ChristenUnie
Wetenschappelijk Instituut
Nijhoff: Crisistheologie na Srebrenica.
Nijhoff: Crisistheologie na Srebrenica.
Rob1 woensdag 03 september 2008 11:03 In een column gaat Rob Nijhoff,
theoloog en medewerker van het WI, in op de ideeën van VU-hoogleraar
Bram van de Beek, die deze in zijn boek 'God doet recht' uiteenzet.
"Wachten duurt lang. Maar het is zover. Eindelijk. `God doet recht'.
Zo heet het nieuwste mes waarmee Bram van de Beek in het
theologiemuseum insteekt op diverse doeken. Niet zachtzinnig, wel
doelbewust."
Wachten duurt lang. Maar het is zover. Eindelijk. `God doet recht'. Zo
heet het nieuwste mes waarmee Bram van de Beek in het theologiemuseum
insteekt op diverse doeken. Niet zachtzinnig, wel doelbewust.
Dit keer in de zaal over `eschatologie', de `laatste dingen'. Het
einde van de geschiedenis - en dan niet in de optimistische versie van
Fukuyama. Overigens ook niet in een pessimistisch `script' richting
Doomsday. De ellende van onze menselijke geschiedenis is nu net dat
die ellende zich onveranderd monotoon blijft herhalen. Bleek de 20e
eeuw minder bereid tot gruwelen dan Assur ooit? En God, laat die nog
iets van Zich merken?
`Hier beneden is het niet', citeerde de steile, dwarse Van de Beek al
in een stekelig staaltje vooraf. Maar nu volgt gespierd `God doet
recht'. Mocht daar nog een populaire pendant uit voortkomen, dan stel
ik als titel voor: `Eindelijk gerechtigheid'. Want welke theoloog
durft de vrouwen en moeders van Srebrenica nog voor te houden dat
niemand te vrezen heeft voor een laatste oordeel of een hel? Moeten
zij het doen met het Scheveningse einde van Milosevic, of een aards
vonnis over een vooralsnog niet merkbaar schuldbewuste Karadzic?
In die aandacht voor recht en gerechtigheid ligt ook de hoogspanning
tegenover aardse politiek. Die is voor Van de Beek vooral oud en
smerig, mensenwerk vol machtswellust, zonder vooruitgang, met eerder
averechts effect. Wat mensen recht zetten, roept weer nieuw onrecht
op...
Toch heb ik in mijn vakantie Van de Beek's pil graag geslikt. Want hij
zegt iets. Over de zin van wraakpsalmen bijvoorbeeld, als een soldaat
van Mladic langs een rij burgers loopt en bij een moeder met een baby
in haar armen, haar kind de keel doorsnijdt. Beter het uitschreeuwen
naar God, dan jezelf wreken, als je die kans al had - of je zonen je
laten wreken. Alleen als er een God is die wreekt, kunnen mensen hun
wraakzucht leren afleggen zonder dat het onrecht zegeviert. Al kost
dat afleggen strijd, en lukt het hier beneden nooit helemaal.
Van de Beek is van de radicale stadsvernieuwing. Niet een paar
geveltjes schoonspuiten en dat is het dan. Nee, de boel moet plat. Dat
zal hem niet snel populair maken. Toch laat hij de oorspronkelijke
bestemmingsplannen zien; hij informeert zijn lezers over het waarom
van latere wijzigingen, maar ook over de onvoorziene eenzijdigheden
daarvan. Uiteraard mogen theologen roepen dat God een God is die niet
bestaat, dat Jezus een fijn mens was, en dat kerken moeten doen aan al
dan niet opstandige politiek. Maar wees dan wel eerlijk en noem dat
geen `christendom', want dat is het niet. Het zijn vooral echo's van
iemands eigen tijd, hoe kritisch iemand als Kuitert ook lijkt.
