KAMERVRAGEN EN ANTWOORDEN
17-07-2008
Kamervragen over de Full Mission Flight Trainer in het project NH-90
helikopters
Vraagsteller: Vaste commissie voor Defensie
Hierbij bied ik u de reactie aan op het verzoek van de vaste commissie
voor Defensie naar aanleiding van mijn brief van 24 juni jl. over
deresultaten in de verwervingsvoorbereidingsfase voor de Full Mission
Flight Trainer (FMFT) in het Helikopterproject NH-90 (verzoek met
kenmerk 08-DEF-B-128).
DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE,
drs. J.G. de Vries
Ministerie van Defensie
Postbus 20701
2500 ES Den Haag
Telefoon (070) 318 81 88
Fax (070) 318 78 88
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal
Plein 2
2511 CR Žs-Gravenhage
Datum 17 juli 2008
Ons kenmerk DMO/DB/2008018713
Onderwerp Reactie op verzoek VCD over de Full Mission Flight Trainer in het
project NH-90 helikopters
Hierbij bied ik u de reactie aan op het verzoek van de vaste commissie voor Defensie naar
aanleiding van mijn brief van 24 juni jl. over de resultaten in de
verwervingsvoorbereidingsfase voor de Full Mission Flight Trainer (FMFT) in het
Helikopterproject NH-90 (verzoek met kenmerk 08-DEF-B-128).
DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE
drs. J.G. de Vries
Pagina 1/8
Ministerie van Defensie
Antwoorden op vragen van de vaste commissie voor Defensie over de brief over de
resultaten in de verwervingsvoorbereidingsfase voor de Full Mission Flight Trainer
(FMFT) in het Helikopterproject NH-90 (Kamerstuk 25 928 nr. 29).
1. De leden van de SP fractie hebben met stijgende verbazing kennis genomen van
de inhoud van de brief van de staatssecretaris van Defensie van 24 juni 2008 over de
resultaten van de verwervingsvoorbereidingsfase voor de Full Mission Flight Trainer
(FMFT) voor de NH-90. In de laatste stand van zaken brief van 9 juni jongstleden die de
Kamer over dit dramatisch slecht lopende project heeft ontvangen, werd gesproken
over de mogelijkheid van vertraging in de leveringen van investeringen van `Life Cycle
Cost' besparende maatregelen zoals de FMFT. In de brief van 24 juni waarover we nu
schriftelijk overleggen komt deze aangekondigde mogelijke vertraging als zodanig niet
meer terug, maar is wel sprake van een nieuwe kostenoverschrijding van 13,3 miljoen
euro. Moeten we hieruit concluderen dat de kostenoverschrijding het slechte nieuws is
en het niet meer noemen van een vertraging het goede nieuws? Verwacht de
staatssecretaris een verdere vertraging of bestaat die nu al en hoe lang is die dan?
De meerkosten van 13,3 miljoen ten opzichte van het in 1999 geraamde budget voor de
FMFT zijn verwerkt in het huidige NH-90 projectbudget van 1.027,50 miljoen (prijspeil 2007)
en maken geen deel uit van verhoging met 58 miljoen van het projectbudget waarover ik u
in mijn brief van 10 juni jl. (Kamerstuk 25 928, nr. 28) heb geïnformeerd. In deze brief
informeerde ik de Kamer over het aanvullende budget dat nodig is om de twintig NH-90
helikopters op verantwoorde wijze te laten instromen en (initieel) in stand te houden. Een van
de knelpunten hierbij is het ontbreken van een risicoreserve. De aanvulling op het
projectbudget is noodzakelijk om de risicoreserve op een aanvaardbaar niveau te brengen.
