Nederlandse Vereniging van Journalisten

Margriet Vroomans, voorzitter Sectie Freelance:
"Vakmanschap heeft een prijs"

Misschien zou de Sectie Freelance van de NVJ eens wat opdrachtgevers moeten uitnodigen op een van de freelancedagen om met hen te praten over het belang van freelancers in hun organisatie. "Ik denk dat heel wat organisaties zouden omvallen als alle freelancers zich daar ineens uit zouden terugtrekken." Aldus Margriet Vroomans, sectievoorzitter Freelance in een interview over de rol, de positie en de toekomst van de freelance journalist.

Tijdens de afgelopen Freelancersdag werd de vraag gesteld wie nog journalist is. Steeds meer media maken gebruik van user generated content, oftewel (onbetaalde) bijdragen van niet-professionele gebruikers. Hoe groot zijn de bedreigingen en wat zijn de kansen voor freelance journalisten in de toekomst?

"Er zijn bedreigingen. Het vak van journalist is onbeschermd; iedereen kan zich zo noemen. Dat heeft gevolgen voor het imago en de geloofwaardigheid van alle journalisten en de journalistiek in het algemeen. Neem het filmpje over minister Vogelaar dat een hit werd op YouTube. De maker wordt journalist genoemd, maar was het journalistiek? Ik vond van niet. Ik vond het een uitgelokt relletje op een amusementssite dat door serieuze kranten en actualiteitenrubrieken onterecht tot nieuwsfeit werd gepromoveerd. Ik ervaar het wegvallen van journalistieke normen in dit soort kwesties als een belangrijke bedreiging van de journalistiek. Een serieuze freelancer, trouwens ook een journalist in vaste dienst, kan eigenlijk alleen maar proberen daar een heleboel kwaliteit tegenover stellen, om het onderscheid met wat volgens mij géén journalistiek is, groter te maken. Dus: feiten, achtergronden en samenhang brengen, in plaats van meningen, peilingen en het grootste gelijk van de vismarkt. Ik ben van de oude school: ik vind dat de journalistiek de lezer, kijker en luisteraar verder moet helpen in zijn visie op de wereld en in zijn meningsvorming. Dáár zijn wij voor. Amusement is ook leuk, maar dat is een andere tak van sport."

Wat verandert er inhoudelijk voor freelancers, welke gevolgen hebben die veranderingen voor de hoeveelheid werk voor freelancers?

"We zien natuurlijk dat de technologische ontwikkelingen heel snel gaan. Bij de omroep vind je zeer geavanceerde digitale afdelingen en print gaat steeds meer over op 'multimediaal'. Werknemers in dienstverband zitten daar vaak bovenop, krijgen opleidingen, groeien mee met de ontwikkelingen. Voor freelancers ligt dat meestal anders, al maakt het wel onderdeel uit van je journalistieke ondernemerschap om 'bij te blijven'. Doe je dat niet, dan leg je op den duur het loodje. Hoe de markt voor de freelancer er ook uitziet; je moet zelf je aandeel veroveren."

Een veelgehoord advies is om multidisciplinair te worden. Lever niet alleen tekst maar ook een digitale foto aan. Een foto voor internet hoeft niet briljant te zijn. Deelt u die aanbeveling?

"Ik juich het zeer toe dat freelancers zich zelf ontwikkelen, zich op allerlei vlakken bekwamen, maar ik zelf geloof in kwaliteit en vakmanschap en ik gun die aan elke beroepsgroep afzonderlijk. Ik hou van journalisten die een goed stuk schrijven. Ik hou van fotografen die nét dat ene beeld weten vast te leggen. Ik bewonder cameramensen die een mooie reportage draaien en ik hou van editors die kritisch meedenken tijdens het monteren. Dat is vakmanschap en heeft een prijs. Het zal voor opdrachtgevers wel veel makkelijker zijn als je er een fotootje of filmpje bijlevert, en vooral veel goedkoper, maar ik ben er zelf geen voorstander van. Kwaliteit moet de norm zijn en als je zegt dat het maar een plaatje voor internet is, onderschat je niet alleen dat medium, maar ook het vakmanschap van andere disciplines."

Een ander advies is specialisatie. Zorg dat je je inhoudelijk verdiept en uitblinkt. Valt er nog veel te verbeteren?

"Ik hoop dat freelancers zich de gelegenheid en de tijd gunnen om zich te ontwikkelen. Vergis je niet: een freelancer doet alles zelf. Hij heeft geen organisatie achter zich die de faciliteiten voor 'm regelt: hij doet z'n eigen acquisitie, hij onderhoudt z'n eigen contacten, hij moet zelf achter z'n centen aan. Die positie heeft grote voordelen, maar toen ik pas freelancte kreeg ik het daar ook wel eens benauwd van: ik was de hele dag druk, maar er waren dagen dat ik 's avonds niks kon laten zien van wat ik die dag gedaan had. Ik had afspraken gemaakt, gemaild, telefoontjes uitgezet en afgehandeld, rekeningen betaald, rommel opgeruimd en postzegels gekocht, maar helemaal níks geproduceerd. Zeker in die begintijd ben je niet bezig met 'specialiseren', je bent blij dat je je hoofd boven water kunt houden. Maar na een tijdje, als je een paar opdrachtgevers hebt met wie je een band hebt opgebouwd, kun je die richting wél uit. Dan ontstaat de rust om je meer te verdiepen, de durf om creatief te denken."

Contracten worden aangeboden waarin freelancers afstand moeten doen van het auteursrecht, er worden exclusiviteitstermijnen bedongen. Wat vindt u van deze ontwikkeling?

"Ik maak me daar wel zorgen over. Ik hoor er af en toe voorbeelden van, meestal bij toeval trouwens. Sommige freelancers die voor de publieke omroep werken, wordt min of meer verboden ook iets voor de commerciëlen te doen. Fijn dat een opdrachtgever je exclusief wil hebben, maar er staat helaas geen 'afname-garantie' tegenover. Freelancers zijn doorgaans erg voorzichtig om voorvallen te melden; ze willen de band met hun opdrachtgever niet schaden en proberen het zelf op te lossen, of een vorm te vinden om zich erin te schikken. Maar er zijn gelukkig ook freelancers die hun opdrachtgevers kunnen overtuigen van hun betekenis voor het medium, die zelf hun voorwaarden stellen of bepalingen in hun contract aanpassen voor ze het ondertekenen. En we kennen ook freelancers die gewoon niet tekenen en toch een jarenlange band met de opdrachtgever hebben."

Welke rol speelt de NVJ hierin?

"Belangrijk is om te beginnen dat freelancers hun eigen waarde ook voor zichzelf helder definiëren. Een goede freelancer heeft een opdrachtgever heel veel te bieden: vakmanschap, inzet, flexibiliteit, veelzijdige ervaring. Dát is het kapitaal van de freelancer. Er is geen enkele reden om daar bescheiden over te zijn. Verder hoop ik dat meer freelancers het aandurven om hun ervaringen op dit vlak op z'n minst aan de NVJ te melden. Zodat wij zicht krijgen op de grootte van het probleem en op de gemeenschappelijke factoren daarin. En we met elkaar kunnen nadenken over een aanpak en overleg met opdrachtgevers. Misschien moeten we eens wat opdrachtgevers uitnodigen op één van onze freelancersdagen. Met hen in discussie gaan over het belang van freelancers in hun organisatie. Ik denk dat heel wat organisaties zouden omvallen als alle freelancers zich daar ineens uit zouden terugtrekken."