Wat is christendom dan wel, volgens Van de Beek? Crisis. In mijn
woorden: dat God in eigen persoon, als mens, de boel failliet is komen
verklaren, zelf eronderdoor is gegaan, en als betrokken Eigenaar zijn
personeel, zijn mensen, een nieuwe baan aanbiedt - maar wie vertrouwt
Hem nog? Noem het geen doorstart, want dan lijkt het alsof alleen de
voorraad en de inventaris verkocht moet worden, en het bedrijfspand na
het spuiten van de gevel weer opnieuw in gebruik kan worden genomen.
Nee, alles gaat plat. Het faillisement van de menselijke geschiedenis
betekent dat de klok nog wel tikt, maar het is over en uit hier. De
zaak is aan het instorten. Wie weg meent te komen door nog PC's te
jatten, of eigendommen van collegae, heeft niet door dat het over
leven en dood gaat. Gaslekken veroorzaken zomaar ontploffingen. Wie
gewoon doorzuipt of zijn vrouw verloochent op een personeelsfeestje,
leeft in een roes. En dan gaat het niet om de moraal, maar om leven of
dood. Tijdens een ramp bepaalt de crisis je prioriteiten. Dat is de
boodschap van christenen en kerken.
En de politiek? Die mag van Van de Beek pogingen doen om, zoals hij
bij Calvijn las, enig evenwicht (aequitas) te herstellen waar dat
verstoord is. Enig herstel in de ellende van machtsverhoudingen. Maar
geen pretenties of idealen alsjeblieft. In een volgende column zal ik
nog wel eens beweren dat voor het werken aan zo'n evenwicht een visie
nodig is - een visie die allerlei elementen bevat uit Van de Beek's
eigen betoog. Maar eerst wil ik zijn relativering van overheid en
politiek graag onderstrepen. In een neerstortend vliegtuig ga je niet
een scheurtje in de stoelbekleding repareren. En heel veel meer kan de
politiek niet doen. Nou ja, dronken of vechtende passagiers wat uit
elkaar trekken en in hun stoel terugdrukken. Maar zelfs dat wordt
relatief...
Dit is de dag. Een nieuw EO-programma om elke dag het nieuws te
becommentariëren. Intimi herkennen in deze programmanaam een
verwijzing naar Psalm 118: `Dit is de dag, die de HEER gemaakt heeft.'
Een van de psalmen die Jezus zong aan het Paasmaal dat hij met zijn
leerlingen at op de avond voor zijn kruisdood. En Joden rekenden hun
dag toen van avond tot avond. `Dit is de dag' - dat was dus de dag van
Zijn kruisiging.
Deze programmanaam vat zo het boek van Van de Beek samen. De eindtijd
is niet alleen ingegaan vanaf de dag van de kruisiging, het is die
dag, vanuit God gezien. Elke dag maakt sinds Golgotha deel uit van de
ontploffingscirkel om het kruis waar God Zichzelf als dader en
slachtoffer overgaf, en zo de duivelse machten van leed, schuld en
dood overwon. Het maakt beslist uit of we slachtoffers zijn of daders
- of toeschouwers. Maar we zijn het ook allemaal alle drie, met grote
regelmaat. De grootste ironicus-op-afstand mag zijn beschouwingen
publiceren, hij zal niet alleen slachtoffer blijken, maar met
regelmaat ook dader.
De politiek kan proberen enig evenwicht, enig recht te herstellen in
de verhoudingen tussen daders en slachtoffers. Laten kerken
ondertussen, om hier een bodem onder te houden, duidelijk maken dat
niet de overheid of de rechter, maar God het laatste woord heeft. De
Waarheid bestaat. Hij leefde onder ons, stierf door ons, maar
overleefde als Rechtvaardige. Hij is aan het komen, en dat is al
gebleken. Voor daders is er geen ontkomen aan. Voor slachtoffers komt
er recht. Hoe lang de klok nog doortikt. Wachten duurt lang. Maar het
is zover. Met of zonder waarheidscommissies. Met of zonder Den Haag of
Scheveningen.
Rob Nijhoff