Universiteit Leiden

'Intelligent design is kwakzalverij'

In zijn afscheidscollege op vrijdag 13 juni bespreekt Leendert Louwe Kooijmans, hoogleraar archeologie van de prehistorie, twee thema's: het ontkennen van de evolutie en het populaire herscheppen van 'de oernatuur' in natuurgebieden. 'Dan wil ik weten welke oernatuur en van wanneer?'

Louwe Kooijmans besloot nu eens niet te spreken over zijn belang-rijkste thema van de laatste jaren: de overgang van jagerverzame-laars naar een boerensamen-leving. In plaats daarvan koos hij voor twee thema's over hoe de prehistorie wordt opgepikt door de maatschappij.

Christelijke school
Met het eerste thema werd Louwe Kooijmans geconfronteerd toen hij werd uitgenodigd om op een Christelijke school te komen vertellen over de prehistorie. 'Maar het mocht niet gaan over evolutie', zegt hij eerder verbaasd dan verontwaardigd. 'Hoe kan je nu in archeologie geïnteresseerd zijn en de evolutie ontkennen? De mens stamt uit de natuur, dat is een gegeven en het is een fantastisch interessant verhaal. Als je dat niet met je geloof in overeenstemming kan brengen, moet je bij jezelf en je geloof te rade gaan, maar niet de bevindingen van de empirische wetenschap ontkennen.'

Stroboscoop
Dit thema sluit ook mooi aan bij het motto van de 200-jarige KNAW: magie van wetenschap. 'En dan vooral het feit dat de wetenschap de magie vervangen heeft. De wetenschap dat de mens uit de natuur stamt vervangt de mythe van de schepping. Creationisme is pseudowetenschap, kwakzalverij. Ik vind het struisvogelachtig om van goed onderbouwde wetenschap geen kennis te willen nemen. Evolutie is enkel een woord voor ontwikkeling. Het geeft aan dat het verleden dynamisch is. Die dynamiek is niet zichtbaar, maar wel af te leiden uit heel veel waarnemingen. Ons beeld van het verleden is als een stroboscoop: we hebben fragmentarische waarnemingen, als je die versneld afdraait, komt er beweging in: dat is evolutie.'

Heilige huisjes
Het tweede thema lijkt op het eerste gezicht misschien minder controversieel, maar juist hier zijn er waarschijnlijk veel meer heilige huisjes waartegen Louwe Kooij-mans aan kan trappen. Toch benadrukt hij dat hij dat hij de natuurbeheerders niets wil opdrin-gen, hij wil ze alleen een referen-tiekader bieden.

Beleidsdoeleinden
'Het is een populair thema in het huidige natuurbeleid: de oernatuur recreëren', zegt Louwe Kooijmans. 'Een natuurmonument met een oerlandschap met daarin paarden, koeien en zelfs wolven zoals ze nu in de Oostvaardersplassen van plan zijn.' Hij formuleert zelf de vragen: Kennen wij die natuur? In hoeverre kennen we die? En als je die oernatuur definieert, willen we die dan terug? 'De situatie is nu heel anders dan in de prehistorie. Toen zaten de mensen middenin die natuur en joegen ze op dieren en verzamelden planten. Ik wil als prehistoricus het gebruik en misbruik van een nostalgisch prehistorisch natuurbegrip ter legitimering van moderne beleidsdoel-einden ter discussie stellen.'

Aaibaarheidsfactor

Louwe Kooijmans: 'Het begint al met de vraag wat natuur is. Is dat een gebied waar alleen maar natuurlijke processen plaatsvinden onafhankelijk van het landschap? Een heideveld waarop je geen schapen laat grazen is natuur, maar dat heideveld is ontstaan via landbouwprocessen: het grazen van schapen en afplaggen. Vroeger waren er geen heidevelden, die zijn ontstaan door toedoen van de mens. Maar wij vinden die nu zo waardevol dat we ze willen handhaven, ook al is het proces waardoor ze ontstonden verdwe-nen. Op die hei zitten korhoenders. Die hebben een hoge aaibaarheidsfactor en worden daarom nu geherintroduceerd. Toen er geen hei was, waren er ook geen korhoenders. Hetzelfde geldt voor weilanden en de grutto's daarop, die nu zo drastisch in aantallen achteruit gaan. De natuur is dynamisch en voortdurend in verandering.'

