Palliatieve zorg niet als alternatief voor "de pil van Drion"

09/06/2008 17:04

Menzis zorg en inkomen

"Meer investeren in palliatieve zorg is prima, maar niet als alternatief voor de pil van Drion." Deze boodschap heeft Roger van Boxtel (bestuursvoorzitter Menzis) vanmiddag gebracht tijdens het jaarcongres van de Vereniging van Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen in Amersfoort. Hieronder de volledige spreektekst van de toespraak van Roger van Boxtel.

Dames en heren,

Ik wil graag beginnen met een felicitatie. Vandaag wordt het kwaliteitsregister voor geestelijke verzorgers officieel geopend. Ik weet dat sinds de opening op 1 januari 2008 enkele honderden leden van de VGVZ zich reeds hebben laten registreren en ik wil u hiermee feliciteren. Dat is een prachtige start. Vandaag verschijnt ook officieel het boek Beelden van de zorg. Het boek is een mooie verbeelding van de vele verschillende zorgsituaties waarin u uw werk uitoefent en het verschil dat uw werk kan maken in een mensenleven.

De organisatie heeft mij gevraagd vandaag stil te staan bij veranderingen in de zorg en de gevolgen hiervan voor instellingen en het werk van geestelijk verzorgers. Ik kan u alvast waarschuwen dat ik na het schetsen van enkele ontwikkelingen onvermijdelijk moet komen tot een wake-up call. De tijden zijn veranderd, ook voor geestelijk verzorgers.

Toen de Kwaliteitswet in 1996 werd ingevoerd was ik Kamerlid. Zoals u allen weet is in deze wet vastgelegd dat in instellingen, waar mensen langer dan 24 uur verblijven, geestelijke verzorging beschikbaar moet zijn die aansluit bij de levensovertuiging van de patiënt. Daar werd bij vermeld dat niet iedere zorginstelling haar eigen dominee of priester hoeft aan te stellen, maar ook afspraken met geestelijke verzorgers in de regio mogelijk zijn. De wet is destijds bewust globaal gesteld om instellingen de ruimte te geven hun eigen kwaliteitsbeleid verder te ontwikkelen. Later, als voorzitter van het Humanistisch Verbond, werd ik in de praktijk geconfronteerd met onderbezetting van geestelijke verzorgers. We hebben destijds gepleit voor meer duidelijkheid over de hoeveelheid en soort zorg. Het CVZ heeft in 2006 op verzoek van toenmalig staatssecretaris Ross een uitvoeringstoets gedaan. Ik heb begrepen dat het Humanistisch Verbond binnenkort een lobby voor een wetswijziging opstart en dan met name inzet op meer duidelijkheid in de financiering. Immers, instellingen betalen de geestelijke verzorging uit hun eigen budget en daarbij is geen geoormerkt deel voor geestelijke verzorging. Dit zorgt voor een wankele financiële positie. Bovendien is er in de wetgeving voor de geestelijke verzorging in gevangenissen en het leger wel meteen "financiële" boter bij de vis gedaan.

Geestelijke verzorging wordt van oudsher geboden door instellingen vanuit het idee dat mensen hier niet in de situatie waren een kerkdienst te bezoeken, terwijl zij de bijstand juist zo zeer nodig hadden. Maar de tijden zijn veranderd. Ten eerste is onze wereld niet meer zo verzuild ingericht dat humanistische of katholieke mensen in een dito verpleeghuis worden opgenomen en daar dito geestelijke verzorging krijgen. Er is sprake van ontkerkelijking en een toenemende variatie aan levensovertuigingen. Ten tweede worden mensen tegenwoordig niet meer vanzelfsprekend tot aan hun levenseinde opgenomen in een verpleeghuis. Zij nemen niet meer lijdzaam plaats in de wachtkamer van de dood, zoals Anne-Mei The het noemt in haar boek. Steeds meer mensen blijven - ook als zij oud en hulpbehoevend worden - thuis wonen. Zij brengen daar ook hun laatste levensjaren.

Volgens de genoemde Kwaliteitswet hebben deze mensen in hun thuissituatie geen recht op geestelijke verzorging als onderdeel van de aangeboden zorg. De Christenunie wil, bij monde van mevrouw Wiegman (de dagvoorzitter vandaag), dat het recht op geestelijke verzorging ook voor patiënten in de thuissituatie gaat gelden. Zij heeft hiertoe in mei een fractienotitie ingediend, "een voorzet voor de bespreking van het plan van aanpak palliatieve zorg 2008-2010" van de Christenunie fractie in de Tweede Kamer. Ik plaats hier twee kanttekeningen bij.