De FMFT is een Life Cycle Cost besparende maatregel die vanaf de opleveringsdatum effect
heeft gedurende de hele exploitatiefase van de helikopters. Met de ondertekening van het
FMFT contract vóór 31 juli 2008 zal het risico van vertraging in de levering van de simulator
verminderen, omdat de leverancier dan de contractuele verplichting heeft de ontwikkeling van
de software, de bouw van de FMFT en de integratie hiervan, in 36 maanden te voltooien en
de FMFT gebruiksgereed op te leveren.
Pagina 2/8
Ministerie van Defensie
2. Hoewel dit in de lijn van het project tot nu toe valt, kostenoverschrijding op
kostenoverschrijding en vertraging op vertraging, zijn de leden van de SP fractie wel
verbaasd dat er in een eerder stadium wel een vertraging maar niet een
kostenoverschrijding werd gemeld. Had de staatssecretaris redenen om deze
kostenoverschrijding niet aan te kondigen of was dit ook voor hem op 24 juni een
nieuw feit?
6. De leden van de SP fractie zijn verbijsterd dat de staatssecretaris maanden na
het vorige overleg met de Kamer, waar hij de uitspraak deed geen verdere
kostenoverschrijding te zien aankomen maar de Kamer wel de toezegging deed elke
overschrijding meteen te melden, nu een kostenoverschrijding meldt aan de Kamer.
Hoe lang wist de staatssecretaris al dat de simulatoren stevig duurder uit zouden
pakken? Hoeveel is er in totaal tot en met de brief van 4 december 2007 in de FMFT
gestoken (als een van de deelprojecten die de eerdere risicoreservering lieten
verdampen)? Hoeveel is er daarna nog in geïnvesteerd? Wat is nu de verwachting voor
het totaal budget vergeleken met de eerdere planning van 1,7 miljard gulden om 20 NH-
90's aan te kunnen schaffen?
In mijn brief van 10 juni jl. (Kamerstuk 25 928, nr. 28) heb ik de Kamer geïnformeerd over de
benodigde aanvulling van het projectbudget van 58 miljoen. Sinds de vaststelling van het
projectbudget NH-90 in 2000 is een deel van die aanvulling de eerste verhoging van het
projectbudget zonder dat daar een wijziging van de behoefte tegenover staat of dat sprake is
van reguliere prijscompensatie. Eerdere wijzigingen in de behoefte betroffen aanpassingen
naar aanleiding van de Studie Integrale Helikoptercapaciteit (Kamerstuk 29 800 X, nr. 3) en
de invoering van DR-bekabeling waarover u in de vijfde Jaarrapportage Helikopterproject NH-
90 bent geïnformeerd (Kamerstuk 25 928, nr. 18).
Zoals in mijn brief van 24 juni jl. (Kamerstuk 25 928, nr. 29) aangegeven oversteeg de offerte
van Rotorsim het in 1999 geraamde bedrag, maar bood deze voldoende basis om de
prijsonderhandelingen te starten. In de zevende Jaarrapportage Helikopterproject NH-90 en
in de lijst van vragen en antwoorden naar aanleiding daarvan (Kamerstukken 25 928, nrs. 26
en 27) heb ik gemeld dat de risicoreservering van het toenmalige NH-90 projectbudget zou
worden benut om het geraamde deelbudget ten behoeve van de FMFT te verhogen. Destijds
Pagina 3/8
Ministerie van Defensie
waren de onderhandelingen met Rotorsim nog gaande en kon nog niet precies worden
voorzien hoe de meerkosten ten opzichte van dat geraamde deelbudget zouden uitvallen.
De afname van de risicoreservering werd niet veroorzaakt door betalingen aan een
leverancier, maar door de gewijzigde toedeling van planbedragen aan deelprojecten
waaronder die voor de FMFT. Tot op heden zijn alleen betalingen verricht ten behoeve van
de verwervingsvoorbereiding van de FMFT, zoals de inschakeling van fiscaaltechnische
deskundigheid in verband met de plaatsing van de FMFT in Italië. Daarnaast is opdracht
gegeven een studie (System Requirements Analysis) met een contractwaarde van 2,5
miljoen (exclusief BTW) uit te voeren om de technische eisen voor de simulator te
specificeren. De resultaten daarvan maken het begin van de ontwikkeling en bouw mogelijk.