Wildernisgevoel
'Als je een bepaalde biodiversiteit nastreeft en het behoud van bepaalde landschapstypen dan zet je daar primaire beheersmaatregelen bij', vervolgt Louwe Kooijmans, 'maar die moet je niet legitimeren met argumenten als 'dan krijg ik zo'n wildernisgevoel' of 'dan hermaken we oernatuur'. Dan wil ik weten welke oernatuur en van wanneer: 3000 jaar voor Christus, 4000 jaar of 5000? Die van de ijstijd kan niet meer. We hebben nu te maken met een klimaatverbetering en die stelt andere randvoorwaarden. Verder krijg je te maken met vragen als, wil je de zure regen compenseren?'

Belevingswaarde

Louwe Kooijmans: 'Wij zijn bezig natuur te knutselen. De natuur die wij moeten nastreven in natuur-gebieden, is natuur waarin mensen een hoge belevingswaarde hebben. 16 miljoen Nederlanders hebben natuurgebieden nodig om van te genieten, om te ontstressen. Ik vind dat natuur te veel wordt geclaimd door biologen en dat cultuurhistorici en sociologen meer in de melk te brokken moeten hebben. Het heeft geen zin om 20 duizend hectare natuur af te schermen en te zeggen hier mag niemand in. Je moet het toch combineren met beleving.'

Exoot
Met het team van http://www.archol.nl/>Archol heeft Louwe Kooijmans veel onderzoek gedaan. Met name zijn bij hun laatste grote opgravingen in Schipluiden en Hardinxveld veel nieuwe gegevens verzameld over de fauna en het landschap in de cruciale periode vlak vóór het begin van de landbouw. Hij weet dus waarover hij het heeft. 'Het is aantoonbaar dat de grote grazers zoals oerrunderen, de bossen niet hebben opengehouden. Wisenten (Europese bizons) ontbraken al helemaal. De bossen zijn allemaal aangelegd, inclusief de lanen, maar nu mogen we geen mooie lanen met Amerikaanse eik meer aanleggen, want dat is een exoot. Maar we zetten wel damherten uit en die komen hier oorspronkelijk ook niet voor. Het is een heel ambivalent omgaan met de historiciteit, een doctrine die maar door blijft denderen.'

'Voor beide onderwerpen hebben we nog veel zendingswerk te doen', besluit Louwe Kooijmans. 'We moeten de mensen meer bewust maken van de tijdsdiepte van ons bestaan, de lange ontwikkelingen en van het onomkeerbare karakter van wat zich heeft afgespeeld.'

Congres
Ter gelegenheid van het afscheid van prof.dr. Leendert Louwe Kooijmans organiseert de Faculteit der Archeologie op 11 en 12 juni het congres 'Between foraging and farming' http://kurl.nl?296A .

(10 juni 2008/SH)

Fotobijschriften:

Prof.dr. Leendert Louwe Kooijmans: 'Ons beeld van het verleden is als een stroboscoop: we hebben fragmentarische waarnemingen, als je die versneld afdraait, komt er beweging in: dat is evolutie.'

Leendert Louwe Kooijmans tijdens een opgraving.

In de Oostvaardersplassen wordt een 'oerlandschap' gecreëerd, waarin onder andere paarden worden uitgezet.

'De wolf is welkom in de Oostvaarders-plassen', stelt Staatsbosbeheer, maar volgens Louwe Kooijmans is het maar helemaal de vraag hoe algemeen de wolf in Nederland ooit geweest is. 'Er zijn wel wat botten van de wolf in een jachtcontext gevonden, maar die vondsten zeggen weinig over de verspreiding.'