Ten eerste ziet mevrouw Wiegman - en de Christenunie in het algemeen - het investeren in de palliatieve zorg als alternatief voor de uitbreiding van de mogelijkheden van levensbeëindiging op verzoek. Of, zoals mevrouw Wiegman, schrijft op haar website: "Goede zorg en de geruststellende zekerheid dat er effectieve pijnbestrijding mogelijk is, kan de vraag naar euthanasie laten 'oplossen'."

Meer investeren in palliatieve zorg is prima, maar niet als alternatief voor het niet investeren in "de pil van Drion". Ik herken hierin toch een lijn bij het kabinet waarin bij medisch-ethische vraagstukken de ene groep mensen iets wordt ontzegd omdat de andere groep mensen er tegen is. Dat is wat mij betreft een ongewenste ontwikkeling. Mensen hóeven geen gebruik te maken van de mogelijkheden tot euthanasie of embryoselectie, maar ze mogen wel de kéuze hebben om er gebruik van te kùnnen maken. Uiteraard moeten daarbij alle vormen van zorgvuldigheid in acht worden genomen, en dat gebeurt ook. Maar als de medische technologie menselijk leed kan voorkomen, vind ik dat mensen de toegang daartoe niet ontzegd mag worden. In mijn ogen moet de geestelijk verzorger er in deze situaties voor zorgen dat mensen een weloverwogen keuze maken en mensen vrij laten in de richting van de eigen keuze.

Mijn tweede kanttekening bij het voorstel van mevrouw Wiegman om mensen het recht te geven op geestelijke verzorging in de thuissituatie, is dat het kan leiden tot escalatie. Zoals u allen weet, lopen de zorgkosten ieder jaar op. De luxe situatie dat alle vormen van zorg en bijstand uit publieke middelen kunnen worden betaald, is verleden tijd. Ik ben het dan ook eens met staatssecretaris Jet Bussemaker die eind mei als reactie op het rapport van de Christenunie liet weten dat zij geen aparte subsidie zal verstrekken voor geestelijke verzorging voor mensen die thuis stervende zijn.

Dames en heren, ik realiseer me heel goed dat ik met deze uitspraak weinig houvast bied voor de wankele financiële situatie waarin geestelijk verzorgers op dit moment verkeren. Niet voor niets kondigde ik al aan dat ik u een wake-up call moet geven. De wereld van de zorg is definitief veranderd en geestelijk verzorgers moeten hard aan het werk om hun belangrijke en waardevolle werk zeker te stellen.

Ik breng u toch ook geen nieuws als ik u vertel dat we in een nieuwe werkelijkheid terecht zijn gekomen. Om de zorgkosten waarover ik sprak te beteugelen, is marktwerking geïntroduceerd. Marktwerking heeft de wereld van alle zorgverleners veranderd en het kan niet zo zijn dat de marktwerking niet ook het werk van de geestelijk verzorger zal raken. Dat hoeft niet te betekenen dat de hoeveelheid en kwaliteit van uw werk minder worden. Het betekent wel dat u in beweging moet komen om uw plaats op de markt en de financiering van uw werk zeker te stellen. Er is volop beweging om u heen. Dan kunt u niet stil blijven zitten.

Marktwerking is op zich geen slecht nieuws, maar dan moeten we er wel voor zorgen dat de markt in de goede richting beweegt. Bij Menzis vinden we het dan ook heel belangrijk dat marktwerking niet alleen gaat over prijs maar vooral ook over kwaliteit. We kopen de zorg niet per definitie in bij de goedkoopste zorgverlener, maar bij de zorgverlener die de beste kwaliteit kan bieden voor onze klanten. We vragen zorgaanbieders welke uitkomst, welk resultaat, zij kunnen bieden voor onze klanten en spreken daar een prijs voor af. Daarmee dagen we zorgaanbieders uit hun kwaliteit en toegevoegde waarde zichtbaar te maken en om zich van elkaar te onderscheiden. Zo laten we marktwerking gaan over kwaliteit.

Wat betekent dit voor u?

U heeft een aantal mogelijkheden om uw financiën en daarmee uw werk zeker te stellen. De eerste mogelijkheid is dat zorgverzekeraars de geestelijke verzorging opnemen in hun aanvullende verzekering. Wat daarvoor nodig is, is in de eerste plaats dat u aan ons laat zien dat u voorziet in een behoefte van onze klanten. Dat er vraag is naar uw werk. Het is een simpel marktgegeven. Ook zult u in kaart moeten brengen wat uw meerwaarde is ten opzichte van de psychosociale begeleiding en hulp vanuit levensbeschouwelijke en maatschappelijke organisaties die er al is. Toon ons een kwaliteitgarantie, bijvoorbeeld met het kwaliteitsregister. Kortom, toon ons de meerwaarde en het resultaat dat u kunt bieden aan onze klanten.