Deze uitgaven zijn onderdeel van het totale budget dat gemeld is in de commercieel
vertrouwelijke brief `Financiële informatie Full Mission Flight Trainer' van 24 juni jl. (met
kenmerk DMO/DB/2008016518).
3. De leden van de SP fractie willen graag weten wanneer er getraind zou kunnen
gaan worden op de simulatoren? Is de staatssecretaris zeker genoeg van het project
dat hij een harde datum durft te noemen? Kan hij ook aangeven wanneer de
trainingspakketten klaar zijn?
Wanneer de ondertekening vóór 31 juli 2008 een feit is, zal de FMFT midden 2011
gebruiksgereed in Italië worden opgeleverd. De ontwikkeling van de software, de bouw van
de FMFT en de integratie hiervan nemen 36 maanden in beslag. Indien de offertedatum
verstrijkt, is het mogelijk dat de aanvang van de ontwikkeling van de FMFT meer dan
evenredig verschuift en kan ook de huidige doorlooptijd langer worden als de industrie
beschikbare capaciteiten voor andere opdrachten inzet. In mijn commercieel vertrouwelijke
brief `Financiële informatie Full Mission Flight Trainer' van 24 juni jl. (met kenmerk
DMO/DB/2008016518) heb ik de Kamer in detail over de gevolgen van het overschrijden van
de offertedatum geïnformeerd.
Pagina 4/8
Ministerie van Defensie
4. Onder staatssecretaris Gmelich Meijling werd nog gewerkt met een leverdatum
in 2003. Wanneer denkt de huidige staatssecretaris dat de door de Nederlandse
regering gewenste NH-90's geleverd zullen worden?
Het contract dat Nederland in 2000 heeft gesloten gaat uit van de levering van twintig NFH's
in de periode van 2007 tot 2012. In 2007 heeft NHIndustries een vertraging gemeld. De
eerste Nederlandse NH-90 zou pas in juli 2009 gereed zijn voor acceptatie. Aan Nederland
zouden dan achtereenvolgens in 2009 (twee), in 2010 (vier), in 2011 (vijf), in 2012 (vijf) en in
2013 (vier) helikopters worden geleverd (Kamerstuk 25 928, nr. 22).
Zoals in mijn brief van 10 juni jl. is gemeld en met de Kamer in het algemeen overleg van 12
juni jl. is besproken, heeft NHIndustries eind mei jl. een nieuwe vertraging aangekondigd die
ook de Nederlandse leveringen beïnvloedt. De levering van de eerste Nederlandse NFH in de
eindconfiguratie verschuift van juli 2009 naar april 2011. NHIndustries heeft gemeld vanaf
midden 2009 tijdelijk NFH's te kunnen aanbieden die weliswaar nog niet volledig aan de
oorspronkelijke eisen voldoen, maar die al wel kunnen worden gebruikt voor bijvoorbeeld
opleiding en training.
Nader overleg tussen de NAHEMO-landen en NHIndustries heeft onlangs uitgewezen dat
een voor de landen aanvaardbare tijdelijke configuratie vanaf eind 2009 / begin 2010 zou
kunnen worden geleverd. Met deze helikopter kan Nederland naast opleiding en training ook
de waltaken van de Lynxhelikopter uitvoeren. NHIndustries heeft gemeld de eerste
Nederlandse NFH in de eindconfiguratie vervolgens pas in november 2011 te kunnen
leveren. De verschuiving van april naar november 2011 wordt veroorzaakt door de extra
administratieve activiteiten die NHIndustries voor de tijdelijke configuratie moet uitvoeren.
