Algemene Rekenkamer: ICT-baas niet dé oplossing problemen bij overheid

25/06/2008 16:30

Algemene Rekenkamer

Algemene Rekenkamer: voer uniforme kostenstructuur ICT-projecten in

ICT-baas niet dé oplossing voor uiteenlopende problemen bij de overheid met ICT-projecten

Er is niet één oplossing voor de besturing van de informatievoorziening bij de overheid. De benoeming van één sterke man of vrouw voor ICT voor de hele rijksoverheid is niet de oplossing voor uiteenlopende problemen met ICT-projecten. Die projecten vallen nogal eens duurder uit, lopen vertraging op of leveren niet het gewenste resultaat op. Een maatlat ontbreekt om projecten binnen de rijksdienst goed te vergelijken. Gegevens zijn nu onvolledig en niet op dezelfde manier geadministreerd. Daarom is niet vast te stellen welke informatiseringkosten vermijdbaar zijn.

Hoeveel geld, mensen en tijd de rijksoverheid in totaal steekt in ICT-projecten is onduidelijk. Verschillen tussen overheidorganisaties zijn groot. De jaarlijkse kosten voor ICT-projecten in de publieke sector zijn niet af te leiden uit CBS-cijfers en de inventarisatie voor 2000-2013 van het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK).

De gegevens over ICT-projecten bij de overheid zijn onvoldoende betrouwbaar en maar gedeeltelijk aanwezig. Daarom is rijksbreed onderzoek naar grote ICT-projecten, waar de Tweede Kamer naar vraagt, nu niet haalbaar.

De coördinerend minister voor informatievoorziening moet rijksbrede kaders vaststellen. Dan wordt duidelijk welke kosten tot ICT-kosten gerekend worden. Dat maakt projecten vergelijkbaar qua geld, middelen en tijd. Het start- en eindpunt moeten worden vastgelegd. Dit geldt ook voor de levensduur (houdbaarheidsdatum) om de jaarlijkse afschrijving en vervangingsinvestering te bepalen. Verder kan rijksbreed en per sector vastgesteld worden wat standaarden zijn voor projectbeheersing, kwaliteitsbewaking en samenwerking.

Dat stelt de Algemene Rekenkamer in het voorlopig rapport Lessen uit ICT-projecten van de overheid, deel B. De definitieve versie verschijnt na verwerking van het kabinetsbesluit van 20 juni 2008 over grote ICT-projecten. De coördinerend minister (van BZK) heeft hierover een brief aan Tweede Kamer en de Algemene Rekenkamer aangekondigd.

Door tekortkomingen bij de overheid is niet exact vast te stellen wat de financiële gevolgen zijn van politieke druk, aanvullende politieke wensen bij projecten, samenwerking tussen organisaties en de hoge verwachtingen van technische oplossingen. Hierdoor is evenmin vast te stellen of vertragingen en kostenoverschrijdingen bij een project te vermijden waren geweest. Van de onderzochte projecten was de Belastingdienst al begonnen met het ontwerp en de bouw van de toeslagenprojecten, terwijl de politieke besluitvorming nog niet had plaatsgevonden. Ook bij SUB (samenwerking UWV en Belastingdienst) en C2000 (communicatie hulpdiensten) was dit het geval. Gelijktijdig diverse ICT-projecten bij de Belastingdienst uitvoeren is ook een probleem gebleken. Bij alle vijf onderzochte projecten is in meer of mindere mate sprake van kostenoverschrijdingen en vertraging in tijd. In november 2007 sprak de Algemene Rekenkamer al van een substantieel probleem, dat wordt in rapport deel B bevestigd. Inzicht in de precieze omvang is moeilijk te verkrijgen. De Algemene Rekenkamer beveelt daarom aan dat ministers in hun jaarverslag de Tweede Kamer informeren over de voortgang van grote ICT-projecten.

Meer leren van elkaar

Het is nodig dat bestuurders en ambtelijke leiding ervan doordrongen raken dat ICT-vraagstukken geen puur technische vraagstukken zijn. Voordat over een ICT-project gesproken wordt, is aandacht nodig voor de organisatie en welk probleem in de samenleving de politiek met welke middelen wil oplossen.

Meer lering trekken uit ervaringen bij de overheid kan als de principes van de Engelse methode Gateway (tussentijds vakgenoten raadplegen) navolging krijgt. Eén ICT-baas voor de hele overheid raadt de Algemene Rekenkamer af. Per overheidsorganisatie kan de informatisering geprofessionaliseerd worden. Elk ministerie kan met een chief information officer (CIO) opereren als souffleur van de leiding, mits deze functionaris op het juiste bestuurlijke niveau is geplaatst. Dat kan per organisatie verschillen, zo leert de Amerikaanse praktijk onder andere. Deze CIO vormt de schakel tussen organisatievraagstukken en de informatievoorziening.

Het vraagstuk tot waar de verantwoordelijkheid van een minister reikt als een ICT-project op afstand door organisaties of stichtingen met publiek geld wordt uitgevoerd (zoals OV-chipkaart, elektronisch kinddossier), verdient meer aandacht.

Tweede deel onderzoek: hoe doelmatig zijn projecten in praktijk gebleken?

Dit tweede deel van het onderzoek Lessen uit ICT-projecten van de overheid volgt op deel A van 29 november 2007. Beide rapporten zijn geschreven op verzoek van de Tweede Kamer. In deel B wordt vooral ingegaan op de doelmatigheid en doeltreffendheid van ICT-projecten en de vermijdbare kosten en vertragingen. Hierbij is, mede aan de hand van eerder onderzoek, gekeken naar de overheidsprojecten C2000 (communicatiesysteem hulpdiensten), SUB/Walvis (samenwerking UWV en Belastingdienst), Toeslagen (nieuwe taak Belastingdienst) en NVIS (visuminformatiesysteem van Buitenlandse Zaken).

In deel A constateerde de Algemene Rekenkamer dat projecten met een zware ICT-component (deels) mislukken omdat ze vaak te ambitieus en complex van opzet zijn door de combinatie van politieke wensen, organisatorische inbedding en technische mogelijkheden.