Rijksdienst voor archeologie, cultuurlandschap en monumenten


Opnieuw belangrijke Romeinse scheepsvondst in Leidsche Rijn

24 juni 2008
Tijdens archeologisch onderzoek in de woningbouwlocatie Leidsche Rijn bij Utrecht is een wrak gevonden van een tot nu toe onbekend Romeins scheepstype. De opgegraven resten vertonen sterke gelijkenis met de hedendaagse punter, een traditioneel, Hollands vaartuig, waarvan de oorsprong tot dusverre onduidelijk was. Scheepsarcheologen zijn zeer opgetogen over de vondst, die een doorbraak betekent voor onze kennis over de ontwikkeling van Romeinse en latere scheepstypen. De Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) spreekt van 'een van de belangrijkste scheepsarcheologische vondsten in ons land ooit'.

De jongste vondst is gedaan in een dicht geslibde rivierbedding in de nabijheid van het Romeinse fort dat op de Hoge Woerd ten noorden van De Meern was gelegen. Het fort was bezet tussen ca. 40 en 270 na Chr., maar de rivier begon al rond 230 ernstig te verlanden. Mede op grond daarvan én op basis van vondstmateriaal in de omringende rivierafzettingen, kan het schip worden gedateerd omstreeks het jaar 200 of iets later.

Het scheepje was ongeveer 9 m lang en is overlangs voor iets meer dan de helft bewaard. De scheepsbodem (het zogenaamde vlak) was ongeveer 9 m lang en 1,05 m breed, en bestond oorspronkelijk uit twee eiken planken, die naar de einden toe lancet-vormig toeliepen. De boorden stonden in een uitgespaarde keep aan de zijkant van de vlakplanken en werden met spanten (zogenaamde knieën) overeind gehouden in een hoek van ongeveer 125° ten opzichte van het vlak. Heel typerend is dat de boordplanken samenkwamen in een schuin vooruit staande stevenbalk. Deze is zelf weliswaar niet bewaard, maar de uitsparing waar deze in stond is in een van de uiteinden nog te zien. Daarmee heeft het scheepje de belangrijkste eigenschappen van punter-achtige vaartuigen. Een verwant scheepstype, iets groter van uitvoering en met stompere einden, is de zogenaamde bok.
Punter uit de vroege twintigste eeuw (foto Klaus Roding, Wanneperveen).

Punter uit de vroege twintigste eeuw (foto Klaus Roding, Wanneperveen).

Tot nu toe waren punters en bokken vooral bekend uit de meer recente geschiedenis: zo komen zij geregeld voor op schilderijen en andere beeldbronnen uit de 17e en 18e eeuw. De oudste archeologische vondsten van punter-achtigen waren tot nu toe twee vaartuigjes uit de Regge (ca. 1500) en Rotterdam (13e eeuw). Met de nieuwe vondst uit Leidsche Rijn krijgt een oud-Hollands scheepstype opeens 1000 jaar oudere, Romeinse wortels. Heel opmerkelijk is ook dat de afstand tussen de spanten bij dit scheepje, net als bij die van de Regge en Rotterdam, tamelijk precies één Romeinse voet (29,6 cm) bedraagt. Dit zou kunnen wijzen op continuïteit in bouwtradities en scheepstechnologie vanaf de Romeinse tijd.

Doornummerend op eerdere Romeinse scheepsvondsten in de regio is de nieuwe scheepsvondst 'De Meern 6' gedoopt. Het in 2003 opgegraven schip `De Meern 1' wordt op dit moment geconserveerd door de RACM in Lelystad. Hierbij gaat het om een geheel andere scheepstype: een grote rivierpraam van 26 m lang, die compleet met uitrusting en inventaris is gezonken en opgegraven. Dit schip zal omstreeks 2012 tentoongesteld worden in een nieuwe culturele voorziening op de Hoge Woerd. Een nog grotere vrachtvaarder, `De Meern 4', is in de bodem geconserveerd in de wijk De Balije en zal in de toekomst worden aangewezen als wettelijk beschermd monument. Met de reeks `De Meern 1, 4 en 6' is Leidsche Rijn volgens specialisten van de RACM uitgegroeid tot een van de belangrijkste vindplaatsen van Romeinse schepen in Noordwest-Europa.

De punter `De Meern 6' is gevonden tijdens een opgraving uitgevoerd door de sectie Cultuurhistorie van de gemeente Utrecht. Bij het onderzoek naar en de berging van het scheepje wordt nauw samengewerkt met scheepsarcheologen van de RACM. De resten van het schip zullen evenals `De Meern 1' worden geconserveerd bij de RACM-vestiging in Lelystad.
Punter uit de vroege twintigste eeuw (foto Klaus Roding, Wanneperveen).

Punter uit de vroege twintigste eeuw (foto Klaus Roding, Wanneperveen).

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met gemeente Utrecht: Erlijn Mulder, 030 - 286 10 15 (planvorming Hoge Woerd/bestuurlijke aspecten); Dolf Muller (RACM, 033 - 4227777); of de gemeentelijke archeologen Erik Graafstal (06 - 51 54 01 09).of Herre Wynia (06 - 25 10 11 74).