Het Nationaal Archief
Meisjes van de fabriek
Den Haag, 30 juli 2008
Tentoonstelling van 13 september t/m 23 november 2008
Uit de ruim 4.000 fotos van de Arbeidsinspectie die in het bezit zijn
van het Nationaal Archief presenteert de Kunsthal Rotterdam een
selectie van de meest bijzondere opnamen. De zwart-wit fotos zijn door
de Arbeidsinspectie gemaakt in de periode 1900-1950 om slechte
werkomstandigheden, kinderarbeid, onveilige situaties en
beroepsziektes aan het licht te brengen. Het materiaal dat arbeiders
aan machines, jonge meisjes in fabriekshallen en thuiswerkers laat
zien, komt voor het eerst sinds bijna negentig jaar weer uit de
archiefkasten. Speciale aandacht is er voor de close-ups van
inspecteur Filarski die een prachtige uitzondering vormen op de
zakelijke registraties van zijn collegas. Samen geven de fotos een
realistisch tijdsbeeld van arbeidsomstandigheden en industrietakken
uit het nabije verleden.
Arbeidsinspectie
Aan het einde van de negentiende eeuw komt kinderarbeid, ondanks het
beroemde Kinderwetje van Van Houten (1874) in Nederland nog steeds
veel voor. Om de slechte naleving van de kinderwet, te lange werkdagen
en onveilige situaties met machines een halt toe te roepen, wordt in
1890 de Arbeidsinspectie opgericht. Het is de eerste onafhankelijke
dienst die fabriekshallen en thuis- en buitenwerkers bezoekt om de
leeftijd van arbeiders te controleren en te kijken naar
arbeidsomstandigheden, veiligheid en hygiëne. Vanaf 1900 wordt het
gebruikelijk de schriftelijke rapporten die de inspecteurs opstellen
van fotos te voorzien. Eenmaal gefotografeerd zijn misstanden en de
gevolgen van ongevallen op de werkvloer immers lastig te ontkennen. De
zuiver zakelijke registraties die de inspecteurs maken, dienen als
voorbeeld, bewijs of waarschuwing en tonen recht toe recht aan maar op
een indringende manier het arbeidsleven in Nederland in de eerste
helft van de twintigste eeuw.
Inspecteur Filarski
Jan Daniël Filarski (1884-1969) treedt in 1916 in dienst van de
Arbeidsinspectie. Hij is technisch ambtenaar van de dienst en zet zich
in voor het vergroten van de veiligheid rondom werk met machines. In
de tentoonstelling is er speciale aandacht voor de stemmige fotos van
inspecteur Filarski die, gemaakt met gevoel en met oog voor detail,
een aangename uitzondering vormen op de objectieve registraties van
fabriekshallen met jonge meisjes aan de lopende band die zijn collegas
maken. In zorgvuldige composities en met een laag camerastandpunt legt
hij van zeer dichtbij de arbeidsomstandigheden in de fabrieken vast.
Filarskis bedrijfsrapportages zijn opzettelijk wat onscherp, waardoor
ze een nostalgisch karakter krijgen waarin de tijd lijkt te hebben
stilgestaan.
Fotoarchief
De selectie fotos van de Arbeidsinspectie toont industrietakken en
werkzaamheden die tegenwoordig niet meer bestaan of door machines zijn
overgenomen: een vrouw in een schort knipt ondergoed in een
tricotweverij, een andere groep vrouwen plakt al staande tientallen
luciferdoosjes, in een grote fabriekshal verpakken werknemers met de
hand chocoladerepen en in een schuur boeten vijf jonge vrouwen netten
voor de visserij. Daarmee geeft de unieke collectie met
arbeidersportretten en overzichten van fabriekshallen een indruk van
het werk in fabrieken en bij particulieren aan het begin van de vorige
eeuw.
Publicatie
Bij Waanders Uitgevers verschijnt het gelijknamige boek, ISBN 90 4000
8538 3, 14,95.
De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met het
Nationaal Archief, Den Haag.