Universiteit van Amsterdam

22 - 26 september 2008

Dit is een overzicht van promoties, oraties, afscheidscolleges en andere activiteiten aan de Universiteit van Amsterdam. Meer informatie over de items in deze agenda kunt u krijgen bij de afdeling Persvoorlichting, tel. 020 - 525 2695, e-mail: persvoorlichting@uva.nl. Met vragen over plechtigheden Geneeskunde kunt u contact opnemen met AMC Voorlichting, tel. 020 - 566 2929. Onder aan deze agenda vindt u de rubriek Hoogleraarsbenoemingen.

Financiële sector streeft EU-regelgeving na

Promotie Politicologie

dinsdag 23 september, 10.00 uur
De afgelopen twintig jaar zijn Europese kapitaalmarkten radicaal veranderd. Kende eerder ieder land voorheen een eigen financiële industrie, vandaag de dag voeren beleggingsbanken en beurzen competitie in een Europese 'Champions League'. Tegelijkertijd hebben EU-lidstaten de soevereiniteit van financiële markten overgedragen aan Brussel. Europa kent nu nog maar één set regels voor kapitaalmarkten. Vooral Europese comités zijn nu verantwoordelijk voor kapitaalmarktbeleid. Daniel Mügge stelt dat de financiële sector - banken en beurzen - zelf een cruciale rol heeft gespeeld in de verschuiving van het beleid van nationaal naar Europa. Nog geen twintig jaar geleden zag de meerderheid van banken en beurzen op het continent weinig in een geïntegreerde Europese kapitaalmarkt, vooral uit vrees voor de concurrentie uit Londen en de Verenigde Staten. Terughoudend overheidsbeleid was het gevolg. In de loop van de jaren negentig sloeg de stemming echter om. Banken zoals ABN Amro wilden internationaal groeien en zich bewijzen in het beleggingsbankieren. Zij werden de belangrijkste lobbygroep voor kapitaalmarktintegratie, geharmoniseerde regulering op Europees niveau en dus meer gezag voor Europese, technocratische comités. Mügge toont niet alleen hoe marktveranderingen en het politieke proces dat deze veranderingen kanaliseert, eigenlijk hetzelfde zijn. Gezien de crisis die financiële markten sinds 2007 beheerst, plaatst hij ook vraagtekens bij een beleidsproces waarin banken en beurzen een buitenproportioneel belangrijke rol spelen, terwijl nationale parlementen - en dus gewone burgers - steeds minder in te brengen hebben. Dhr. D.K. Mügge: Widen the Market, Narrow the Competition. The emergence of supranational governance in EU capital markets. Promotor is dhr. prof. dr. G.R.D. Underhill.
Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.

Plankton verdeelt zonnespectrum

Promotie Biologie

dinsdag 23 september, 12.00 uur
Meren en oceanen zijn rijk aan algen en allerlei andere micro-organismen die licht absorberen voor de fotosynthese. Daarmee staan deze microscopisch kleine plantjes (plankton) aan de basis van de voedselketen, en leggen ze een grote hoeveelheid van het broeikasgas CO2 vast. De micro-organismen komen voor in vele kleuren (zoals rood-, blauw- en groenalgen), waardoor ze verschillende delen van het zonnespectrum gebruiken. Maayke Stomp onderzocht de kleur van algen en bekeek welke rol lichtkleur speelt in hun concurrentiestrijd om het bestaan. Met een combinatie van wiskundige theorie, laboratoriumexperimenten en oceanografisch veldwerk probeerde Stomp om de rol van lichtkleur in meren en oceanen te ontrafelen. Ze toont voor het eerst aan dat rode en groene algen samenleven door het zonnespectrum onderling te verdelen. Bovendien ontdekte ze dat vibraties van watermoleculen de lichtkleur onder water beïnvloeden, en daarmee bepalend zijn geweest voor de evolutie van de fotosynthesepigmenten op aarde. Mw. M. Stomp: Colourful Coexistence. A New Solution to the Plankton Paradox. Promotoren zijn dhr. prof. dr. J. Huisman en dhr. prof. dr. L. J. Stal.
Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.

