Universiteit van Tilburg 3 september 2008
Scheiding der machten bestaat nauwelijks in Nederland
Promotie Hendrik Gommer over beïnvloeding rechtszaken door politici
(en pers)
Hoe onafhankelijk is de rechter als politici zich in een rechtszaak
mengen? Hendrik Gommer onderzocht deze vraag vanuit sociologische,
psychologische, historische, antropologische en
rechtswetenschappelijke invalshoek en bestudeerde veertien
spraakmakende rechtszaken. Hij concludeert dat de scheiding der
machten in Nederland in de praktijk eigenlijk niet bestaat.
In reactie op een opmerking van VVD-kamerland Fred Teeven besloot de
rechter tot strafvermindering voor de veroordeelde Holleeder. Volgens
de rechter had de opmerking de verdachte 'niet ten voordele gestrekt'.
Werd de onpartijdigheid van de rechter hier werkelijk aangetast?
Promovendus Hendrik Gommer onderzocht deze vraag voor de Nederlandse
rechtspraktijk vanuit vele invalshoeken. Zo ging hij na of de rechter
wel onafhankelijk kan zijn, hoe hij tot zijn beslissing komt en waar
zijn gezag van afhankelijk is. Ook bestudeerde hij veertien
spraakmakende zaken, waaronder die tegen Menten en Lucia de B., en
ondervroeg hij politici door middel van een enquête.
Gommer concludeert dat de trias politica in Nederland, de wetgevende
macht (parlement), de uitvoerende macht (regering) en de rechterlijke
macht (rechters), eigenlijk niet meer bestaat: in werkelijkheid kent
Nederland veel meer machten. Deze machten werken bovendien als een
organisch geheel op elkaar in. Een rechter zou onpartijdig en
onafhankelijk moeten zijn, maar blijkt juist afhankelijk van talloze
partijen. Zo heeft hij om tot een onpartijdig oordeel te komen de hulp
nodig van overheid, politiek, deskundigen, media, collega's, zijn
sociale omgeving en ook zijn eigen persoonlijke ervaringen. Om daar
een weg in te zoeken gaan rechters bovendien af op hun intuïtie,
waarbij ze volgens Gommer soms ook fouten maken. Daarom zou deze
intuïtie onderworpen moeten worden aan een kritische controle, stelt
de promovendus. Dat kan volgens hem voor een belangrijk deel via het
Project Motiveringsverbetering in Strafvonnissen (PROMIS), waarbij
rechters worden aangespoord tot een heldere en gedegen motivering van
hun beslissing.
Nederlandse rechters laten zich echter niet zodanig beïnvloeden door
uitspraken van individuele politici dat hun onpartijdigheid wordt
aangetast, blijkt uit Gommers onderzoek. Zulke uitspraken vormen
slechts één van de factoren die de rechter kunnen beïnvloeden, maar
zij tasten het gezag van de rechter niet aan. Uit het onderzoek onder
leden van de Eerste en Tweede Kamer kwam bovendien naar voren dat het
vertrouwen van de parlementariërs in de rechter hoog is. De meeste
kamerleden vinden dat zij zich terughoudend moeten opstellen ten
opzichte van zaken die onder de rechter zijn. Alleen als een zaak veel
publiciteit krijgt, bemoeien kamerleden zich ermee: als het al
gebeurt, is de aanleiding meestal een krantenbericht. Hij doet daarom
de aanbeveling om niet al te krampachtig te reageren als politici weer
eens reageren op een zaak die onder de rechter is.
Hendrik Gommer (1962) studeerde biologie in aan de Rijksuniversiteit
Groningen, MO-B Godsdienst aan de Vrije Leerlangen te Amsterdam en
behaalde in 2006 een vrije Master rechten aan de Open Universiteit(cum
laude). Aan zijn veelzijdige loopbaan gaf hij opnieuw een wending toen
hij in januari 2006 aan zijn promotieonderzoek begon in Groningen. Dit
werd vanaf mei 2007 voltooid aan de Universiteit van Tilburg.
Universiteit van Tilburg