Dat vraagt niet alleen Menzis, dat vraagt ook staatssecretaris Bussemaker die haar uitgaven in de Kamer moet verantwoorden. En dat vragen ook de mensen die met het persoonsgebonden budget in hun rugzakje gaan shoppen op de zorgmarkt.

Zij kopen thuiszorg, hulpmiddelen maar tot nu toe nog heel weinig geestelijke verzorging. Laat uzelf ook aan hen meer zien. Het is bekend dat geestelijke verzorging juist voorziet in een latente behoefte, maar u kunt daarin wel meer duidelijkheid verschaffen. Zeg niet alleen: ik ben er voor wie behoefte heeft om met mij te praten. Nee, geef aan voor wie u er bent en in welke situaties. Als patiënten, bijvoorbeeld bij monde van patiëntenorganisaties, om uw werk gaan vragen ontstaat vanzelf druk op de overheid om de financiering structureel in de wetgeving te verankeren. En daarmee is de tweede financieringsmogelijkheid binnen handbereik.

Dames en heren, zoals ik al zei: het is hoognodig dat u in beweging komt. Dat u niet alleen kijkt wat er in uw werkveld gebeurt maar daar ook iets meedoet en er bij voorkeur leidend in wordt. Laat ik enkele voorbeelden noemen.

Wat doet u met de groeiende vraag naar geestelijke verzorging thuis die de Christenunie signaleert?

In hoeverre wordt deze zorg niet al geboden door kerkelijke en maatschappelijke organisaties, psychologen, verpleegkundigen van thuiszorg of de burgerlijke gemeente? Waarin onderscheidt u zich van hen, wat is uw meerwaarde voor de klant? Misschien moet u, om in de groeiende vraag te voorzien, wel samenwerking overwegen voor de geestelijke verzorging in de thuissituatie. Misschien moet u gemeenten benaderen om hierin een actievere rol te spelen gezien de mogelijkheden die de Wmo hen hiervoor biedt.

En als die vraag zo groeiende is, hoe kunt u hierin dan voorzien? Door zelf ook te extramuraliseren, zoals u al doet. Maar misschien zijn er ook andere mogelijkheden. Zo wordt internet ook voor psychosociale hulp met veel succes gebruikt. Ik denk dat een deel van de geestelijke verzorging met name in de thuissituatie ook uitstekend via internettoepassingen kan worden geboden. Daarbij stel ik nadrukkelijk 'een deel', denkend aan het gevangeniswezen, uitgezonden militairen maar ook bij rouwverwerking of psychische problemen. Er ligt hier zeker een vraag van patiënten en cliënten. Daar kunt u iets mee.

Er zijn ook partijen die vinden dat geestelijk verzorgers meer als een netwerk met andere verzorgers moeten fungeren. Dat u bijvoorbeeld huisartsen en verpleegkundigen moet gaan opleiden op het gebied van zingeving zodat dit een integraal onderdeel van de zorg wordt. Wellicht is dat een perspectief.

Staatssecretaris Bussemaker gaat in gesprek met het bedrijfsleven om vormen van waakverlof bij een patiënt in diens laatste levensfase te organiseren. Wat betekent dat voor u? Erkenning voor het belang van een waardig levenseinde of een bedreiging voor uw werk? Het betekent in ieder geval iets.

Dames en heren, zo kan ik nog meer voorbeelden noemen maar ik denk dat de boodschap duidelijk is: er gebeurt van alles en u moet aan de slag. Met mijn wake-up call wil ik zeker niet suggereren dat u ligt te slapen. Ik wil alleen benadrukken dat de rollen en verhoudingen in de zorg voor alle actoren zijn veranderd. Ook geestelijk verzorgers moeten hun meerwaarde in de zorg voor klanten bewijzen om de toekomst en financiering van hun werk zeker te stellen. Geestelijke verzorging is uiterst belangrijk om mensen te laten 'copen' met een ziekte, beperking of naderend levenseinde. Geestelijke verzorging staat voor waardigheid, voor bijstand bij moeilijke levensvragen. Een goed gesprek, van mens tot mens, kan zoveel verschil maken. Aan u de taak om ervoor te zorgen dat ook in tijden van oplopende zorgkosten iedereen die dat wenst een beroep kan blijven doen op de geestelijke verzorging die past bij zijn of haar levensbeschouwing!

http://www.menzis.nl