hierover in gesprek met Bombardier.
3 Stand van zaken infrastructuur
In de inleiding van de brief gaf ik u aan dat er de afgelopen maanden goede voortgang is
geboekt bij de infrastructuur.
Ik wil op drie zaken nader ingaan:
· de afronding van de werkzaamheden en certificering van de grensovergang;
· de invoering van ATB Verbeterde Versie;
· stof in de Tunnel Groene Hart.
3.1 De afronding van de werkzaamheden en certificering van de grensovergang
Tijdens het overleg met uw Kamer in mei van dit jaar meldde ik u dat de baaninfra op het
Nederlandse tracé vanaf 1 april 2008 naar mijn mening gereed was voor het testen door
HSA. Volgens de toenmalige planning zou er begin/medio mei een goedkeurende
verklaring zijn van de ISA2 dat ook de grensovergang op een veilige wijze met 300 km/u
gepasseerd kan worden.
Deze mijlpaal van 1 mei 2008 voor de vrijgave van de grensovergang bleek niet haalbaar
te zijn. De ISA gaf op 16 mei een verklaring af waaruit bleek dat het grensbaanvak
vooralsnog alleen voor testdoeleinden was vrijgegeven.
Dit is terug te voeren op onvolkomenheden/afwijkingen bij de oplevering van de upgrade
naar ERTMS 2.3.0 Corridor. Deze problemen zijn vervolgens opgelost of gemitigeerd
waardoor op 17 juni alsnog de benodigde veiligheidsverklaringen door de ISA zijn
afgegeven. Vervolgens is op 8 juli door de NoBo van de Staat een `Interim Certificate of
Conformity' afgegeven. Binnen korte tijd zal een definitief certificaat worden verleend.
Deze beperkte overschrijding heeft mij niet verrast. In mijn brief van april 2008 gaf ik
reeds aan dat op grond van de risico-analyse een overschrijding van 1 tot 2 maanden bij
de oplevering van de infrastructuur mogelijk was. Dit gelet op de complexiteit van de
werkzaamheden, de vele daarbij betrokken partijen en de zeer hoge eisen die gesteld
worden aan veiligheid en compatibiliteit.
Op 1 september is de Toestemming voor Gebruik (TvG) ontvangen voor de overgangen
tussen het tracé van de HSL-Zuid en het bestaande gemengde net.
Op 9 oktober hebben IVW en de Belgische toezichthouder DVIS mij medegedeeld dat de
grensovergang is vrijgegeven. Dit is gebeurd onder de voorwaarde dat er op dit moment
geen treinen over de grens mogen rijden, vanwege het feit dat Lijn 4 in België nog niet is
vrijgegeven. Naar verwachting zal dat medio december gebeuren.
2 Independent Safety Assessor
---
HAVV\772768
3.2 De invoering van ATB Verbeterde Versie (ATB VV)
In het kader van een landelijk programma ter invoering van ATB VV vinden
werkzaamheden aan de baan en aanpassingen in al het Nederlandse treinmaterieel plaats.
Op 5 overgangen naar het bestaande spoor (2 in het noorden en 3 in het zuiden) wordt
de baaninfra van de HSL-Zuid op het bestaande conventionele net aangepast. Daarnaast
wordt het materieel van alle vervoerders (incl. HSA) voorzien van ATB VV.
Naar verwachting zullen de werkzaamheden aan de baaninfra, de certificering en het
vastleggen van de procedures rond 1 oktober 2008 afgerond worden. De aanpassing van
het materieel vraagt meer tijd en zal naar verwachting in de zomer 2009 vrijwel voltooid
zijn. Zolang dat nog niet het geval is zal er bij 2 overgangen van een snelheidsreductie
voor de HSL-Zuid sprake zijn. Dit zal zeer beperkte gevolgen hebben voor de rijsnelheden.
3.3 Stof in tunnel Groene Hart
In de verslagperiode is onderzoek gedaan naar de oorsprong, de hoeveelheid en de
samenstelling van het stof in de Groene Harttunnel. Met een Thalys trein is een beperkt
aantal hogesnelheidstesten (25) uitgevoerd en met een TRAXX-trein zijn 165 ritten
gemaakt door de tunnel met 160 km/uur.