Nieuwe inzichten voor therapie tegen aderverkalking
Promotie Geneeskunde

dinsdag 23 september, 14.00 uur
Atherosclerose ofwel aderverkalking begint met afwijkingen in de endotheelcellen, de cellen die de binnenkant van de bloedvaten bekleden. Zieke endotheelcellen bevatten veel minder Krüppel-like factor 2 (KLF2) dan gezond endotheel. Reinier Boon laat zien dat KLF2 een gunstig effect heeft op het endotheel. Het remt stolling, ontstekingsreacties, fibrose en oxidatieve stress. Bovendien verhogen statines (de meest voorgeschreven medicijnen tegen atherosclerose) de hoeveelheid KLF2 en wordt die hoeveelheid minder door ouderdom en diabetes. KLF2 vervult dus een sleutelrol in het gezond houden van endotheelcellen en kan een veelbelovend onderdeel zijn van therapie tegen atheroclerose. Dhr. R.A. Boon: The transcriptionfactor KLF2 in vascular biology. Promotoren zijn dhr. prof. dr. H. Pannekoek en dhr. prof. dr. A.J.G. Horrevoets (VU).
Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.

Het verkrijgen van biologisch relevante informatie
Promotie Biologie

woensdag 24 september, 14.00 uur
De opkomst van geavanceerde meettechnieken, de -omicstechnieken, zorgde voor grote veranderingen binnen de microbiologie en de moleculaire biologie. Dankzij deze -omicstechnieken is het mogelijk om de genexpressieniveaus van alle genen, of de concentraties van alle metabolieten (chemische stoffen), te bepalen. Geavanceerde data-analysemethodes worden gebruikt om biologisch relevante informatie uit de meetgegevens te verkrijgen. Robert van den Berg beschrijft in zijn proefschrift welke factoren essentieel zijn om de biologische vraag, de data-analysevraag en de experimentele opzet zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen om biologisch relevante informatie te kunnen verkrijgen. Dhr. R.A. van den Berg: Crossing borders between biology and data analysis. Promotor is dhr. prof. dr. A.K. Smilde.


Locatie: Aula van de UvA, Singel 411, Amsterdam.

Beter begrip van fysica straling gammaflitsen

Promotie Sterrenkunde

donderdag 25 september, 10.00 uur
Gedurende een korte maar heftige tijd is een gammaflits het helderste object in het heelal in gammastraling. De flits produceert meer energie in een fractie van een seconde tot een paar seconden, dan de zon gedurende haar gehele leven. De energie die de flits produceert, wordt uitgestraald door een zeer heet plasma dat met een relativistische snelheid van bijna de lichtsnelheid voortbeweegt. Dit plasma wordt weggeblazen vanaf een punt bij de horizon van een nieuw gevormd zwart gat als een nauwe straalstroom (een zogenoemde jet) die op ons gericht staat. Peter Curran richtte zich op de analyse van gammaflitsen en hun nagloeiers over een breed golflengtebereik. Gammaflitsen zijn uitgebreid waargenomen in röntgen-, optische en infraroodstraling op tijdschalen variërend van seconden (de gammaflits zelf) tot weken (voor de late nagloeier), met wisselend succes. Door van bepaalde gammaflitsen alle beschikbare data op alle golflengtes te analyseren, verkreeg Curran meer inzicht in de fysica die aan de straling van gammaflitsen en hun nagloeiers ten grondslag ligt. Dhr. P.A. Curran: Multi-wavelength analyses of gamma-ray bursts: Features of Swift GRBs and the blast wave model. Promotor is dhr. prof. dr. R.A.M.J. Wijers.
Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.

Sikkelcelziekte bij volwassenen gepaard met complicaties
Promotie Geneeskunde

donderdag 25 september, 12.00 uur
Lange tijd werd sikkelcelziekte, een erfelijke aandoening waarbij het hemoglobine abnormaal is, beschouwd als een ziekte die vooral bij kinderen voorkomt. Tegenwoordig bereiken veel patiënten de volwassen leeftijd. De langere levensverwachting gaat gepaard met een toename van chronische orgaanschade, acute complicaties - zoals zeer pijnlijke vaso-occlusieve crises (verminderde bloedtoevoer naar organen) en beroertes - en chronische complicaties als nierfalen, retinopathie (een netvliesaandoening), galstenen en ijzerstapeling. Ward van Beers bestudeerde de klinische aspecten, pathofysiologie en de aan sikkelcelziekte gerelateerde pulmonale hypertensie (verhoogde bloeddruk in de longslagaderen). Anders dan gedacht blijken vaso-occlusieve crises in de dagelijkse praktijk geen goede maat voor de ernst van de aandoening. De pijn van dergelijke crises kan goed worden bestreden met patiëntgecontroleerde pijnstilling. Dit vermindert het morfinegebruik en de daaraan verbonden bijwerkingen. Dhr. E.J. van Beers: Sickle cell disease, pathophysiology and clinical complications. Promotor is dhr. prof. dr. M.H.J. van Oers.
Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.