Momenteel onderzoeken de landen of de introductie van de NH-90 met een tijdelijke
configuratie mogelijk of gewenst is. Wanneer wordt besloten een tijdelijke configuratie te
accepteren, wordt het effect van de nieuwe vertraging verminderd omdat met die helikopters
eerder dan 2011 ten minste de waltaken van de Lynxhelikopter kunnen worden uitgevoerd.
De vertraging in de levering van de Nederlandse NFH staat los van de behoefte aan een
FMFT. Deze is in alle gevallen zo snel als mogelijk nodig.
Pagina 5/8
Ministerie van Defensie
5. Kan de staatssecretaris inzicht geven in de extra kosten die deze vertraging
oplevert voor het in de lucht houden van de Lynx? Is hij bereid dit uit te splitsen naar
materiële kosten en personele kosten?
De vertraging in het afleveringsschema heeft tot gevolg dat langer met de Lynxhelikopter
moet worden doorgevlogen. Dit is alleen mogelijk als de levensduur van de Nederlandse
Lynxhelikopter wordt verlengd. Inmiddels hebben zeven van de thans tien geplande
Lynxhelikopters levensduurverlengend onderhoud gehad. Dit geeft geen aanleiding de eerder
geraamde additionele kosten voor een levensduurverlengend onderhoud van 5,2 miljoen te
veranderen. In dit bedrag zijn de uitgebreide inspecties door de fabrikant en de daaruit
volgende extra vervanging van enkele onderdelen, de benodigde extra
onderhoudsinspanning en extra reservedelen opgenomen. Bezien wordt of de onlangs door
de industrie aangekondigde vertraging aanleiding is tot levensduurverlengend onderhoud aan
meer Lynxhelikopters. Er wordt alleen personeel uit de staande organisatie ingezet en dit
leidt niet tot extra uitgaven.
7. Nu van de eind 2007 extra uitgetrokken 58 miljoen euro al het eerste kwart wordt
opgesoupeerd door deze simulatoren, heeft de staatssecretaris nog steeds de
verwachting verdere overschrijdingen te kunnen coveren met dit budget? Wanneer
was het de staatssecretaris bekend dat het budget voor de simulatoren niet toereikend
is? Zijn er momenteel andere overschrijdingen te verwachten? Zal de huidige
overschrijding ten koste gaan van de projectreservering? Zal aanpassing van het
productiecontract ook nog tot extra vertraging/kosten leiden?
De meerkosten van 13,3 miljoen ten opzichte van het in 1999 geraamd budget voor de
FMFT zijn verwerkt in het huidige NH-90 projectbudget van 1.027,50 miljoen (prijspeil 2007)
en komen niet ten laste van de verhoging van de risicoreservering. In mijn brief van 10 juni jl.
(Kamerstuk 25 928, nr. 28) en in de zevende Jaarrapportage (Kamerstuk 25 928, nr. 26) ben
ik nader ingegaan op de risico's in het project, waaronder de wijziging van het
productiecontract. Eventuele financiële gevolgen zullen evenals de overige risico's in eerste
instantie worden opgevangen met de verhoogde risicoreservering. De aanpassing van het
productiecontract zal waarschijnlijk niet tot extra vertraging leiden.
Pagina 6/8
Ministerie van Defensie
8. De leden van de SP fractie tonen zich verbaasd over de timing van deze
onderhandelingen. Waarom stuurt de staatssecretaris pas op 24 juni een brief om te
melden dat de Kamer maar beter snel instemt omdat er in het zomerreces een
handtekening onder het contract gezet moet worden? Was 24 juni de dag dat de
deadline van het aanbod bekend werd? Zo nee, waarom legde de staatssecretaris dit
niet eerder aan de Kamer voor?
De Kamer kon niet eerder worden geïnformeerd omdat de onderhandelingen over de FMFT
pas kort geleden zijn voltooid (zie mijn brief DMO/DB/2008018655, d.d. 16 juli 2008).