Uit de onderzoeken blijkt dat de hoeveelheid stof met het voortschrijden van het aantal
ritten aanzienlijk vermindert. Onderzoek heeft tevens uitgewezen dat het stof geen
nadelige gevolgen heeft voor het materieel of tot gezondheidsrisico's voor de reizigers
leidt.
Er is nu geen indicatie dat er op korte termijn ingrijpende technische maatregelen nodig
zijn. Het onderzoek moet nog worden afgerond en er zijn aanvullende
hogesnelheidstesten gepland om te verifiëren dat het stof ook bij hoge snelheid geen
problemen meer oplevert. De situatie wordt nauwlettend gevolgd.
4 Stand van zaken vervoer
4.1 Treinmaterieel
De afgelopen maanden heeft de Staat nauw overleg gevoerd met HSA en ProRail over het
proces van de trein-baanintegratie.
Voor het toelaten van elk type materieel op de HSL-Zuid is een door IVW af te geven
Verklaring van Geen Bezwaar (VGB) of een Inzetcertificaat nodig. Het verkrijgen van een
VGB vereist dat de leverancier de veiligheid en interoperabiliteit van het materieel
aantoont door middel van een testprogramma voor homologatie en Trein-Baan Integratie
(TBI). Dit testprogramma dient te resulteren in een ISA- en een NoBo-verklaring. IVW
verleent de VGB voor het desbetreffende type materieel na advies van ProRail (in de rol
van beheerder).
Hieronder meld ik u de meest recente informatie die ik van HSA heb ontvangen.
---
HAVV\772768
A Beschikbaarheid TRAXX-materieel
Zoals bekend zullen de TRAXX-locomotieven en voor de HSL-Zuid aangepaste IC-rijtuigen
als tijdelijk materieel worden ingezet tot de komst van het AnsaldoBreda V-250-materieel.
Het TRAXX-materieel zal daarbij in eerste instantie gebruik maken van ERTMS Level 1. Dit
tijdelijke materieel kan maximaal 160 km/u rijden.
Medio augustus is door IVW het inzetcertificaat afgegeven voor het gebruik van de
TRAXX-locs en de bijbehorende rijtuigen. Tevens is door IVW een Verklaring van Geen
Bezwaar afgegeven voor de start van het Integraal Proefbedrijf tussen Amsterdam en
Rotterdam. Dit houdt in dat er geen veiligheidsissues meer zijn voor het rijden onder
ERTMS Level 1.
Het proefbedrijf Level 1 van HSA/ProRail met dit materieel is gestart op 8 september
2008. Er is tijdens het proefbedrijf een aantal problemen ten aanzien van de
bedrijfszekerheid geconstateerd dat opgelost moet worden voordat een betrouwbare
commerciële dienstverlening aan de orde kan zijn. Ik heb de verwachting dat niet voor
medio januari 2009 de dienstverlening voor het publiek op het tracé tussen Amsterdam en
Rotterdam beschikbaar komt.
Wanneer het gehele tracé van de HSL-baan definitief in gebruik wordt genomen is het
noodzakelijk dat al het treinmaterieel onder ERTMS Level 2 opereert. Fabrikant
Bombardier heeft aangegeven medio oktober 2009 de Traxx op level 2 met een ISA
verklaring te zullen leveren. Deze verlate oplevering is terug te voeren op de algemene
problematiek van Bombardier tijdens het ontwikkelings- en homologatietraject zoals
uiteengezet in de brief van Bombardier en HSA d.d. 4 oktober 2007.3
B Beschikbaarheid AnsaldoBreda-materieel
Op grond van de door HSA aangeleverde planning zullen de treinen vanaf het najaar van
2009 geleidelijk beschikbaar komen en vermoedelijk met ingang van de dienstregeling
2010 ingezet worden.
Ook ten aanzien van het Ansaldo-materieel bestaan er risico's voor wat betreft het testen
(waaronder ERTMS) en het homologeren/toelaten van dit nieuwe type materieel. Deze
risico's kunnen leiden tot uitlopen van de planning.