Mijt plant zich aseksueel voort

Promotie Biologie

donderdag 25 september, 14.00 uur
Veel insecten en mijten dragen bacteriën met zich mee die verticaal, van moeder op nakomelingen, worden doorgegeven. Dit gaat via de eicellen; in sperma is geen ruimte voor de bacteriën. Mannetjes zijn vanuit bacterieel oogpunt dan ook overbodig. Een aantal bacteriesoorten heeft manieren ontwikkeld om hun eigen overleving te vergroten: ze manipuleren het voortplantingsmechanisme van het mannetje op zo'n manier dat er meer geïnfecteerde vrouwtjes worden geproduceerd. Dit resulteert in bijvoorbeeld male-killing, transseksualiteit of aseksualiteit. Naar schatting is zestig procent van geleedpotigen geïnfecteerd met deze bacteriën. De bekendste bacteriën behoren tot de geslachten Wolbachia en Cardinium. Waarschijnlijk spelen deze bacteriën een grote rol in de evolutie van geleedpotigen en kunnen ze in sommige gevallen zelfs soortsvorming induceren. Vera Ros bestudeerde de invloed van deze bacteriën op Bryobia-mijten (Tetranychidae, spintmijten). Veel mijtensoorten in dit geslacht planten zich aseksueel voort. Ros concludeert dat Wolbachia en Cardinium wijdverbreid zijn binnen dit geslacht en dat de aseksualiteit waarschijnlijk meerdere keren is ontstaan in de loop van de evolutie. Dat is uniek, want aseksualiteit komt niet veel voor onder dieren en wordt zelfs als nadelig beschouwd op de lange termijn. Ook seksuele soorten zijn geïnfecteerd met deze bacteriën. Mw. V.I.D. Ros: Evolutionary consequences of reproductive parasites in spider mites. Promotor is dhr. prof. dr. S.B.J. Menken.
Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.

Meer aandacht nodig voor basisbehoeften drugsgebruikers
Promotie Geneeskunde

vrijdag 26 september, 10.00 uur
Om problematisch druggebruik effectiever te bestrijden is een vraaggestuurde benadering wellicht effectiever dan de gebruikelijke top-down strategieën. Ewald Witteveen deed onderzoek onder druggebruikers om meer inzicht in hun problemen te krijgen. De overgrote meerderheid van de geïnterviewden bleek op jonge leeftijd te maken te hebben gehad met agressie, pleegzorg, verslaafde ouders en justitie. Veel van deze jongeren gebruiken harddrugs om hun gevoelens te reguleren. Ook spelen nieuwsgierigheid en de beschikbaarheid van harddrugs een rol. Crackgebruikers vormen een moeilijk bereikbare groep. Witteveen stelt dat de hulpverlening zich meer zou moeten richten op basisbehoeften (zoals onderdak en financiële zekerheid) en het leren van praktische vaardigheden. Dhr. E.J. Witteveen: Knowledge gained through experience in young problem drug users. Reflections on interventions and change. Promotor is dhr. prof. dr. G.M. Schippers.
Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.

Kans op bodemverslechtering groot bij verlaten landbouwgebied
Promotie Geografie/Ecologie

vrijdag 26 september, 12.00 uur
Bodemerosie is een van de belangrijkste milieuproblemen in mediterrane landen. Het leidt in stuwmeren tot het verlies van bodemkwaliteit en sedimentatie, een proces waarbij materiaal als grind en zand door water wordt afgezet. Om bodemerosie effectief te verminderen is kennis nodig over erosieprocessen en de ruimtelijke patronen op verschillende schaalniveaus. Jan Peter Lesschen richtte zich op de interacties tussen bodem, vegetatie en erosie bij het verlaten van landbouwgebieden. Het onderzoek vond plaats in het zuidoosten van Spanje in een semi-arid stroomgebied, een omgeving met weinig neerslag. Landverlating is een van de belangrijkste landgebruiksveranderingen in marginale landbouwgebieden in Zuid-Europa en de verwachting is dat deze trend zal voortzetten. In semi-aride gebieden zal volgens Lesschen de ontwikkeling naar een natuurlijke vegetatie op deze verlaten velden langzaam verlopen, waardoor de kans op bodemdegradatie door erosie groot is. Vooral geulerosie in geterrasseerde velden is een belangrijke bron van sediment. Betere voorspellingen van de locaties van 'erosiehotspots' met ruimtelijke erosiemodellen maken het mogelijk om erosie met behulp van vegetatie effectief en duurzaam te bestrijden. Dhr. J.P. Lesschen: Multi-scale interactions between soil, vegetation and erosion in the context of agricultural land abandonment in a semi-arid environment. Promotor is dhr. prof. dr. J.M. Verstraten.
Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.