9. Is de staatssecretaris bereid Rotorsim (producent van de simulator) uit te
leggen dat de Kamer na alle overschrijdingen meer dan bijzondere aandacht voor het
NH-90 project heeft en daarom graag deze nieuwe kostenoverschrijding met de
staatssecretaris in real time zou willen bespreken? Is de staatssecretaris bereid hard in
te zetten op een deadline voor deze offerte die in het nieuwe parlementaire seizoen ligt,
te weten in september? En zo nee, waarom wil hij dit niet? Wat geeft hem reden te
denken dat dit een finale deadline is?
Defensie is zich ervan bewust dat de Kamer bijzondere aandacht heeft voor het NH-90
project. De onderhandelingen met Rotorsim over onder andere de kosten zijn zorgvuldig
gevoerd. Het verschuiven van de deadline zal financiële gevolgen hebben en bovendien
gevolgen voor de bedrijfsvoering van de toekomstige NH-90 organisatie. Het heeft dan ook
niet mijn voorkeur deze deadline te verschuiven. In mijn commercieel vertrouwelijke brief
`Financiële informatie Full Mission Flight Trainer' d.d. 24 juni jl. (met kenmerk
DMO/DB/2008016518) heb ik de Kamer meer in detail over de risico's hiervan geïnformeerd.
10. De leden van de SP fractie vragen zich af welke militairen in de vier jaar dat de
simulator in Italië zal staan, daar getraind gaan worden? Is dit nog te werven
personeel? Wordt er gebruikt gemaakt van bestaand personeel en zo ja welke dan?
Deze leden willen graag geïnformeerd worden over de extra kosten die het trainen in
Pagina 7/8
Ministerie van Defensie
Italië de eerste vier jaren op zal leveren op het vlak van verblijf en transport van de
vliegers.
In de vier jaar dat de simulator in Italië staat, zal zowel aanwezig personeel als nog te werven
personeel worden getraind. Het aanwezige personeel betreft huidig personeel voor de
Lynxhelikopter dat met een conversieopleiding wordt voorbereid op de nieuwe taak. De
reiskosten van het personeel worden geraamd op respectievelijk 105.000 (2011), 126.000
(2012), 147.000 (2013) en 168.000 (2014). Deze kosten zijn onderdeel van de
exploitatiebudgetten.
11. Afrondend willen de leden van de SP fractie graag (openbaar) inzicht krijgen in
wat het nu zou kosten om uit het NH-90 project te stappen en van de plank een
vervanging van de Lynx te kopen.
Voor de NH-90 is in deze fase van het project geen alternatief beschikbaar. Het zoeken en
invoeren van een alternatief voor de Lynx zal veel tijd kosten, veel meer dan de huidige
vertraging in de levering van de NH-90. Indien Nederland zich uit programma zou
terugtrekken, komen de extra kosten voor industrie en partnerlanden ten laste van
Nederland. Uit het contract vloeit voort dat de industrie, inclusief de onderaannemers op alle
niveaus, gerechtigd is alle reeds gemaakte kosten en de ontbindingskosten voor de
verplichtingen die de industrie is aangegaan te verhalen op Nederland. Bovendien volgt uit
het MoU dat het Nederlandse werkpakket kan worden herverdeeld over de industrieën van
de andere landen. In dat geval zal Nederland alle kosten moeten betalen die voortvloeien uit
deze overdracht. De exacte omvang van de uittredingskosten kan uitsluitend worden
vastgesteld na contractoverleg tussen Nederland, NAHEMA en NHIndustries, maar kan niet
hoger zijn dan de eerder overeengekomen maximale Nederlandse bijdrage van 454 miljoen
(prijspeil 1999) aan de gecombineerde productievoorbereidings- en productiefase. Daarnaast
ontstaan ook aanzienlijke kosten voor de verwerving van een andere vervanger van de
Lynxhelikopter.
Pagina 8/8
---- --
Ministerie van Defensie