C Beschikbaarheid Thalys-materieel
Voor het Thalys-materieel is van belang dat het certificeringsproces in Frankrijk, België,
Nederland en Duitsland wordt uitgewerkt en uitgevoerd in samenspraak met de National
Safety Authorities.4 De verwachting is dat dit materieel met ingang van de
zomerdienstregeling 2009 inzetbaar zal zijn voor het grensoverschrijdende vervoer met
300 km/u tussen Amsterdam en Parijs. De beproevingsritten met het Thalysmaterieel (met
Ansaldo OBU) verlopen in het algemeen bevredigend maar leiden er wel toe dat er
problemen zichtbaar kunnen worden die ofwel in de infrastructuur of in de trein opgelost
3 Deze brief heb ik uw Kamer op 4 oktober 2007 toegezonden als bijlage bij mij brief over het
go/nogobesluit (kenmerk HAVV\758197)
4 In Nederland is dat de Inspectie Verkeer en Waterstaat
---
HAVV\772768
moeten worden. Dit kan gevolgen hebben voor het tijdtip van inzetbaarheid van de
vervoerder.
4.2 Financiële positie HSA
Gelet op het beschikbaar komen van het treinmaterieel en de nog vast te stellen
Aanvangsdatum Vervoer zal er een periode ontstaan waarin HSA, op grond van haar
contract met de Staat een contractueel bepaalde gebruiksvergoeding aan de Staat moet
betalen, zonder dat daar een volledig aanbod aan treindiensten tegenover staat. Dit heeft
een negatief gevolg voor de bedrijfsresultaten van HSA.
De afgelopen maanden heb ik overleg gevoerd met HSA om in kaart te brengen wat
hiervan de gevolgen voor HSA zijn. Ik heb de onderbouwing van de recent door HSA
geleverde financiële cijfers laten beoordelen door een externe partij. Hieruit kwam het
beeld naar voren dat wegens de verlate aflevering van de treinen sprake is van reële
problematiek tot de Aanvangsdatum Vervoer en de periode daarna wanneer er nog geen
materieel voorhanden is. Vervolgens zijn er problemen gesignaleerd vanaf het moment dat
de eerste treinen beschikbaar zijn, maar er nog geen volledige dienstverlening mogelijk is.
De omvang van deze problematiek is zodanig dat zonder ingrijpen de continuïteit van de
onderneming in gevaar zou kunnen komen.
In gesprekken die ik voer met de top van NS/HSA is in kaart gebracht welke
mogelijkheden er zijn om, binnen de kaders van het contract met HSA en het
aanbestedingsrecht, te voorkomen dat de continuïteit van HSA in gevaar komt. Ik zal u
over de uitkomsten hiervan binnen enkele weken informeren.
4.3 Voortgang vervoerconcessie tijdelijk vervoer
De concessie voor het tijdelijke vervoer is nagenoeg gereed. In overleg met HSA is
besloten tot toezending van de concessie aan uw Kamer zodra de
consumentenorganisaties in het LOCOV advies hebben uitgebracht over de hoogte van
de tarieven die HSA gaat vragen voor dit vervoer. Dit proces is gaande.
4.4 Concessie commercieel hogesnelheidsvervoer
Voordat gestart kan worden met het commercieel vervoer dient de bestaande
concessieovereenkomst met HSA te zijn omgezet in een publiekrechtelijk concessie. De
conceptconcessie die eind 2007 in overleg met HSA is opgesteld, is op 16 juni 2008 aan
de directie van HSA gepresenteerd. In overleg met HSA wordt de laatste hand gelegd aan
de concessie.
4.5 Aanvangsdatum Vervoer
Aan het eind van de verslagperiode heeft de Staat aan HSA meegedeeld dat de
Aanvangsdatum van 1 oktober 2008 tot een nader vast te stellen datum wordt uitgesteld
omdat de oplevering en certificering van ERTMS 2.3.0 Corridor een aantal weken langer
duurde.
HSA heeft voorafgaand aan de Aanvangsdatum Vervoer het recht om op de HSL
infrastructuur 20 weken `zonder beperkingen' te testen en het vervoerproces alsmede de
---
HAVV\772768
systemen te beproeven. Op dit moment ben ik met HSA in gesprek over een definitieve
Aanvangsdatum5. Ik hoop u hierover binnen enkele weken te kunnen informeren.