Nieuwe criteria voor bewegingsstoornis

Promotie Geneeskunde

vrijdag 26 september, 14.00 uur
De bewegingsstoornis Myoclonus-dystonie (M-D) kenmerkt zich door schokken en spierverkramping (dystonie). Het gen DYT11 speelt een belangrijke rol bij het ontstaan ervan. Genetisch onderzoek toonde aan dat mutaties in dit gen een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van M-D. Toch kan slechts bij een derde van de M-D-patiënten een mutatie worden aangetoond. Dit suggereert genetische heterogeniteit. Elisabeth Foncke beschrijft de klinische kenmerken van twee Nederlandse M-D-families. Dit leidde tot aanpassing van de diagnostische criteria voor M-D. Zo zijn epileptische insulten en afwijkingen op een EEG geen exclusiecriteria (criteria waarom personen niet worden opgenomen in de studie) meer. Vaker dan gedacht komen subtiele myoclonieën (plotselinge spierspasmen) van de vingers voor. Foncke bekeek tevens of specifieke fenotypische kenmerken een mutatie op het DYT11-gen kunnen voorspellen, en of psychiatrische symptomen bij M-D patiënten deeluitmaken van het fenotype (verschijningsvorm bij een bepaalde erfelijke aanleg). Ten slotte beschrijft zij functionele studies die meer inzicht moeten geven in het ontstaan van de ziekte. Mw. E.M.J. Foncke: Clinical and functional studies in Myoclonus-Dystonia. Promotor is dhr. prof. dr. M. Vermeulen.
Locatie: Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231, Amsterdam.

Hoogleraarsbenoemingen

Dhr. dr. F.O. ter Kuile (1962) is benoemd tot bijzonder hoogleraar Tropische Epidemiologie aan de Faculteit der Geneeskunde van de Universiteit van Amsterdam (AMC-UvA). De leerstoel is ingesteld vanwege het Genootschap ter bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde.

Feiko ter Kuile studeerde Geneeskunde aan de UvA en heeft twintig jaar ervaring als klinisch onderzoeker. Hij richt zich in zijn onderzoek vooral op de epidemiologie, behandeling en preventie van malaria tropica. Zo is hij hoofd van het Malaria in Pregnancy Consortium, een internationaal samenwerkingsverband tussen veertig universiteiten en onderzoeksinstituten, en doet hij onderzoek naar nieuwe methoden voor de bestrijding van malaria tijdens de zwangerschap. Ter Kuile bestudeert tevens interventies voor de behandeling van recidiverende malaria bij jonge kinderen met ernstige bloedarmoede in Malawi. Dit laatste doet hij in nauwe samenwerking met de Global Child Health Group van het Emma kinderziekenhuis.

Als onderzoeker van de vakgroep Interne geneeskunde van het AMC werkte Ter Kuile zes jaar in Thailand in een samenwerkingsverband met de University of Oxford en de Mahidol University Bangkok. Vervolgens werkte hij in Kenia en in Atlanta acht jaar samen met collega's van de Amerikaanse Centers for Disease Control en Prevention (CDC). Sinds 2003 is Ter Kuile als hoogleraar Tropische Epidemiologie en hoofd van de sectie Malaria-epidemiologie verbonden aan de Child and Reproductive Health Group van de Liverpool School of Tropical Medicine (Liverpool, Groot-Britannië). Daarnaast is hij actief in verschillende adviescommissies. Zo is hij lid van verschillende technische expertgroepen van de WHO voor de behandeling en preventie van malaria. Hij promoveerde cum laude (1994) aan de UvA en hij ontving in 1999 de Eijkman Medaillle voor zijn onderzoek naar resistente malaria tropica.