Bouwen aan betekenis
Datum: 29 september 2008
Oratie: mw.prof.dr. P. Hendriks, 16.15 uur, Academiegebouw,
Broerstraat 5, Groningen
Titel: Bouwen aan betekenis
Leeropdracht: Semantiek en Cognitie
Faculteit: Letteren
Bouwen aan de betekenis van taal
Hoe is het mogelijk dat we een dialect dat we niet spreken toch kunnen
begrijpen? Het lijkt er op dat begrijpen gemakkelijker is dan spreken.
Toch is dat `begrijpen' een behoorlijk ingewikkeld proces. Dat blijkt
vooral op momenten dat het mis gaat. Prof.dr. Petra Hendriks betoogt
in haar oratie dat luisteraars soms letterlijk moeten `bouwen aan
betekenis'. Met deze oratie, op 29 september 2008, aanvaardt Hendriks
de leerstoel Semantiek en Cognitie aan de Faculteit der Letteren van
de Rijksuniversiteit Groningen.
Veel kinderen maken nog tot een jaar of 7 fouten wanneer ze het woord
hem horen. De zin "Bert slaat hem" kan voor deze kinderen ook heel
goed betekenen dat Bert zichzelf slaat. Dat is opvallend, omdat
dezelfde kinderen het woordje hem wel goed gebruiken als ze zelf
spreken. Dit verschil tussen spreken en begrijpen is een verrassend
resultaat van een recente studie van Petra Hendriks en collega's,
waarin het taalgebruik en het taalbegrip van kinderen werd vergeleken.
Voor een optimale communicatie is het nodig dat een spreker of
luisteraar zich verplaatst in het perspectief van de ander. Als een
luisteraar dit niet doet, begrijpt hij de spreker verkeerd.
Bijvoorbeeld als die het woordje hem gebruikt. En als een spreker zich
niet in een ander verplaatst, wordt deze soms ook verkeerd begrepen.
Niet iedereen kan zich evenwel goed in een ander verplaatsen. Mensen
met autisme bijvoorbeeld vinden dit lastig. Maar ook kinderen en
ouderen lijken hier grote moeite mee te hebben als het gaat om taal,
zo blijkt uit onderzoek van Hendriks' onderzoeksgroep. Dit komt
misschien door hun kleinere werkgeheugen of hun lagere denksnelheid.
Foutloos begrijpen vergt een aantal denkstappen. Een luisteraar moet
daarom letterlijk `bouwen aan betekenis'.
Zie ook het tv-programma Adams Appel over Hendriks:
www.adamsappel.nl/archief2007/afl08
Rijksuniversiteit Groningen