4.6 België
Naar aanleiding van het gesprek dat ik in maart 2008 met mijn Belgische collega heb
gevoerd, is HSA gevraagd met NMBS in kaart te brengen hoe de financiële situatie is met
betrekking tot de dienst Den Haag via Breda naar Antwerpen en Brussel. Ook wordt door
de vervoerders in kaart gebracht of de bestaande Belgische spoordienst tussen Antwerpen
en Essen kan worden doorgetrokken naar Roosendaal en wat hiervan de financiële
consequenties zijn. Het onderzoek van de vervoerders is afgerond maar mijn Belgische
ambtsgenoot heeft enkele aanvullende vragen aan de NMBS gesteld. Gezien het belang
van het uitvoeren van de gezamenlijke conclusies uit het gesprek van maart 2005 tussen
mijn voorganger en de toenmalige Belgische ambtsgenoot, zal er op korte termijn weer
overleg plaatsvinden om de uitkomsten te bespreken.
Het tijdig tot stand komen van de samenwerkingsovereenkomst tussen HSA en de NMBS
is een belangrijke voorwaarde voor de start van de internationale diensten over de HSL-
Zuid.
5 Toekomstige ontwikkelingen rond ERTMS
In Europees verband worden de specificaties van de ERTMS-techniek verder ontwikkeld.
Op 23 april 2008 heeft de Europese Commissie beschikking 2008/386/EG afgegeven.
Deze beschikking heeft betrekking op de technische specificaties van het subsysteem
besturing en seingeving , waarmee de zogenaamde SRS-versie 2.3.0 D van ERTMS is
vastgelegd. Artikel 3 van deze beschikking bevat de volgende passage:
"......Voor dezelfde datum (31 december 2008) delen de lidstaten de Commissie
eveneens mee vanaf wanneer treinen die aan de in deze beschikking genoemde
specificaties voldoen gebruik zullen kunnen maken van de met ETCS uitgeruste lijnen
op hun grondgebied."
Er is dan ook geen wettelijke verplichting om de HSL-Zuid in de komende jaren uit te
rusten met deze versie. Mijn departement heeft aan ProRail gevraagd in samenspraak met
de vervoerders aan te geven wanneer dergelijke treinen gebruik zullen kunnen maken van
de verschillende baanvakken, waaronder de HSL-Zuid. Op basis daarvan zal de Europese
Commissie geïnformeerd worden.
Omdat de HSL-Zuid infrastructuur kan worden beschouwd als `bestaande infrastructuur',
heeft de Nederlandse Staat niet de verplichting deze versie nu reeds te implementeren. De
5 Op het moment dat de definitieve aanvangsdatum wordt vastgesteld zal ik de financiële gevolgen in
kaart brengen. Tevens zal ik dan de begrotingsgegevens actualiseren ten aanzien van de inkomsten uit de
gebruikersvergoeding. Deze zijn vooralsnog met prijspeil 2007 berekend.
---
HAVV\772768
Staat zal het project afronden op basis van de met de infrabeheerders en vervoerders in de
corridor Parijs-Brussel-Amsterdam overeengekomen 2.3.0 Corridor standaard.
6 Stand van zaken risicoreservering
In de verslagperiode van VGR 23 is het beroep (50% waarde) dat nog moet worden
gedaan op de risicoreservering toegenomen van 7 naar 15 mln. Voor de Betuweroute
is het beroep (50% waarde) niet gemuteerd. Dat levert het volgende beeld op van de naar
verwachting nog aan de risicoreservering te onttrekken middelen.
90% waarde 50% waarde
Betuweroute 8 mln. 5 mln.
HSL-Zuid 33 mln. 15 mln.
Totaal 41 mln. 20 mln.
Bij Voorjaarsnota is 15 mln. toegevoegd aan de risicoreservering. Per einde van de
verslagperiode was in de risicoreservering nog een ruimte van 76 mln. ( 61 mln + 15
mln.). De lopende ontwikkelingen in beide projecten zijn voor mij aanleiding om deze
ruimte van 76 mln. te handhaven.
In de risicoreservering wordt geen rekening gehouden met vervoersrisico's. Deze worden
wél meegenomen in de integrale risico inventarisaties ten aanzien van de planning.
Hoogachtend,
DE MINISTER VAN VERKEER EN WATERSTAAT,
Camiel Eurlings
---
Ministerie van Verkeer en Waterstaat