Nationale Bank van Belgie
2008-09-12
De efficiëntiegrens als methode voor prestatiemeting van de overheidsuitgaven: een Belgische
casestudy
door Bruno Eugène
NBB Working Paper No 138 - Research Series
De analyse van de overheidsefficiëntie tracht een vergelijking te maken tussen, enerzijds, de door de
overheid ingezette middelen en, anderzijds, de prestaties van de overheidsdiensten uitgedrukt als het
behalen van hun doelstellingen. Efficiëntie kan derhalve worden gedefinieerd als het behalen van de best
mogelijke resultaten met de inzet van zo weinig mogelijk middelen.
Er zijn verschillende redenen om de efficiëntie van de overheid te bestuderen. Ten eerste genereert het
hoge aandeel van de overheidsuitgaven in het bbp verstorende belastingheffing. In die zin drukt elk
inefficiënt gebruik van overheidsmiddelen de economie als geheel. De tweede reden is eveneens van
budgettaire aard, aangezien een ambitieus begrotingsbeleid vereist is om het hoofd te kunnen bieden aan
de kosten van de vergrijzing en aan het probleem van de klimaatverandering op langere termijn. Gelet op
het hoge aandeel van de overheidsuitgaven in België, ligt daarin een potentieel grote besparingsbron die
moet worden aangesproken. Tot slot is een goed functionerende overheidssector eveneens van belang in de
ruimere context van de inspanningen om het concurrentievermogen van de economie te verbeteren.
Het doel van deze working paper is na te gaan in welke mate de Belgische overheid efficiënt is in haar rol als
verstrekker van gezondheidszorg, onderwijs en openbare orde en veiligheid. In dit kader beperkt deze paper
zich tot het meten van de productieve efficiëntie. Het is niet de bedoeling rechtstreeks in te gaan op
gelijkheids- of macro-economische overwegingen zoals groei- of werkgelegenheidsdoelstellingen. Evenmin
wordt ernaar gestreefd de redenen voor de relatieve efficiëntie of inefficiëntie van de Belgische overheid
uiteen te zetten.
De hier voorgestelde analyse is gebaseerd op het Free Disposal Hull framework, dat op eenvoudige
principes berust en gemakkelijk te interpreteren is. De efficiëntie wordt gemeten in relatie tot de
overheidssectoren van andere landen, door de ingezette middelen en de productiewaarde te vergelijken.
Een land met een hoge productiewaarde en beperkte kosten is derhalve efficiënter dan een land met een
lagere productiewaarde en hogere kosten. Door alle efficiënte landen samen te bekijken kan een
efficiëntiegrens worden opgesteld, die kan fungeren als een door de andere landen na te streven doelstelling
inzake efficiëntie.
Vergeleken met andere studies over dit onderwerp die op hetzelfde theoretische kader zijn gestoeld, ligt de
originaliteit van deze working paper in, enerzijds, het belang dat gehecht wordt aan de keuze van geschikte
resultaatindicatoren, alsook in de manier waarop deze indicatoren worden geaggregeerd. Anderzijds ligt de
nadruk duidelijk op de efficiëntie van de Belgische overheidssector.
Aangezien de waarde van de productie van de overheidssector over het algemeen niet door marktkrachten
wordt bepaald, dient ze met behulp van andere elementen te worden geraamd. Deze elementen, die
uitkomsten (outcome) genoemd worden, moeten een maatstaf zijn van de mate waarin de overheid haar
doelstellingen bereikt. Een eerste reeks beperkingen met betrekking tot dit kader houdt verband met de
aggregatie van de verschillende resultaatmetingen. De overvloed aan nagestreefde doelstellingen moeten
immers in een enkele resultaatindicator worden geïntegreerd, aangezien de kosten voor het behalen van de
verschillende doelstellingen niet deelbaar zijn. Aangetoond wordt dat het aggregeren van de verschillende
deelindicatoren in een enkele synthetische uitkomstentindicator onvermijdelijk gepaard gaat met een zekere
subjectiviteit, die weerspiegeld wordt in het gewicht dat aan elke deelindicator wordt toegekend. Er is geen
bezwaar tegen het toekennen van identieke gewichten, maar het staat zeker niet borg voor objectiviteit.
Communicatie de Berlaimontlaan 14 tel. + 32 2 221 46 28 Ondernemingsnummer:
Nationale Bank van België n.v. 1000 Brussel www.nbb.be 0203.201.340 RPR Brussel
---
Een tweede type van beperkingen heeft te maken met de indicatoren zelf, aangezien de op deze manier
uitgevoerde metingen nog altijd niet perfect zijn en dus omzichtig moeten worden geïnterpreteerd.
Behoudens deze beperkingen, toont de analyse aan dat België op het vlak van gezondheidszorg relatief
efficiënt is in vergelijking met de andere beschouwde landen - de EU-15, Japan, de Verenigde Staten en
Polen. Slechts vier Europese landen Spanje, Zweden, Luxemburg en Oostenrijk - en Japan zijn efficiënter
dan België. Dit laatste land heeft geopteerd voor relatief hoge uitgaven om evenredig goede uitkomsten te
bereiken. Als de synthetische resultaatindicator enkel tot harde gegevens wordt beperkt - (gezonde)
levensverwachting en kindersterfte - wordt het beeld voor België minder rooskleurig. Er is een zekere marge
voor verbetering op het vlak van de gezondheidszorg die iets duurder is dan gemiddeld in de EU-15 maar
niet zoveel als in de andere onderzochte overheidssectoren.
Over het geheel genomen is het Belgische onderwijssysteem duurder maar ook beter dan het Europese
gemiddelde. Er is echter een groot verschil tussen de efficiëntie van het onderwijssysteem in de Franse
Gemeenschap en dat van de Vlaamse Gemeenschap. Een analyse op basis van een beperkte reeks
indicatoren toont aan dat de Franstalige onderwijssector minder efficiënt is. De resultaten van de leerlingen
van de Franse Gemeenschap voor de PISA-indicatoren inzake lezen, wiskunde en wetenschappen zijn
zwak. De Franse Gemeenschap heeft dan ook potentiële verbeteringsmarges. De efficiëntie van de Vlaamse
Gemeenschap inzake onderwijs is groter, zonder evenwel de efficiëntiegrens te bereiken.
Op het vlak van openbare orde en veiligheid kunnen en moeten nog vorderingen worden gemaakt, hetzij om
de dienstverlening te verbeteren, hetzij om de kosten te beperken.
Communicatie de Berlaimontlaan 14 tel. + 32 2 221 46 28 BTW BE 0203.201.340
Nationale Bank van België n.v. BE-1000 BRUSSEL www.nbb.be RPR Brussel
---- --